Ο Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο σημειώνει ότι το μεταναστευτικό έχει επιπτώσεις για Ελλάδα και Ευρώπη σε πολλαπλά επίπεδα: οικονομικό, κοινωνικό, ασφάλειας, ανθρωπιστικό, δημογραφικό, πολιτισμικό, πολιτικό. Καταγράφει τις δυνατότητες που έχει Ελλάδα και Κύπρος να εμποδίσουν την περαιτέρω προκλητικότητα της Τουρκίας και διαπιστώνει πρόοδο στην διαδικασία ασύλου η οποία κρίνεται αναγκαία για την αποσυμφόρηση των νησιών. Τέλος, αναφέρεται στο ζήτημα των μελλοντικών ειδικών σχέσεων της ΕΕ με χώρες όπως η Τουρκία.
Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα
- Το μεταναστευτικό - προσφυγικό λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις ενώ παράλληλα η Τουρκία το αξιοποιεί προς όφελος της. Εμείς τι πρέπει να κάνουμε; Να εξακολουθούμε να συζητάμε με την Τουρκία;
Η Τουρκία παίζει έναν επικίνδυνο ρόλο με την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού στην ευρύτερη περιοχή. Στη Συρία με την προσπάθεια δημογραφικής αλλοίωσης μιας ολόκληρης περιοχής και στο Αιγαίο και τη Θράκη με την πίεση ταυτόχρονα σε ΕΕ και Ελλάδα. Στην Τουρκία φιλοξενούνται περίπου 3,6 εκατομμύρια καταγεγραμμένοι πρόσφυγες. Μια ρήξη των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας που θα καταργούσε το πλαίσιο συνεννόησης θα είχε εκρηκτικές επιπτώσεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Οπότε ναι, εξακολουθούμε τις επαφές αλλά – το κυριότερο – αρχίζουμε επιτέλους να πράττουμε. Πρέπει να γίνει σαφές ότι άλλο μετανάστης, άλλο πρόσφυγας. Σε ιδεατό επίπεδο, τον μετανάστη τον δέχεσαι εφόσον η κοινωνία και η οικονομία σου έχει σχετικές ανάγκες ή/και ανοχές. Τον πρόσφυγα τον δέχεσαι – βάσει σχετικής διαδικασίας – διότι το αξιακό και κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο ορθά ανήκουμε του παρέχει προστασία, βάσει της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων και άλλα διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα.
Βέβαια στην καθημερινή, πιεστική εμπειρία, στο πλαίσιο των λεγόμενων «μικτών μεταναστευτικών ροών», οι διακρίσεις δεν είναι πάντοτε τόσο σαφείς, παρόλο που (α) κάθε κατηγορία απαιτεί διαφορετική αντιμετώπιση και (β) κάθε ατομική περίπτωση πρέπει να εξετάζεται βάσει των ιδιαιτεροτήτων της ώστε να κριθεί που υπάγεται. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ελάχιστα θέματα έχουν τόσο κρίσιμη επίδραση σε πολλαπλά επίπεδα ταυτόχρονα: οικονομικό, κοινωνικό, ασφάλειας, ανθρωπιστικό, δημογραφικό, πολιτισμικό, πολιτικό.
- Πώς αξιολογείτε τα νέα μέτρα στην Ελλάδα;
Η υιοθέτηση πρόσφατα μιας ταχύτερης διαδικασίας από την Ελλάδα είναι μια ορθή κίνηση. Από την άλλη πλευρά, η αποσυμφόρηση των νησιών με μεταφορά προς άλλες περιοχές της Ελλάδας θα έχει νόημα μόνο εάν και στο βαθμό που (α) αναμένουμε μια νέα πολιτική σε επίπεδο ΕΕ και (β) αναμένουμε καλύτερους ελέγχους των συνόρων και μείωση των νέων αφίξεων. Οι κινήσεις σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επεξηγούνται νηφάλια στους πολίτες, ώστε να υπάρξει η ευρύτερη δυνατή συναίνεση σε αυτό το σύνθετο ζήτημα.
Δυστυχώς σε επίπεδο ΕΕ, το «Σύστημα του Δουβλίνου» όπως εξελίχθηκε μέχρι σήμερα, βασίζεται στον κανόνα ότι υπεύθυνο κράτος μέλος για την εξέταση της αίτησης ασύλου είναι καταρχήν η πρώτη χώρα εισόδου του αιτούντος στην ΕΕ. Οπότε τα συνοριακά κράτη της ΕΕ, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, σηκώνουν μεγάλο βάρος. Έχουν κάθε λόγο να επιμένουν να ενισχυθεί η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, ώστε να κατανέμονται δικαιότερα τα βάρη. Επίσης, είναι πολύ αργή η πρόοδος στην κατεύθυνση μιας ενιαίας διαδικασίας ασύλου στην ΕΕ με την παροχή κοινών εγγυήσεων και την υιοθέτηση ενός ενιαίου καθεστώτος για τους πρόσφυγες.
