Η πολιτική του Αμερικανού προέδρου προβληματίζει την αγορά των κρατικών αμερικανικών ομολόγων, οδηγώντας πολλούς επενδυτές στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή.
Το κρατικό χρέος (υποχρεώσεις ενός κράτους από δανεισμό), συνήθως εκφράζεται σε μακροπρόθεσμα ομόλογα - τα 10ετή είναι τα πλέον συνήθη - το ρίσκο των οποίων αναλαμβάνουν επενδυτές (άλλα κράτη, συνταξιοδοτικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρείες, επενδυτικά κεφάλαια, αλλά και κάποιοι ιδιώτες).
Τα μακροπρόθεσμα ομόλογα είναι οι καλύτεροι πελάτες των ασφαλιστικών εταιρειών ζωής, που επενδύουν τα διαθέσιμά τους σε κρατικές τοποθετήσεις οι οποίες κατά κανόνα θεωρούνται φερέγγυες.
Εδώ και μερικούς μήνες η επένδυση αυτή αρχίζει να χαρακτηρίζεται υψηλού κινδύνου για τα αμερικανικά κυβερνητικά ομόλογα. Τα 30ετούς διάρκειας πρόσφατα κυμαίνονται σε απόδοση 4,87%, κάποια στιγμή υπερέβησαν και το 5%, ενώ οι αποδόσεις για τα 10ετή κυμαίνονται στο 4,38%.
Όσο ανεβαίνουν οι αποδόσεις είναι κατανοητό πως οι επενδυτές γίνονται επιφυλακτικοί κι απαιτούν μεγαλύτερα επιτόκια για την ανάληψη κινδύνου. Εκτός τούτου δεν βγαίνει και η ζήτηση που έβγαινε στην αγορά των ομολόγων. Είναι και ο φόβος του τι μέλλει γενέσθαι.
Οι αντίστοιχες αποδόσεις για τα ελληνικά κυβερνητικά ομόλογα κυμαίνονται για το 30ετές στο 4,13% και για το 10ετές στο 3,23%. Εμφανής η διαφορά.
Κάτι που πριν μερικά χρόνια θα έμοιαζε αδιανόητο. Είναι προφανές ότι η χώρα μας δανείζεται σαφώς φθηνότερα από τις ΗΠΑ, με τις διαφορές σε αυτά τα επίπεδα των επιτοκίων να θεωρούνται αρκετά σημαντικές. Τι σημαίνει αυτό;
Πως οι επενδυτές επιθυμούν μικρότερη ανάληψη κινδύνου στα αμερικανικά ομόλογα και βάζουν το χέρι στην τσέπη μόνο με αρκετά υψηλότερα επιτόκια. Και βέβαια για ασφάλεια στρέφονται σε ευρωπαϊκά ομόλογα και κατ’ επέκταση και στην ελληνική αγορά εν μέρει, δεδομένου και του ρηχού της μεγέθους.
Αυτό βέβαια αποτελεί και μια εμπιστοσύνη, μια διεθνή αναγνώριση, στην ελληνική οικονομία, στην τήρηση του οικονομικού προγράμματος, στη σχολαστική εκτέλεση του προϋπολογισμού, με αρχή τις δημοσιονομικές αντοχές. Ευτυχώς κάποιες απόπειρες για ενθάρρυνση μιας άκρατης παροχολογίας, χρόνια παθογένεια των εγχώριων κυβερνήσεων, ψαλιδίστηκαν εν τη γενέσει τους.
Και να μην ξεχνάμε πως τα τελευταία χρόνια το εγχώριο δημόσιο χρέος συνεχίζει να μειώνεται, όχι ως απόλυτο μέγεθος, αλλά ως ποσοστό του ΑΕΠ και να παράγονται σημαντικά πλεονάσματα. Αν τιθασευτεί κι ο πληθωρισμός θα μπορούμε να συζητάμε από καλύτερες θέσεις.
Στις μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις «αξιόπιστου χρέους», η λέξη «αξιόπιστο» παραπέμπει σε ένα παράγοντα αρκετά σχετικό και ευμετάβλητο στην πάροδο του χρόνου.
Όπως προαναφέραμε, όσο το ρίσκο ανεβαίνει, ανεβαίνουν κι οι αποδόσεις των ομολόγων. Μέχρι πού όμως;
Μέχρι ο φόβος για το αξιόχρεο να ανέλθει σε τέτοια επίπεδα που οι ασφαλιστικές εταιρείες να αρχίζουν να εξετάζουν σοβαρά την απόσυρση από τέτοιες επενδύσεις, μια διαδικασία βέβαια που απαιτεί χρόνο, αυτά δεν γίνονται από τη μια στιγμή στην άλλη.
Μόνο και μόνο όμως που εξωτερικεύονται αυτές οι σκέψεις ανεβαίνουν κατακόρυφα οι αποδόσεις, το κόστος του χρήματος γίνεται δυσβάστακτο, περιορίζονται οι δανειοδοτήσεις, η κατανάλωση, οι θέσεις εργασίας, μια αλυσίδα που μπορείς εύκολα να βρίσκεις κρίκους να μεγαλώσει.
Στην Ευρώπη η ΕΚΤ έχει προχωρήσει σε συνεχείς μειώσεις επιτοκίων, η ρευστότητα στο σύστημα είναι εμφανής. Στις ΗΠΑ η FED δεν έχει αποτολμήσει ανάλογες κινήσεις, κάτι που συνήθως συνέβαινε αντίστροφα, παρά τις διαρκείς παραινέσεις, συχνά με άκομψο τρόπο από τον πρόεδρο Τραμπ.
