Δημήτρης Βαρβαρήγος: «Το λάθος του Θεού είναι ο Άνθρωπος»

Δημήτρης Βαρβαρήγος: «Το λάθος του Θεού είναι ο Άνθρωπος»

Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος, ο συγγραφέας της «Υπατίας» που εκδόθηκε και εξακολουθεί να εκδίδεται και αποτελεί ορόσημο στην συγγραφική του διαδρομή, επανέρχεται με το καινούργιο βιβλίο του «Παράτα Με» για να υπερασπιστεί μια ακόμα ηρωίδα του. Την μικρή Δανάη, αυτή τη φορά:

«Επηρεασμένος από τα γεγονότα που ακούγονταν, πετάχτηκα στον ύπνο μου ένα βράδυ προφέροντας την φράση “κάθε φόβος κρύβει μια κραυγή”», θα μας πει, μιλώντας μας για το βιβλίο και τα βιβλία του, αλλά και για τα γεγονότα στο Liberal.gr.

«Απέδωσα σκόπιμα ένα κείμενο σκληρό, κυνικό, ρεαλιστικό, ωμό, όπως ωμή είναι η αλήθεια της ζωής για να καταφέρω να αγγίξω τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση δίχως ωραιοποιήσεις και να φωνάξω: Δανάη· και κάθε Δανάη, μην τρομάζετε με αυτές τις αλήθειες όσο σκληρές κι αν είναι. Ρίξτε φως στα σκοτάδια των φόβων σας. Τολμήστε. Αντιδράστε. Σπάστε τη σιωπή. Μιλήστε, φωνάξτε: “Παράτα Με”. Η ζωή σας ανήκει. Κανείς δεν έχει δικαίωμα να καταστρέψει τις ψυχές σας. Κανείς δεν έχει τη δύναμη να σας νικήσει. Ας είναι αυτό το τέλος για να μην υπάρξει άλλη κακοποιημένη γυναίκα. Καμία άλλη νεκρή γυναίκα. Καμία Δανάη. Καμία Καρολάιν. Ως εδώ!»

Αναγνωρίζοντας εκείνο που εξ αρχής είχαμε επισημάνει:

«Και στα είκοσι τέσσερα βιβλία μου, ακόμη και στα παιδικά, πηγή της έμπνευσης μου είναι οι γυναίκες. Αγαπώ τις γυναίκες και προσπαθώ να τις υπερασπίζομαι με κάθε μέσον και τρόπο, ακόμη μέσα κι απ’ την λογοτεχνία»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα

- Κύριε Βαρβαρήγο, και στο τελευταίο σας μυθιστόρημα «Παράτα με» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Υδροπλάνο, υπερασπίζεστε, αν και άνδρας συγγραφέας, και πάλι μιαν ηρωίδα σας, την μικρή Δανάη, 13 ετών. Έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία σας με γυναίκες ηρωίδες, με προεξάρχουσα βέβαια την «Υπατία» που εκδόθηκε και επανεκδόθηκε, κι ήταν εκείνη που παρουσιάστηκε στην Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Ποια ηρωίδα σας ήταν η μικρή Δανάη κατά σειρά;

Και στα είκοσι τέσσερα βιβλία μου, ακόμη και στα παιδικά, πηγή της έμπνευσης μου είναι οι γυναίκες. Αυτό είναι το στοίχημα για μένα, το αντίθετο φύλλο. Γράφω για τις γυναίκες θεωρώντας τα κείμενα μου ως ένα βαθμό πρωτόλεια γυμνάσματα πάνω σε καθιερωμένα πρότυπα καθώς η γυναικεία πολυποίκιλη ψυχοσύνθεση τους δεν έχει καμία σχέση με την ανδρική· κι αυτό είναι όλο το πνευματικό ταξίδι μου, κατά τη συγγραφή. Άλλωστε αγαπώ τις γυναίκες και προσπαθώ να τις υπερασπίζομαι με κάθε μέσον και τρόπο, ακόμη μέσα κι απ’ την λογοτεχνία. Σε όλες τις ηρωίδες μου δείχνω τον απόλυτο σεβασμό και προσέχω την μορφή αναφοράς μου σε κάθε μία. Κι εκείνη ακόμη, η άγνωστη ηρωίδα, που δημιουργώ μέσα στον μύθο, με τυχαίο όνομα σε μια τυχαία πλοκή, είναι δημιουργημένη με όλα εκείνα τα δομικά στοιχεία μιας ζωντανής προσωπικότητας, όπως η μικρή Δανάη στο τελευταίο έργο μου, που χωρίς να φταίξει σε κάτι πλήρωσε τις αμαρτίες του κόσμου.

