Του Άγγελου Μπίνη*
Η σχέση μεταξύ των φαινομένων απάτης και διαφθοράς και μίας δίκαιης και συμμετοχικής ανάπτυξης δεν είναι εύκολο να μετρηθεί και να αποτυπωθεί με σαφήνεια.
Από τη μια μεριά, υπάρχει η αμφιλεγόμενη άποψη ότι σε ένα συγκεκριμένο θεσμικό και διοικητικό περιβάλλον πρακτικές διαφθοράς «χαμηλής έντασης» ουσιαστικά «γρασάρουν» τους τροχούς της οικονομίας. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, χαμηλά επίπεδα διαφθοράς μπορούν να ξεπεράσουν τις αγκυλώσεις της γραφειοκρατίας (π.χ. γρηγορόσημο, φακελάκι) και να αποτελέσουν το αντίβαρο απέναντι σε δημόσιες υπηρεσίες χαμηλής απόδοσης και αποτελεσματικότητας καθώς και στις καθυστερήσεις που απορρέουν από ένα περίπλοκο και ασαφές θεσμικό πλαίσιο (Lui, 1985 JPE; Hanousek and Kochanova, 2016, EJPE). Επιπρόσθετα, σε πολλές περιπτώσεις η έλλειψη καταγεγραμμένων και σαφώς προσδιορισμένων διαδικασιών για τη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών δημιουργούν την «ευκαιρία» για εκδήλωση φαινομένων διαφθοράς. Η κακή νομοθέτηση και η ανάγκη ερμηνείας του θεσμικού πλαισίου από τις αρμόδιες υπηρεσίες, είναι άλλος ένας παράγοντας που επίσης ευνοεί την εκδήλωση παρομοίων φαινομένων.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την προσέγγιση του «public enemy view» η διαφθορά μπορεί να «ποινικοποιήσει» και να παρεμποδίσει την ανάπτυξη της υγιούς οικονομικής δραστηριότητας. Η βιώσιμη και διαρθρωτικά ισορροπημένη ανάπτυξη καθώς και η ενεργοποίηση αξιόπιστων επιχειρηματικών και οικονομικών οντοτήτων προϋποθέτει την ύπαρξη καθαρών κανόνων και την πεποίθηση ότι οι κανόνες ακεραιότητας, διαφάνειας και κατ' επέκταση υγιούς ανταγωνισμού ισχύουν για όλους.
Το αρνητικό αντίκτυπο της διαφθοράς στην οικονομική ανάπτυξη γίνεται ακόμα πιο αισθητό, εάν προσθέσουμε στην εξίσωση έννοιες όπως δίκαιη ανάπτυξη και συμμετοχική ανάπτυξη (inclusive growth). Το θέμα της δίκαιης κατανομής των οφελών από την ανάπτυξη είναι ιδιαίτερα κρίσιμο σε μία εποχή που οι πολίτες έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους κυβερνητικούς θεσμούς και τις δημόσιες υπηρεσίες και υπάρχει η αντίληψη (perception) ότι «εάν δεν λαδώσεις» είναι ιδιαίτερα δυσχερές να δραστηριοποιηθεί κανείς επιχειρηματικά, να αδειοδοτηθεί και να υλοποιήσει το επενδυτικό του σχέδιο. Ιδιαίτερα αυτοί που πλήττονται περισσότερο από την οικονομική κρίση νιώθουν ότι στο περιβάλλον αυτό μειώνονται οι ευκαιρίες τους για συμμετοχή στην οικονομική δραστηριότητα ενώ παράλληλα εντείνεται η ανισοκατανομή του οφέλους της ανάπτυξης και επομένως η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Για να γίνει ακόμα πιο κατανοητό το αντίκτυπο της διαφθοράς στην ευημερία (well-being) του κοινωνικού συνόλου, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παρακάτω παραδείγματα που παρουσιάζουν δύο βασικά κανάλια μετάδοσης της διαφθοράς στην κοινωνία (Transmission channels of corruption to Society).
Α. Για παράδειγμα, η σχέση διαφθοράς/ανισότητας στην κατανομή του οικονομικού οφέλους από την ανάπτυξη αποτυπώνεται εύγλωττα στο παρακάτω διάγραμμα. Όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο διαφθοράς (οριζόντιος άξονας: υψηλότερες τιμές=χαμηλότερη διαφθορά) τόσο αυξάνεται το μέρος του εισοδήματος που συγκεντρώνεται στα χέρια του 10% των πιο κερδοφόρων οικονομικών οντοτήτων.
Β. Το αντίτιμο της διαφθοράς χτυπά επίσης βάναυσα το επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών δημόσιας υγείας. Υπηρεσίες που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη, κατά τεκμήριο, όσοι έχουν πληγεί πιο πολύ από την οικονομική κρίση. Το παρακάτω διάγραμμα αποτυπώνει ότι όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο της διαφθοράς (οριζόντιος άξονας: υψηλότερες τιμές=χαμηλότερη διαφθορά) τόσο πιο χαμηλό είναι το προσδόκιμο ζωής.
Τα παραπάνω παραδείγματα καταδεικνύουν ότι ο αγώνας για την καταπολέμησης της διαφθοράς δεν είναι μόνο μοχλός για την εξασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού, βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και επομένως δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Είναι παράλληλα και πρωτίστως εχέγγυο για τη δίκαιη κατανομή του οφέλους από την ανάπτυξη και μοχλός για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
* Ο κ. Άγγελος Μπίνης, Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Διαφάνειας και Καταπολέμησης της Διαφθοράς Διεύθυνση Δημόσιας Διακυβέρνησης/Μονάδα Ακεραιότητας του Δημόσιου Τομέα, Ο.Ο.Σ.Α.
