Είναι γνωστές οι περιπέτειες του Ντμίτρι Σοστακόβιτς με αφορμή την όπερά του «Η Λαίδη Μάκβεθ του Μστένσκ».
Η καθυπόταξη ενός ανυπότακτου συνθέτη, ήταν μέσα στις προτεραιότητες του καθεστώτος. Παρά το γεγονός ότι ο Σοστακόβιτς δε συνελήφθη, η ζωή του μετατράπηκε σε κόλαση μετά το άρθρο στην κομματική εφημερίδα «Πράβντα».
Στο πρώτο έγγραφο, βλέπουμε τη «φιλική και εποικοδομητική συζήτηση» με τον τότε υπουργό Πολιτισμού και τις προσπάθειες του συνθέτη να αποφύγει τα χειρότερα και, στο δεύτερο, τον απολογισμό των παρακολουθήσεων των μυστικών πρακτόρων και των καταδοτών για διάφορους λογοτέχνες και τη στάση που τήρησαν απέναντι στην «κομματική γραμμή», έτσι όπως διατυπώθηκε στο διαβόητο άρθρο.
Για τον συγγραφέα του διαβόητου άρθρου, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://www.liberal.gr/apopsi/i-istoria-enos-keimenou/317850
Ο ανελέητος μηχανισμός στράφηκε εναντίον του, θέλοντας να δείξει στο παράδειγμά του, τι πρόκειται να συμβεί σε όλους, ιδιαίτερα σε εκείνους που δεν ήταν γνωστοί στη Δύση. Η μακρά νύχτα της ομοιομορφίας, είχε σκεπάσει πλέον την Ρωσία.
* * *
Ενημερωτικό σημείωμα του προέδρου της Επιτροπής για τις τέχνες του Υπουργικού Συμβουλίου της Ε.Σ.Σ.Δ. Π. Μ. Κερζέντσεφ προς τους Ι. Β. Στάλιν και Β. Μ. Μόλοτοφ για τη συζήτηση με τον Ντ. Ντ. Σοστακόβιτς
Προς τον σ. Ι. Β. Στάλιν
Προς τον σ. Β. Μ. Μόλοτοφ
7 Φεβρουαρίου 1936
Σήμερα με επισκέφτηκε (με δική του πρωτοβουλία) ο συνθέτης Σοστακόβιτς.
Στο ερώτημα μου, ποια συμπεράσματα έβγαλε από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στη «Πράβντα», απάντησε πως θέλει να δείξει με το έργο του, πως έλαβε υπ’ όψιν του τις παρατηρήσεις της «Πράβντα».
Στην ερώτησή μου, αν παραδέχεται πλήρως την κριτική του έργου του, είπε πως κατά ένα μεγάλο μέρος την αποδέχεται, αλλά δεν την κατανόησε πλήρως. Με ρώτησε αν θεωρώ αναγκαίο να γράψει κάποια επιστολή. Του είπα πως για εμάς, το σημαντικότερο είναι να αναδιοργανωθεί, να απαρνηθεί τα φορμαλιστικά λάθη και να προσπαθήσει το έργο του να γίνει κτήμα των πλατιών μαζών, πως η επιστολή με την αναθεώρηση του προηγούμενου έργο του και με την ανάληψη κάποιων νέων υποχρεώσεων θα είχε πολιτική σημασία, μόνο αν δεν είναι ένα τυπικό κείμενο, αλλά υπαγορευμένο από την πραγματική συνείδηση πως πρέπει να ακολουθήσει άλλον δρόμο.
Του υπέδειξα πως θα πρέπει να απαλλαγεί από την επιρροή ορισμένων φιλοφρονητικών κριτικών, σαν τον Σολετρίνσκι, οι οποίοι ενθαρρύνουν τις χειρότερες πλευρές του έργου του , το οποίο έγραψε υπό την επιρροή των δυτικών εξπρεσιονιστών. Τον συμβούλεψα, κατά το παράδειγμα του Ρίμσκι-Κόρσακοφ να ταξιδέψει στα χωριά της Σοβιετικής Ένωσης και να καταγράψει τα δημοτικά τραγούδια της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Γεωργίας και να επιλέξει από αυτά τα 100 καλύτερα για να τα διασκευάσει. Η πρόταση αυτή τον ενδιέφερε και είπε πως θα το κάνει.
Του πρότεινα, πριν γράψει κάποια όπερα ή μουσική για μπαλέτο, να μας στείλει το λιμπρέτο και κατά την διάρκεια της εργασίας του να ελέγξει μεμονωμένα τμήματα από αυτά που γράφει ενώπιον εργατικού και αγροτικού ακροατηρίου.