- Και πώς δημιουργήθηκε; Τόσο ρεαλιστικά και τόσο σκληρά… Διότι φαίνεται ότι σας βασάνισε το θέμα…

Επηρεασμένος από τα γεγονότα που ακούγονταν, πετάχτηκα στον ύπνο μου ένα βράδυ προφέροντας την φράση «κάθε φόβος κρύβει μια κραυγή». Αυτό ήταν αρκετό για να αρχίσω να γράφω για το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Θέλησα να αγγίξω αυτό το σοβαρό θέμα που θεωρείται ταμπού και δύσκολα εξωτερικεύεται. Όταν ο βιασμός ως τελικό συμβάν ύπαρξης επιβάλλει τους κανόνες του παιχνιδιού της ζωής, είναι συντριβή. Η συναίσθηση της αμαρτίας, της ματαιότητας για το θύμα προβάλλονται στη φθαρτή ιδιότητα της ψυχής κι αυτό είναι μια μορφή θανάτου.

Έτσι ξεκίνησα κι έγραψα ένα σκληρό κείμενο. Μια καταγγελία για την απάνθρωπη επιβολή και την κακοποίηση. Έγραψα ένα βιβλίο με σκοπό να αφυπνίσει συνειδήσεις και να σπάσει τη φοβερή σιωπή βγάζοντας στο φως, το σκληρό πρόσωπο της ζωής.

Απέδωσα σκόπιμα ένα κείμενο σκληρό, κυνικό, ρεαλιστικό, ωμό, όπως ωμή είναι η αλήθεια της ζωής για να καταφέρω να αγγίξω τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση δίχως ωραιοποιήσεις και να φωνάξω: Δανάη· και κάθε Δανάη, μην τρομάζετε με αυτές τις αλήθειες όσο σκληρές κι αν είναι. Ρίξτε φως στα σκοτάδια των φόβων σας. Τολμήστε. Αντιδράστε. Σπάστε τη σιωπή. Μιλήστε, φωνάξτε: «Παράτα Με».

Η ζωή σας ανήκει. Κανείς δεν έχει δικαίωμα να καταστρέψει τις ψυχές σας. Κανείς δεν έχει τη δύναμη να σας νικήσει.

Ας είναι αυτό το τέλος για να μην υπάρξει άλλη κακοποιημένη γυναίκα. Καμία άλλη νεκρή γυναίκα. Καμία Δανάη. Καμία Καρολάιν. Ως εδώ!

- Πόσο παράδοξο αλήθεια όλο αυτό να μην αλλάξει ούτε με το κοινωνικό υπόβαθρο ούτε και με όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου, ούτε τα χρήματα, ούτε τα γράμματα κάνουν τον άνθρωπο καλύτερο, τι θα μπορούσε να νικήσει το κτήνος μέσα μας, κύριε Βαρβαρήγο;

Το λάθος του Θεού είναι ο Άνθρωπος. Ενώ τα πάντα με γνώση ποίησε, έδωσε στον άνθρωπο το εγώ. Έτσι έχασε τον έλεγχο μαζί του και απογοητευμένος με την έπαρση και την αλαζονεία του, τον άφησε στην τύχη του. Όχι, τίποτα δεν θα αλλάξει στις ανθρώπινες συμπεριφορές. Μέσα σε τόσους αιώνες εξέλιξης, ο άνθρωπος, παραμένει ίδιος κι απαράλλαχτος. Καμία γνώση, καμία οικονομική ευμάρεια, κανένα πανεπιστήμιο, αυτά τα εξωτερικά στοιχεία δεν είναι ικανά να εμπλουτίσουν τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και να γίνει η ψυχή του καλύτερη. Οι 5 αισθήσεις είναι όμοιες κι απαράλλαχτες όπως των πρωτόπλαστων. Απλά, η κάθε εποχή επιδεικνύει μιαν άλλη εικόνα, στην ουσία όμως είναι ίδια. Ο Πλάτωνας, έλεγε: Κάνε το παιδί να πιστέψει μια θρησκεία για να γίνει άπιστο. Μάθε στο παιδί τα χρήματα για να γίνει κλέφτης. Μάθε στο παιδί τον έρωτα για να πονέσει. Ο άνθρωπος είναι το πιο σκληρό είδος γι’ αυτό όταν γίνει μια καλή πράξη λέμε, ευτυχώς που υπάρχουν Άνθρωποι. Μας κάνει εντύπωση όταν συμβαίνει μια καλοσύνη.

