«Το βιβλίο είναι μία αλληγορία εγκλεισμού με πρωταγωνίστριες την Έντα Γκάμπλερ από το ομώνυμο έργο του Χένρικ Ίψεν και την Μπλανς Ντιμπουά από το “Λεωφορείον ο Πόθος” του Τενεσί Ουίλιαμς. Καταπιάνεται με την κουζίνα της δημιουργίας του συγγραφέα και του ηθοποιού μέσα από την πεζογραφία, το θέατρο, τους χαρακτήρες, την επινόηση και την πραγματικότητα. Εντέλει μέσα από την ίδια τη ζωή.»
Υποστηρίζει ο Αλέξης Σταμάτης παρουσιάζοντας το «Λευκό Δωμάτιο», το καινούργιο του βιβλίο που παίζεται ταυτόχρονα και στη σκηνή του θεάτρου την ίδια εποχή.
«Έχοντας από μικρός ταυτιστεί με πολλούς ήρωες, από τον Όλιβερ Τουίστ μέχρι τον Άμλετ, θεωρούσα ότι η ζωή τους παρατείνεται και πέρα από τις σελίδες» εξηγεί την εμμονή και μανία του για τον κόσμο των ηρώων, αναγνωρίζοντας ότι δεν τον εγκαταλείπουν ποτέ:
«Νομίζω πως κανείς δεν με έχει εγκαταλείψει, αλλά και κανείς δεν έχει επανέλθει. Όλοι ήρθαν στην ώρα τους, γεννήθηκαν ως προϊόν τύχης και αναγκαιότητας, όπως γίνεται με την ίδια τη ζωή, και κατέλαβαν το χώρο που επιλέξαμε μαζί και μετά; Ίσως πήγαν στην Πανσιόν της Φλόρας.»
Για τον κόσμο των ηρώων, το «Λευκό δωμάτιο» και τη μοναδική συνάντηση της Έντα Γκάμπλερ με την Μπλανς Ντιμπουά στην Πανσιόν της Φλόρας, συζητήσαμε στο Liberal.gr.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κύριε Σταμάτη, έχω την εντύπωση πως στο καινούργιο βιβλίο τολμάτε να αντιμετωπίσετε το ερώτημα όλων: υπάρχει ο κόσμος των ηρώων; Τι γίνονται οι ήρωες –ειδικά εκείνοι που έχουν μέσα μας βαθιά χαραχτεί, όταν τελειώσει η ιστορία τους; το τέλος του βιβλίου σημαίνει γι’ αυτούς το τέλος της ζωής; Τι σας έκανε αλήθεια ειδικά σήμερα να καταπιαστείτε μ’ αυτό;
Το τάιμινγκ του βιβλίου έχει να κάνει και με την ίδια την επικαιρότητα. Το βιβλίο είναι μία αλληγορία εγκλεισμού με πρωταγωνίστριες την Έντα Γκάμπλερ από το ομώνυμο έργο του Χένρικ Ίψεν και την Μπλανς Ντιμπουά από το «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τενεσί Ουίλιαμς. Καταπιάνεται με την κουζίνα της δημιουργίας του συγγραφέα και του ηθοποιού μέσα από την πεζογραφία, το θέατρο, τους χαρακτήρες, την επινόηση και την πραγματικότητα. Εντέλει μέσα από την ίδια τη ζωή.
Δυο λόγια για την υπόθεση: Σε έναν ου-τόπο, που βρίσκεται σε ένα ψηλό βουνό, υπάρχει μία Πανσιόν για λογοτεχνικούς και θεατρικούς ήρωες. Για όσους έχουν γεννηθεί από το χέρι του συγγραφέα - δημιουργού τους (του Νονού τους) και είναι στη διάθεση κάθε αναγνώστη και σκηνοθέτη, στα βιβλιοπωλεία και τις σκηνές όλου του κόσμου. Κάθε φορά που τελειώνει η κατασκευή τους και αφού τα είδωλά τους έχουν τυπωθεί στις σελίδες και ανέβει στις σκηνές, τα πλάσματα αυτά συγκεντρώνονται στην Πανσιόν της Φλόρας. Όμως, εκεί συμβαίνει κάτι μοναδικό: το ανύπαρκτο δημιουργεί πραγματική ζωή.