- Θα υπάρξουν επιτέλους αλλαγές στην πολιτική του ασύλου σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Η Επιτροπή είχε επεξεργαστεί προτάσεις ώστε οι χώρες πρώτης άφιξης να μην είναι αυτόματα υπεύθυνες για τους αιτούντες άσυλο. Δυστυχώς οι διαδικασίες υιοθέτησης ενός δικαιότερου επιμερισμού μεταξύ των μελών ανακόπηκαν από τις ευρωεκλογές του 2019 και το φόβο νέας ανόδου των ευρωσκεπτικιστών.
Μόλις πριν λίγες ημέρες, εκδηλώθηκε η νέα προσπάθεια για τη διαμόρφωση πολιτικών πέραν του λεγόμενου συστήματος του Δουβλίνου: οι προτάσεις Ζέεχοφερ για κοινούς κανόνες ασύλου και καλύτερη φύλαξη των κοινών εξωτερικών συνόρων. Με τις νέες προτάσεις οι διαδικασίες ασύλου θα ξεκινούν και πάλι στις χώρες άφιξης αλλά θα μπορούν να ολοκληρώνονται σε άλλα μέλη της ΕΕ. Στις χώρες άφιξης θα γίνεται μόνο η προκαταρκτική εξέταση του αιτήματος παροχής ασύλου και μάλιστα βάσει κοινών ευρωπαϊκών κριτηρίων για την παροχή προστασίας στην ΕΕ. Οι περιπτώσεις που απορρίπτονται θα επαναπροωθούνται στις χώρες προέλευσης ενώ εκείνες που καταρχήν εγκρίνονται θα προωθούνται στα μέλη της ΕΕ όπου θα κρίνεται οριστικά το αίτημα ασύλου. Φαίνεται όμως ότι όπως συνέβη και με τις αντίστοιχες γαλλικές σκέψεις προ μηνών, οι νέες συνεργασίες για εξεύρεση λύσεων πέρα από το σύστημα του Δουβλίνου θα αφορούν ομαδοποιήσεις κρατών και όχι απαραίτητα όλα τα μέλη. Η Ελλάδα θα πρέπει να παίξει ενεργό ρόλο.
Σε αυτό το πλαίσιο, τέσσερα θα είναι σε τελική ανάλυση τα κρίσιμα σημεία. Οι ταχύτερες δυνατότητες επιστροφής, όταν καταρχήν κρίνονται αρνητικά οι αιτήσεις. Η πραγματική, στην πράξη ενίσχυση της κοινής ευθύνης του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Η ύπαρξη πρόθυμων μελών της ΕΕ να αναλάβουν τα στάδια μετά τον προκαταρκτικό έλεγχο βάσει συμφωνίας γαι τον επιμερισμό της ευθύνης. Και, τέταρτο αλλά κρίσιμο σημείο, η διαμόρφωση ενός πραγματικά κοινού και ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου.
- Η Τουρκία μπορεί να πιεστεί μέσω της δυνατότητας που έχουν η Ελλάδα και η Κύπρος να μπλοκάρουν την επανεκκίνηση της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Παρά τις επίσημες δηλώσεις από την Άγκυρα, π.χ. την αρθρογραφία Τσαβούσογλου τον Μάϊο στο Politico για την επανεκκίνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, στην πραγματικότητα η Τουρκία βρίσκεται σε πορεία απομάκρυνσης από την Ευρώπη. Δεν εξυπηρετεί να είναι η Αθήνα ή η Λευκωσία που θα φανεί ότι επιταχύνουν αυτή την πορεία. Υπάρχουν άλλοι πιο πρόθυμοι. Το περίφημο «όπλο πίεσης» προς την Τουρκία μέσω ΕΕ είναι πια σχεδόν ανύπαρκτο. Η ουσία για μένα βρίσκεται στην περαιτέρω καλλιέργεια των αντιλήψεων περί ειδικών εταιρικών σχέσεων, τις οποίες επί χρόνια προτάσσει η Γαλλία με διαφορετικές αφορμές. Αντί να αντιδρούμε με επιπολαιότητα φωνάζοντας μαζί με τον κ. Ζάεφ ότι «αποσταθεροποιούνται» τα Βαλκάνια, θα πρέπει να να σκύψουμε με σοβαρότητα στο ζήτημα των μελλοντικών ειδικών σχέσεων της ΕΕ με χώρες όπως η Τουρκία και – γιατί όχι – κάποιες που θεωρούνται σε δυνάμει ενταξιακή πορεία.
Χρειαζόμαστε εμπόριο, οικονομική ανάπτυξη, καλές σχέσεις. Όχι μια ακόμη μεγαλύτερη, αποδιαρθρωμένη ΕΕ χωρίς συνοχή, ενισχυμένη αλληλεγγύη και κοινή φωνή.