- Ταυτόχρονα, όμως, στις υποψηφιότητες των βραβείων Public βρίσκεται και το πολυσέλιδο μυθιστόρημά σας «Πίστη και Περηφάνια», ένα ψηφιδωτό της μεσοπολεμικής Αθήνας, αποδεικνύοντας πόσο επηρεάζει την ανθρωπογεωγραφία η εκάστοτε Ιστορία της εποχής, έχετε ασχοληθεί αρκετές φορές με το ιστορικό μυθιστόρημα έτσι δεν είναι;

Ναι, θεωρώ πως τα βιβλία που εμπεριέχουν ιστορικά γεγονότα είναι ολοκληρωμένα από κάθε άποψη. Έχουν όλα τα στοιχεία δομής ενός καλού λογοτεχνικού έργου· και φυσικά έχουν το θετικό πρόσημο πως παραμένουν διαχρονικά. Όσα χρόνια κι αν περάσουν πάντα θα βρίσκεται ένας αναγνώστης να διαβάσει και να μάθει κάποιες ίσως άγνωστες πτυχές της ιστορίας. Προσωπικά τα έργα Υπατία – Λιπεσάνορες & Πίστη και Περηφάνια, εξ αιτίας των ιστορικών γεγονότων τα θεωρώ έργα ζωής καθώς η συγγραφή τους κράτησε από τέσσερα έως πέντε χρόνια για το καθένα χωριστά.

- Σε τι σε περιορίζει και τι σου προσφέρει η ενασχόληση με το ιστορικό μυθιστόρημα;

Εδώ σοβαρεύουν τα πράγματα. Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι μια άλλη διαφορετική άποψη γραφής από το ελεύθερο θέμα και συχνά παρεξηγημένο στο ευρύ κοινό -να ταυτίζεται πιθανόν-, με σχολικό βιβλίο. Όμως συχνά μέσα σε αυτά τα βιβλία βρίσκονται καταγραφές που δεν υπάρχουν ή δεν μπορούν να διδαχθούν.

Σαφώς δύσκολο είδος καθώς η βιβλιογραφία είναι πλέον απαραίτητη προϋπόθεση και η φαντασία στην ανάπτυξη των συμβάντων δεν πρέπει να ξεπερνά την ιστορική πραγματικότητα.

Ως συγγραφέας, χρειάζεται να ισορροπώ το γεγονός στην αλήθεια όπως έχει συμβεί στην καταγεγραμμένη ιστορική του διάσταση. Σε αυτή την περίπτωση, πρώτο μέλημα μου είναι να διασταυρώνω πληροφορίες από διάφορες πηγές για το ιστορικό γεγονός της περιόδου που με αφορά για να είμαι περισσότερο αντικειμενικός από μία μόνον υποκειμενική άποψη. Ωστόσο, ότι κι αν συμβαίνει, όποια δυσκολία κι αν προκύπτει, ένα τέτοιο σοβαρό ταξίδι αφήνει μέγιστη ικανοποίηση όταν τελειώσει· κι αισθάνομαι ευγνώμων που μου δόθηκε η όποια ευχέρεια ή το όποιο χάρισμα να το φέρω σε πέρας.

- Λένε ότι την ιστορία μας και την ιστορία της οικογένειάς μας γράφουμε και ξαναγράφουμε, εσείς έχετε συλλάβει τον εαυτό σας να αυτοβιογραφείται ή να χαρίζετε ψήγματα από την προσωπική ιστορία σας;

Το βιβλίο «Πίστη και Περηφάνια» είναι το 2ο βιβλίο που αποτελεί μια πραγματική saga της οικογένειας μου. Έχει προηγηθεί το «Anima mia». Και τα δύο βιβλία καλύπτουν το χρονικό εύρος που εκτείνεται από τον καταστροφικό Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς, στην Μικρασιατική Καταστροφή, στην μεταξική δικτατορία, στον Δεύτερο Παγκόσμιο, στα πέτρινα χρόνια της Κατοχής, στην Απελευθέρωση και στον αιματηρό Εμφύλιο. Στοιχεία βέβαια που περνούν ως υπομνήσεις στου βίους των ηρωίδων.