- Μετά το αστυνομικό «Αθώα πλάσματα», «Το λευκό δωμάτιο» ένα θρίλερ. Παιχνίδι με τα λογοτεχνικά είδη; Μόνο ως θρίλερ θα μπορούσε ο παράλληλος κόσμος να ειδωθεί; Τα είδη δεν είναι πια εκείνο το ξεκάθαρο που ήταν κάποτε;
Βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου τα λογοτεχνικά είδη όπως και άλλα τα στοιχεία του πολιτισμού δεν είναι μονοδιάστατα. Είναι υβριδικά. Όπως το αστυνομικό δεν είναι πλέον αμιγές και δεν νοείται απλώς hard boiled χωρίς δηλαδή κοινωνιολογικά στοιχεία, έτσι το κάθε είδος αναμειγνύεται με ένα άλλο ή και περισσότερα. Τίποτα δεν είναι ένα. Όλα είναι παλίμψηστα, μίξεις, συνομιλίες, αντανακλάσεις. Το Λευκό Δωμάτιο δεν είναι θρίλερ, υπάρχει αγωνία, ανατροπές αλλά το στοίχημα είναι αλλού είδους και με τις δυο σημασίες της λέξης.
- Ειδικά σ’ αυτό εδώ το βιβλίο μας ενδιαφέρει η σύλληψη. Τι σκεφτήκατε και πώς την πρώτη πρώτη στιγμή;
Έχοντας από μικρός ταυτιστεί με πολλούς ήρωες, από τον Όλιβερ Τουίστ μέχρι τον Άμλετ, θεωρούσα ότι η ζωή τους παρατείνεται και πέρα από τις σελίδες. Υπάρχουν χαρακτήρες που μας συνοδεύουν πιθανόν και καθόλη τη διάρκεια του βίου μας. Τι γίνεται όμως με την πεμπτουσία αυτών των «πλασμάτων», αν μπορούμε να τα αποκαλέσουμε έτσι; Πώς θα ήταν η ζωή τους εκτός πλαισίου, εκτός των ορίων των λόγων και των δράσεών τους, εκτός της συνθήκης μέσα στην οποία έχουν συλληφθεί; Τί θα γινόταν εάν αυτό το ανύπαρκτο αλλά τόσο «παρών» πλάσμα που είναι ο χαρακτήρας αποκτούσε μια δική του ζωή; Το «Λευκό Δωμάτιο» άρχισε από το βασικό αυτό ερώτημα: «Τι θα γινόταν εάν;»
Το περίφημο What if?, ένα από τα βασικά εργαλεία της λογοτεχνίας. Κι ύστερα οδηγήθηκα προς μια αλληγορία εγκλεισμού. Η αλληγορία ως γνωστόν εμπεριέχει υπαινιγμό κρύβοντας νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις: «άλλως» - δηλαδή, διαφορετικά και «αγορεύω» - δηλαδή, λέω. Όσο για τον εγκλεισμό, όλοι πλέον ξέρουμε τι είναι, βαθιά μες στο πετσί μας. Κάπως έτσι άρχισε η περιπέτεια συγγραφής του «Λευκού Δωματίου». Είναι μια αλληγορία που συνδυάζει θέατρο και λογοτεχνία, πραγματικότητα και φαντασία, ακριβώς όπως το θέμα της.
- Να πούμε ποιοι ή μάλλον ποιες ιδιαίτερα μυθιστορηματικές ηρωίδες πρωταγωνιστούν στο «Λευκό δωμάτιο»;
Όπως είπα, οι δύο βασικές ηρωίδες είναι η Έντα Γκάμπλερ του Χένρικ Ίψεν από το ομώνυμο έργο του Νορβηγού δημιουργού κ η Μπλανς Ντιμπουά του Τένεσι Γουίλιαμς από το θεατρικό του έργο «Λεωφορείο ο Πόθος». Υπάρχουν ωστόσο και πολλοί δευτερεύοντες στο βιβλίο.