Με παρακάλεσε να μεταφέρω πως οι σοβιετικοί συνθέτες θα ήθελαν πάρα πολύ να συναντήσουν τον σ. Στέλιν και να συζητήσουν μαζί του.
Κερζέντσεφ
Αρχείο Προεδρίας Ρωσικής Ομοσπονδίας
Κιβώτιο 3, Κατάλογος 35, Φακελος 32, Φύλλο 42. Πρωτότυπο. Δαχτυλόγραφο.
* * *
Σημείωμα του Μυστικού-Πολιτικού Τμήματος της Γενικής Διεύθυνσης Κρατικής Ασφάλειας του Λαϊκού Κομισαριάτου Εσωτερικών Υποθέσεων για τις αντιδράσεις λογοτεχνών και άλλων καλλιτεχνών απέναντι στο άρθρο της «Πράβντα» για τον συνθέτη Ντ. Ντ. Σοστακόβιτς
[όχι αργότερα από την 11η Φεβρουαρίου 1936]
Η δημοσίευση στην «Πράβντα» του άρθρου «Σύγχυση αντί για μουσική» έτυχε θετική απόκρισης από την πλειονότητα των λογοτεχνών και άλλων καλλιτεχνών της Μόσχας.
Μαζί με αυτό, καταγράφηκαν και αρνητικές, αντισοβιετικές απόψεις μεμονωμένων συγγραφέων και συνθετών.
Παρατίθενται παρακάτω οι πλέον χαρακτηριστικές, αρνητικές αντιδράσεις.
Γιούρι Ολέσα (πεζογράφος): «Σε σχέση με το άρθρο στην «Πράβντα» κατά του Σοστακόβιτς ανησυχώ πολύ για την τύχη της ταινίας μου, η οποία πρόκειται από μέρα σε μέρα να εμφανιστεί στην οθόνη. Η ταινία μου είναι πολύ πιο αριστερή από τον Σοστακόβιτς. Μακάρι να μην με βαρέσουν με όλη την δύναμη πυρός. Δεν καταλαβαίνω δύο διαφορετικά πράγματα: την εξύμνηση του Μαγιακόφσκι και την ταπείνωση του Σοστακόβιτς. Ο Σοστακόβιτς είναι ο Μαγιακόφσκι στην μουσική, είναι ο πολιτικός εκπρόσωπος της σοβιετικής μουσικής στο εξωτερικό, είναι ένας μεγαλοφυής άνθρωπος και το χτύπημα κατά του Σοστακόβιτς είναι μεγάλη συμφορά για την τέχνη. Αν αυτή είναι η νέα πολιτική, τότε δεν θα οδηγήσει πουθενά, εκτός από το ότι οι δημιουργοί αυτού του άρθρου εξέθεσαν τον εαυτό τους. Η μεγάλη τέχνη θα υπάρχει σε αντίθεση με όλα αυτά».
Ισαάκ Μπάμπελ: «Δεν έπρεπε να γίνει τόσος θόρυβος για ανοησίες. Κανείς δεν το πήρε στα σοβαρά. Ο λαός σιωπά, αλλά μέσα στην ψυχή του γελάει ήσυχα. Ο Μπουντιόνιν μ’ έβρισε, θα το ξεπεράσω. Πιστεύω πως το ίδιο θα κάνει και ο Σοστακόβιτς».
Λεονίντ Σλάβιν (πεζογράφος και δραματουργός): «Δεν μ’ αρέσει ο Σοστακόβιτς και δεν καταλαβαίνω την μουσική του, φοβάμαι, όμως, πως το χτύπημα κατά του Σοστακόβιτς, είναι χτύπημα ενάντια σε όλους εκείνους που προσπαθούν να δουλέψουν εκτός γραμμής. Αν, μάλιστα, η «Πράβντα» δεν είχε σχεδιάσει αυτό το χτύπημα, τότε οι λογοτέχνες γραφειοκράτες, οι οποίοι «χαίρονται να βάλουν να χεράκι», θα βγάλουν, αμέσως, τα αντίστοιχα οργανωτικά συμπεράσματα για την λογοτεχνία».
Ίγκορ Σεβελίνσκι (ποιητής): «Στην Δύση η όπερα του Σοστακόβιτς γνωρίζει μεγάλη επιτυχία εδώ και 3 χρόνια. Ένα τόσο χοντροκομμένο άρθρο που εκθέτει οριστικά τον Σοστακόβιτς, στην Δύση θα θεωρηθεί ως χτύπημα κατά της σοβιετικής μουσικής».
Στο σημείωμα υπάρχει η σημείωση: Ο σ. Γιάγκοντα έχει ενημερωθεί.
Γ. Μολτσάνοφ
11/2/1936