Οι ηρωίδες και των δύο βιβλίων είναι ασυμβίβαστες απέναντι στην κόλαση που τους φανέρωνε η ζωή. Αψήφησαν τη σκιά της μοίρας που την ακολουθούσαν στρέφοντας το βλέμμα τους στον ουρανό με πίστη και περηφάνια. Πρόσωπα της ιστορίας εύθραυστα και δυνατά, ευαίσθητα και ανένταχτα που ανέδειξαν με τη δράση τους τη δύναμη της ανθρώπινης φύσης, εξιδανικεύοντας την αισιοδοξία της νιότης, τους δεσμούς αίματος, τη φιλία, τον έρωτα την αγάπη και νίκησαν κάθε εμπόδιο. Κι όλη αυτή η πορεία με τον πιο πρόσφατο ιστορικό μας διάκοσμο.

Το βιβλίο, «Πίστη και Περηφάνια» είναι υποψήφιο στον διαγωνισμό του public, κι αυτό είναι μία καταξίωση για το βιβλίο, ασχέτως αποτελέσματος.

- Δεδομένου του γεγονότος ότι έχετε ασχοληθεί με τα περισσότερα είδη, έχετε γράψει θέατρο, μυθιστόρημα, εφηβικό μυθιστόρημα, έχετε διδάξει δημιουργική γραφή και έχετε γράψει τα ανάλογα βιβλία, από πού αντλείτε μεγαλύτερη ηδονή, από πού παίρνετε τις μεγαλύτερες εκπλήξεις ή απαντήσεις σε ενδεχόμενους γρίφους ή ερωτήσεις;

Για να είμαι σαφής. Ποτέ μου δεν αισθάνθηκα ότι ανήκω σε ένα περιχαρακωμένο είδος γραφής μόνο. Έτσι είναι η φύση μου και ως άνθρωπος. Δεν αντέχω να υψώνονται γύρω μου φράχτες. Ακολουθώ τη ζωή και την τέχνη μου δομημένα και τα δύο από ψυχή και πνεύμα. Ο γραπτός λόγος είναι απαιτητικός, ζητάει συνέχεια καινούρια πράγματα κι αυτό για μένα είναι αυτοσκοπός να τον υπηρετήσω σε όλες του τις μορφές. Με κεντρίζει να επιχειρώ σε κάτι νέο αλλά πάντα με γνώμονες τη γνώση και την αφοσίωση για να έχει σωστό αποτέλεσμα. Όλες οι μορφές του κρύβουν εκπλήξεις κι εκεί είναι το μεγαλείο τους. Να μου προσφέρουν ικανοποίηση και πνευματική γαλήνη. Κάθε μια διαφορετική μορφή λόγου: πρόζα, θεατρικό, παιδικό, νεανικό, δοκίμιο δημιουργικής γραφής, είναι μια αυθόρμητη τάση να αναμετρηθώ με το αποτέλεσμα και να μοιραστώ με τον άλλον μερικές συγγενικές σκέψεις και ιδέες.

- Η «Υπατία», πιστεύετε, ότι είναι έργο ζωής; Να πούμε την ιστορία της;

Κάποτε σε μια κριτική μου είπαν πως το έργο αυτό με στιγμάτισε ως δημιουργό. Γεννήθηκες για να γράψεις αυτό το βιβλίο που θα συμπληρώσει στην ελληνική γραμματεία ένα σημαντικό ιστορικό κομμάτι της.

Η Υπατία είναι ένα υπέροχο έργο κι αισθάνομαι περήφανος που κατάφερα να σταθώ αλώβητος στο ύψος αυτής της σπουδαίας γυναίκας, φιλοσόφου, αστρονόμου, μαθηματικού. Τι να πρωτοπεί κανείς γι’ αυτή την προσωπικότητα, θα γεμίσουν πολλές σελίδες.

Η Υπατία έζησε τον 4ο – 5ο αιώνα μ. Χ. Η φημισμένη Αλεξάνδρεια πνιγόταν στο κρασί των καπηλειών, στις ηδονές των γυναικών του δρόμου, στις δεισιδαιμονίες, στις φιλοσοφικές διαφορές και διαμάχες των θρησκευτικών φανατισμών με τους φονικούς διωγμούς των παγανιστών από μια ομάδα Παραβολάνων.