- Φαντάζομαι ότι θα είναι και οι αγαπημένες σας, έτσι δεν είναι;
Είναι από τις αγαπημένες μου ηρωίδες. Ωστόσο οι αγάπες μου στο λογοτεχνικό και θεατρικό χώρο δεν είναι λίγες. Εκτός από την περίπτωση του Άμλετ που τον θεωρώ τον πιο ολοκληρωμένο χαρακτήρα που έχει γραφτεί ποτέ. Από κει και πέρα έχω πάρα πολλές αδυναμίες. Ων ουκ έστιν αριθμός,
- Αλήθεια, αλλάζει ο χαρακτήρας τους όταν συναντώνται, τελικά, στο βιβλίο σας; Είχατε εκπλήξεις από κάποιους, κάποιες απ’ αυτές;
Χωρίς να θέλω να προδώσω πράγματα τα οποία είναι σημαντικά για την πλοκή του βιβλίου πιστεύω ότι η διαδρομή της βασικής ηρωίδας είναι πολύ ιδιαίτερη. Εννοείται πως μπαίνει ως Α στην πανσιόν και βγαίνει Β. Θα μας εκπλήξει, ναι. Έχει ένα πάρα πολύ ισχυρό θέλω το οποίο της το έχει κληροδοτήσει ο συγγραφέας – Νονός της και το οποίο θα ακολουθήσει μέχρι τέλους.
- Ξεκινώντας αυτό το ιδιαίτερο βιβλίο, υπήρξατε εξ αρχής ο άρχων των πάντων; Ξέρατε ακριβώς τι θα συμβεί και πού θα καταλήξει όλο αυτό;
Πότε σε κανένα βιβλίο μου δεν ξέρω ακριβώς τι θα γίνει. Ούτε καν με θεωρώ άρχοντα. Υπήκοος είμαι. Υπήκοος μιας ιδέας την οποία μπορεί μεν να έχω συλλάβει εγώ αλλά έχει αναλάβει εκείνη. Όσο πιο ελεύθερος και ανοιχτός είσαι μέσα στον κόσμο που έχεις πλάσει, τόσο κι εκείνος θα αποδειχτεί το ίδιο γενναιόδωρος. Δεν μπορείς να σφίγγεις, να εξουθενώνεις, να εξαντλείς τον ήρωα. Δεν μπορείς να τον εξαναγκάζεις να κάνει πράξεις, ως εάν να αποζητάς να αποδείξεις ένα θεώρημα ή μία μαθηματική εξίσωση. Η λογοτεχνία δεν είναι μαθηματικά, όσο κι αν διάφορες σχολές δημιουργικής γραφής προσπαθούν να μετατρέψουν την Ποιητική του Αριστοτέλη σε application.
- Κύριε Σταμάτη, γράφουμε και για να είμαστε ο πρώτος αναγνώστης του βιβλίου μας; Ο πρώτος, δηλαδή, που ξαφνιάζεται από την ίδια του την ιστορία, είναι ο συγγραφέας;
Ως ένα σημείο, ναι. Εξάλλου είναι αυτονόητο ότι εμείς, οι συγγραφείς, είμαστε οι πρώτοι που διαβάζουμε εκείνο που γράψαμε χτες. Υπάρχει μία εσωτερική ρυθμολογία την οποίαν δεν επιδιώκεις αλλά σου παρουσιάζεται. Η ιστορία σε ξαφνιάζει και σου επιτίθεται, όπως ακριβώς η πραγματικότητα. Ο συγγραφέας διαθέτει μια τεράστια γκάμα επιλογών. Το βιβλίο, η ιδέα, σου προσφέρει πολλαπλές εισόδους. Εσύ θα επιλέξεις ποια θα ανοίξεις, μια και όλες οι αφηγήσεις είναι σε medias res. Ωστόσο, αυτή σου η επιλογή συχνά σε ξαφνιάζει, τουλάχιστον εμένα. Δεν είναι ποτέ η αναμενομένη, η κλασική. Για να λειτουργήσει δραστικά θα πρέπει πίσω από αυτή την πύλη εισόδου να υπάρχει ένας κόσμος ζωντανός, ένας κόσμος παλλόμενος και αληθινός μέσα στην κατασκευή του.
- Ποιοι από τους ήρωες και ποιες από τις ηρωίδες σας βρίσκετε ότι είναι ακόμα ανάμεσά μας; Δεν σας έχουν εγκαταλείψει ποτέ;
Νομίζω πως κανείς δεν με έχει εγκαταλείψει, αλλά και κανείς δεν έχει επανέλθει. Όλοι ήρθαν στην ώρα τους, γεννήθηκαν ως προϊόν τύχης και αναγκαιότητας, όπως γίνεται με την ίδια τη ζωή, και κατέλαβαν το χώρο που επιλέξαμε μαζί και μετά; Ίσως πήγαν στην Πανσιόν της Φλόρας.
