Από τον Σταύρο Μιχαλαριά
Αν υποθέσουμε ότι από τον Ιανουάριο αρχίζει η πλήρης και ολοκληρωμένη ελεύθερη διακίνηση αγαθών μέσα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, τι θα συμβεί; Δεν πρόκειται βέβαια να έρθουν εδώ οι ξένοι έμποροι για ν' αγοράσουν τη σύγχρονη ελληνική τέχνη και να την εξάγουν, αυτό μπορούν να το κάνουν έτσι κι αλλιώς. Ούτε βέβαια θα έρθουν για να πάρουν το 19ο και τον 20ό αιώνα της ελληνικής ζωγραφικής........ Το ερώτημα περισσότερο αφορά τα αρχαία, τις εικόνες και τα πολιτιστικά αγαθά, τα οποία είναι ουσιαστικό ότι θέλουμε όχι μόνο να τα κρατήσουμε, αλλά και να τα φέρουμε πίσω και άλλα που έχουν χαθεί στο παρελθόν.
Σ' αυτή την περίπτωση, δυστυχώς, δε θα μπορούμε να κάνουμε τίποτα γιατί είμαστε ο «Νότος», οι φτωχοί συγγενείς του Βορρά.
Θα χάσουμε πολλά από τα αντικείμενά μας, για τα οποία βέβαια μπαίνει το ερώτημα: από που θ' αγοραστούν; Θ' αγοραστούν παράνομα; Διότι οι επίσημοι αναγνωρισμένοι έμποροι αρχαίων και αρχαιοτήτων δεν έχουν το δικαίωμα να πουλήσουν σε τρίτους, αν δεν το δηλώσουν στην αρχαιολογική υπηρεσία.
Εγώ πιστεύω ότι όλα αυτά είναι ένα «μυθιστόρημα» που μεγαλοποιούμε.
Κατ' αρχήν, είναι πολύ δύσκολο να πουλήσει κανείς κάτι τέτοιο σήμερα στην Ευρώπη, εκτός βέβαια και αν βρεις κάποιον ιδιώτη που τα μαζεύει και τα βάζει στο υπόγειο του... Τα μουσεία δεν αγοράζουν πράγματα που δεν έχουν ξεκάθαρη προέλευση. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εικόνες. Παρά το ότι η εικόνα δε βρίσκεται σε κάποιο χωράφι, όπως τ' αρχαία, αλλά μπορεί να είναι ένα οικογενειακό κειμήλιο. Ο νόμος, όμως, είναι εξίσου αυστηρός και για το θέμα των εικόνων, παρά το ότι την εικόνα μπορεί να την είχε παραγγείλει κάποιος «παππούς» σε κάποιον ζωγράφο πριν από μερικούς αιώνες. Όμως, το κράτος μπορεί να έρθει σήμερα και να πει ότι η εικόνα του ανήκει...
Ανοίγοντας τα σύνορα της Ευρώπης θ' αντιμετωπιστούν και τέτοιου είδους προβλήματα, αλλά σ' αυτή την περίπτωση κάθε χώρα που θέλει να κρατήσει τα πολιτιστικά της αγαθά, θα πρέπει ν' αποζημιώνει αυτόν τον πολίτη που έχει στην οικογενειακή του κατοχή την εικόνα αλλά δεν μπορεί να την πουλήσει, εφ' όσον το αποφασίσει με διεθνείς τιμές.
Αυτό συνέβη και στη Γαλλία με έναν πίνακα του Βαν Γκογκ, όπου το κράτος αναγκάστηκε ν' αποζημιώσει τον ιδιοκτήτη του πίνακα, όταν αυτός αναγκασμένος να τον πουλήσει. Στη Γαλλία πήρε πολύ λιγότερα χρήματα από εκείνα που πέτυχε ένα αντίστοιχης αξίας έργο στη Ν. Υόρκη.
Δε λέω ότι ο αρχαιολογικός νόμος δεν είναι δίκαιος, αλλά ο νόμος του 1973 δεν μπορούσε να προβλέπει τις συνθήκες που δημιουργεί η ενωμένη Ευρώπη σήμερα, ούτε τα δικαιώματα του Ευρωπαίου Έλληνα πολίτη.
Έτσι, πιστεύω ότι θ' αντιμετωπιστούν πολλά νομικά προβλήματα: δε θα είναι τόσο εύκολο να πεις πλέον σε κάποιον δεν πουλάς, άρα δεν έχει αξία, άρα σου το παίρνουμε.
Γι' αυτό, πιστεύω ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε μια εσωτερική αγορά που αφορά πράγματα που υπάρχουν σε συλλογές που έχουν το δικαίωμα να πουληθούν και τα οποία δε θέλουμε να φύγουν έξω. Έτσι αυτά θα μπορούν να περνούν από κάποιον συλλέκτη σε κάποιον άλλον και να μένουν στη χώρα. Μόνο έτσι θα πείσουμε τους Έλληνες να μη φοβούνται τα αρχαία και τις εικόνες, γιατί ο νόμος είναι σαφής, δεν είναι «μπαμπούλας».
Όταν κινείσαι μέσα στα όρια του νόμου και οι ιθύνοντες του υπουργείου βοηθούν στη λειτουργία του ερμηνεύοντάς τον σωστά, δε θα υπάρχει σοβαρό πρόβλημα αρχαιοκαπηλίας..... Άλλωστε ξέρουμε ότι τα τελευταία χρόνια οι καλύτεροι αγοραστές αρχαίων και εικόνων στους Sotheby's και Christie's είναι Έλληνες.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος 23 των Νέων της Τέχνης (Δεκέμβριος 1993).