Μέσα σε αυτή την διαμάχη και διαφθορά, μια γυναίκα αφοσιωμένη στα ελληνικά ιδεώδη διδάσκει στο πανεπιστήμιο, στους δρόμους και στο σπίτι της το αστείρευτο ελληνικό πνεύμα. Πετυχημένη τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής με επίκεντρο μια αξιόλογη γυναίκα που πλήρωσε με τη ζωή της τις αρετές του φύλου της, καθώς βρέθηκε στο μεταίχμιο της ιστορίας, από το λυκόφως του νεοπλατωνισμού στους πρώτους σκοτεινούς αιώνες του Χριστιανισμού. Μεγάλη διάκριση στάθηκε η παρουσίαση του βιβλίου στην Αλεξανδρινή βιβλιοθήκη της Αιγύπτου καλεσμένοι από το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού.

- Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι και με… «Γυναίκες» σχεδόν ξεκινήσατε, τι μπορεί να κάνει ή που μπορεί να φτάσει μια γυναίκα ηρωίδα που δεν μπορεί ο άνδρας ήρωας; Ξέρετε, πολλοί άνδρες συγγραφείς έχουν μπει στον πειρασμό.

Η γυναίκα από τη φύση της είναι ένας ολοκληρωμένος οργανισμός. Έχει το χάρισμα να διαιωνίζει το είδος. Να εκφράζει την ανθρώπινη μοίρα σε όλη την διάρκεια της ζωής από καταβολής κόσμου. Μπορεί να παίξει κάθε ρόλο που την προστάζει η ζωή. Εύκολο δύσκολο, όμορφο ή πονεμένο. Φοράει όποια μάσκα είναι ανταποκρίσιμη σε αυτό που της επιφυλάσσει η ζωή. Η γυναίκα δεν έχει την ανδρική μυική δύναμη, αλλά έχει ψυχική και πνευματική ανάπτυξη ικανή να ανοίγει νέους δρόμους. Έχει την ικανότητα να γίνεται αρχηγός όταν προκύπτουν ή το απαιτούν οι συνθήκες.

Στο βιβλίο «Λιπεσάνορες», η μάνα των μανάδων Εκάβη μιλάει στις κόρες και στις νύφες της: «Οι γυναίκες, δεν έχουμε ζωή να μας ανήκει, χαμένες είμαστε στα χέρια των αντρών, το ξέρετε θαρρώ και μην καμώνεστε εσείς οι νέες πως σας λείπει η πείρα. Γυναίκες είστε και δεν ξεγελιέται το είναι σας. Αλλά μην ξεχνάτε: «Λιπεσάνορες», είμαστε. Γυναίκες παρούσες που όμως πάντοτε εγκαταλείπαμε τους άντρες.»

Αυτή την έμφυτη δύναμη έχουν οι γυναίκες, μπορούν να αγαπούν με πάθος, αλλά μπορούν και να εγκαταλείπουν.

- Αλλά και με την «Πανδημία» ασχοληθήκατε, τι λέτε; Μας έκανε καλύτερους;

Τίποτα! Τίποτα, δεν μπορεί να μας διδάξει. Ο χαρακτήρας του ανθρώπου δεν αλλάζει, θα συνεχίσει να είναι ίδιος και να συμπεριφέρεται όπως πριν. Ο άνθρωπος έχει ανεπτυγμένα ως συστατικά του στοιχεία: το εγώ και το προσωπικό συμφέρον, που τον οδηγούν στην απόλυτη ατομικότητα. Η ανθρωπότητα έχει περάσει στο παρελθόν κι άλλες πανδημίες, γιατί δεν άλλαξαν ούτε τότε οι άνθρωποι; Και γιατί δεν αλλάζει ο άνθρωπος με τόσους πολέμους κι εκατόμβες νεκρών; Αφρική. Γιουγκοσλαβία. Ιρακ. Συρία, κλπ. Και γιατί δεν αντιδρά ούτε τώρα που στοχεύουν να του αλλάξουν τη ζωή, να τον παρακολουθούν, να τον διοικούν και να του διευθύνουν υγειονομικά τη ζωή του, δήθεν, για το καλό του.

Η αδιαφορία και η ατομικότητα καλά κρατούν. Τι να αλλάξει λοιπόν; Τίποτα. Οι ψεύτικες αξίες και τα ψεύτικα πρότυπα αποπροσανατολίζουν τη ζωή. Η ματαιοδοξία να ξεχωρίσει, ο καθένας πάνω από τους άλλους, τον κάνει αλαζόνα και τον απομονώνει ψυχικά από το σύνολο. Η ομορφιά βρίσκεται στην απλότητα, είναι η δύναμη που κάνει τον άνθρωπο αυθεντικό. Όλα συμβαίνουν για κάποιο σκοπό. Όλα έρχονται και φεύγουν. Οι στιγμές μένουν μόνο. Γι’ αυτό, carpe diem.