- Υπήρξε ήρωάς σας ή ηρωίδα σας που απαιτούσε δικαίωση; Να επανέλθει;
Η δικαίωση ή μη για κάποιον ήρωα έρχεται μέσα από το ίδιο το βιβλίο. Ολοκληρώνεται μέσα από την αφήγηση. Προς το παρόν και μετά από 17 μυθιστορήματα δεν έχει τύχει ήρωάς μου να επανέλθει. Τώρα που το σκέφτομαι εάν με ρωτούσατε εάν θα επέλεγα έναν να με ξαναεπισκεφθεί, τότε θα αυτός θα ήταν ο Γιάννης Λουκάς από το «Μπαρ Φλωμπέρ».
- Κάποια ηρωίδα ή ήρωας σας ο οποίος αδικήθηκε;
Και εδώ θα απαντήσω με βάση την ίδια λογική. Το ίδιο το βιβλίο ορίζει την μοίρα των ηρώων. Εάν αδικήθηκε μέσα στην πλοκή τότε θα υπήρχε κάποιος πολύ σοβαρός λόγος να γίνει αυτό. Αφήστε που κανείς επινοημένος ήρωας δεν μπορεί να αδικηθεί. Τύχη και αναγκαιότητα, ξανά.
- Η μεγάλη αναμέτρηση για έναν συγγραφέα είναι τελικά με τους ήρωές του;
Η μεγάλη αναμέτρηση για τον συγγραφέα είναι με τον εαυτό του. Υπάρχει μια κλασική απάντηση που δίνουν οι γραφιάδες σε μια κλασική ερώτηση. Αν ο ήρωας σου δεν θέλει να κάνει κάτι που του επιβάλλεις εσύ, εάν αρνείται να υπακούσει στις οδηγίες σου, τότε είναι πραγματικά ζωντανός και πετυχημένος. Αυτό υπαινίσσεται μια μάχη στο χαρτί, στη σελίδα στην οθόνη. Ισχύει μεν, αλλά όπως και να το κάνουμε, τις πιο πλήρεις και στελεχωμένες μεραρχίες τις διαθέτει ο συγγραφέας. Ο «Νονός», όπως λέω στο «Λευκό Δωμάτιο».
- Σαφώς είναι πολυεπίπεδο το βιβλίο: η αμιγής ιστορία και σίγουρα όσα κρύβονται πίσω από την παγκόσμια λογοτεχνία και πίσω από την δική σας ιστορία. Η αινιγματική σχέση του συγγραφέα με τους ήρωες. Τι είναι αυτό το βιβλίο για σας;
Είναι μια κίνηση αγάπης προς το κείμενο. Μια συμφιλίωση με τα πλάσματα που ζωντανεύουν επειδή έτσι μας κάπνισε ημών των δημιουργών τους. Μια δυνατότητα να μιλήσω για το ανύπαρκτο μέσα από την πραγματικότητα.
- Ταυτόχρονα με το μυθιστόρημα θα δούμε και την θεατρική εκδοχή του; Θα θέλατε να πούμε κάτι για την παράσταση;
Στην περίπτωση του «Λευκού Δωματίου» υπάρχει μια συγκυρία, η οποία πιστεύω είναι εξαιρετικά πρωτότυπη. Δύο βδομάδες μετά την έκδοση του μυθιστορήματος στις 28 Οκτωβρίου, το έργο παίχτηκε όχι πλέον ως Αναλόγιο (όπως πρωτοανέβηκε) αλλά στην ολοκληρωμένη θεατρική του μορφή σε σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη στο θέατρο «Σταθμός». Πρωταγωνιστούν: Πέγκυ Σταθακοπούλου, Εύα Σιμάτου, Δημήτρης Τσίκλης και στο ρόλο της Φλόρας η Σμαράγδα Σμυρναίου.
Έτσι λοιπόν, μέσα στην ίδια χρονική περίοδο «Το Λευκό Δωμάτιο», μπορεί να διαβαστεί ως μυθιστόρημα αλλά και να ιδωθεί ως παράσταση με ηθοποιούς που υποδύονται τους χαρακτήρες μέσα στην συνθήκη την οποία περιέγραψα.
«Η ζωή δεν είναι τραγική, είναι γελοία. Και αυτό δεν αντέχεται», είπε ο Ερρίκος Ίψεν, ο «Νονός» της Έντας, εισάγοντας έτσι νότες μαύρης κωμωδίας σε ένα δράμα που αποδεικνύεται παιγνιώδες. Ένα παιχνίδι σαν αυτό με τις ρωσικές κούκλες που στο βάθος κρύβει τη ζωτική μας ανάγκη να βρούμε την πραγματική μας ταυτότητα και να υπάρξουμε ως ελεύθερα πλάσματα.
- Ο θεατρικός λόγος από τον μυθιστορηματικό έχει μεγάλες και σημαντικές διαφορές; Και τι απαιτεί από σας ο καθένας;
Στο μυθιστόρημα ξέρετε, έχουμε να κάνουμε με μία διαρκή γυμναστική του πνεύματος, μια που λέμε μια ιστορία μέσω των φορέων της τους μηχανισμούς που την κινητοποιούν, τους ήρωες. Το θέμα που με απασχολεί στην πράξη της μυθιστορηματικής γραφής, κι εκεί υπάρχει μια σχέση με την θεατρική γραφή, είναι η προφορικότητα του κειμένου. Ξέρω ότι ένα κείμενο είναι τελειωμένο από τη στιγμή που μιλιέται, από τη στιγμή που το διαβάζω και «κάθεται».
Στο μυθιστόρημα έχω μέσα μου μια ιστορία που πρέπει να ειπωθεί. Με την πείρα, έχω αναπτύξει μια εσωτερική δομή, όσα γράφω υπακούουν σε ένα πλέγμα σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων. Αρκετές ωστόσο από αυτές τις καταστάσεις και τα κείμενα να είναι παλίμψηστα, διαβάζονται σαν ρωσικές κούκλες. Υπάρχει το πρώτο επίπεδο, η πλοκή και οι εμφανείς της κώδικες, κι από κάτω αρχίζουν να εξυφαίνονται εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ προσώπων, μερών κειμένου, υπό-ιστοριών, συγγένειες που δημιουργούν ένα τοπίο για τον αναγνώστη που θα μπει στο κόπο να εξορύξει το στρώμα αυτό, για εκείνον που θα πάει πέρα από την επιχωμάτωση και θα ανακαλύψει τις τυχόν διαπλοκές και σχέσεις που δημιουργούνται υπόγεια.
Πολλοί δεν θα το κάνουν, ωστόσο το κείμενο μεριμνά για την περίπτωση που το κάνουν. Έτσι η ιστορία δένεται, αποκτά βαθύτερες ρίζες και μπορεί να λειτουργήσει σε περισσότερα του ενός επίπεδα. Το μυθιστόρημα είναι ενικού αριθμού, ο δημιουργός είναι μόνος. Φυσικά και όταν γράφω θεατρικά, είμαι επίσης μόνος αλλά εκεί «βλέπω την παράσταση», γίνομαι οι ήρωες.
Ο θεατρικός ήρωας μπορεί να πει ένα «Ναι» και να αλλάξει ολόκληρο το έργο. Κάθε λέξη στο θεατρικό έργο οφείλει να κάνει ένα από τα εξής δύο πράγματα: Ή να προχωρά το χαρακτήρα ή να προχωρά την πλοκή. Και τίποτα δεν πρέπει να λέγεται, να «ανακοινώνεται». Όλα να υπονοούνται. Εξάλλου έτσι ακριβώς μιλάμε στην πραγματικά ζωή. Μπορούμε να πούμε «Δώσε μου ένα ποτήρι νερό» και να εννοούμε «Σ’ αγαπώ».
- Αν σας ρωτούσα τι μάθατε από αυτό το βιβλίο σας, θα μου λέγατε…
Επιβεβαιώθηκε ο ευλογημένος διχασμός της γραφής. Η αυτονομία της. Η πολλαπλή της διάσταση. Η δυνατότητα του να είσαι μέσα και έξω, ακόμα και ζώντας κάτι στην πραγματική ζωή στο οποίο συμμετέχεις πολύ έντονα. Είναι μία παράδοξη, αλλόκοτη συνθήκη. Κάθε φορά που παραδίδω ένα βιβλίο ξαναρχίζει απ’ την αρχή. Και όσο πιο γεμάτη είναι προσωπική σου ζωή - η οποία πλέον είναι εξαιρετικά γεμάτη λόγω της Εύας και του γιου μου Ερμή- τόσο αυτή η ιδιότητα αποκτά ακόμα περισσότερη σημασία.