Και πώς να γίνουν μειώσεις επιτοκίων σε μια οικονομία, που ο πρόεδρος καταβάλλει συνεχώς φιλότιμες προσπάθειες αποσταθεροποίησης; Ξεκίνησε με τις παλινωδίες και τα πισωγυρίσματα με τους δασμούς στις εισαγωγές. Και για τι δασμούς μιλάμε; Σε απαγορευτικά ποσοστά, ύψη πρακτικά ανεφάρμοστα, με μια επιθετική ρητορική κατά των χθεσινών εταίρων και συμμάχων, ένα ιδιότυπο εμπορικό πόλεμο, ακόμη και κατά αυτών που γνωρίζουμε καλύτερα ως Δυτικό κόσμο.
Μια ρητορική που δεν συνάδει με προσπάθειες συμβιβασμών και συμφωνιών. Οι αγορές άρχισαν να τραμπαλίζονται επικίνδυνα. Αν αυτές οι πρακτικές δεν συνιστούν κραυγαλέα χειραγώγηση των αγορών, τότε τι θεωρείται πως είναι χειραγώγηση; Μέχρι που οι συνεχείς αναιρέσεις και παρατάσεις επιβολής στους δασμούς έτειναν να αποτελούν τον κανόνα κι όχι τις εξαιρέσεις.
Αναμενόμενες πλέον καταστάσεις, μέχρι που και οι αγορές προσαρμόζονται πλέον σε αυτές τις πρακτικές προεκτιμώντας το αποτέλεσμα και δεν αντιδρούν βίαια όπως αρχικά συνέβαινε.
Ολοκληρώνοντας με τους δασμούς, αλήθεια, πιστεύει κανείς πως είναι δυνατόν να επαναπατριστούν εταιρείες στις ΗΠΑ όταν το εργατικό τους κόστος θα είναι πολλαπλάσιο από αυτό των χωρών που δραστηριοποιούνται; Ήταν ένα από τα επιχειρήματα του Τραμπ για την επιβολή τους.
Δεν είναι όμως μόνο το θέμα των δασμών. Μια σειρά από άλλες, ασυνήθιστες για τις ΗΠΑ, ενέργειες και πολιτικές δημιουργούν αστάθεια στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.
Οι παρεμβάσεις του Τραμπ στα Πανεπιστήμια, οι επιθέσεις του στη Δικαιοσύνη, οι συμπεριφορές του σε ξένους ηγέτες και πρόσφατα η κινητοποίηση της Εθνοφρουράς στα επεισόδια που δημιουργήθηκαν, όταν η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Μετανάστευσης (ICE) προχώρησε σε συλλήψεις μεταναστών στο Λος Άντζελες, η επιθετική του ρητορική μέσω του Twitter και οι προσβλητικές λεκτικές του επιθέσεις σε τοπικούς αξιωματούχους, η φαιδρού επιπέδου φρασεολογία και αποκαλύψεις στη διαμάχη του με τον άλλοτε υποστηρικτή του Ίλον Μασκ, προβληματίζουν καθώς δείχνουν μια περιφρόνηση στους δημοκρατισμούς θεσμούς, τους φόβους για νέα ήθη και μειωμένη δημοκρατία, πού; Στη χώρα της Ελευθερίας!
Οι παρεμβατισμοί στην οικονομία κι ειδικά αυτοί που γίνονται με βίαιο τρόπο, φέρνουν συνήθως τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Και γιατί οι εμπορικοί πόλεμοι δεν είναι και τόσο ηθικοί;
Υπάρχει όντως οικονομική ηθική; Κατά τον μεγάλο νομπελίστα Αμερικανό οικονομολόγο, υπέρμαχο του φιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν, προφανώς ναι, υπάρχει.
Τι μας έλεγε ο Φρίντμαν; Ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ελεύθεροι για να διαβιούν όπως επιθυμούν. Πως τα ελεύθερα οικονομικά και πολιτικά συστήματα πρέπει να αποσκοπούν στην αξιοπρέπεια του ατόμου. Πως η οικονομική ελευθερία είναι προαπαιτούμενο για τη διασφάλιση της πολιτικής ελευθερίας.
«Πίσω από τα περισσότερα επιχειρήματα εναντίον της ελεύθερης αγοράς βρίσκεται η έλλειψη πίστης στην ίδια την ελευθερία» η κεντρική ιδέα του.
«Μικρότερος κρατικός παρεμβατισμός» το μότο του. Μάλλον, αρκετά μακριά από τα τεκταινόμενα της σημερινής προεδρίας των ΗΠΑ.
Για την ιστορία, να συμπληρώσω πως ο Φρίντμαν, ως οικονομικός σύμβουλος του προέδρου Ρ. Ρέηγκαν, επηρέασε σαφώς κυβερνητικές πολιτικές και οικονομικές κατευθύνσεις στην εποχή του. Και δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως αποτυχημένες.
Το πρόσφατο φορολογικό νομοσχέδιο του προέδρου Τραμπ, που υπερψηφίστηκε πολύ οριακά από το Κογκρέσο, πριν πάει στη Γερουσία, προβλέπει μείωση των φορολογικών επιβαρύνσεων, επέκταση φοροαπαλλαγών, αλλά παράλληλα και μείωση των δαπανών κοινωνικής ασφάλισης, εκπαίδευσης και της πράσινης ενέργειας.
Το εκτιμώμενο αποτέλεσμα; Πρόσθετα δημοσιονομικά ελλείμματα και αναμενόμενες κοινωνικές αναταράξεις από την αύξηση των ανασφάλιστων πολιτών. Στα 2,4 τρισ. εκατ. δολάρια κοστολογούνται συνολικά οι παρεμβάσεις του φορολογικού νομοσχεδίου σε βάθος 10ετίας, ενώ ήδη το κρατικό χρέος των ΗΠΑ υπερβαίνει τα 36 τρισ.
Τα έσοδα από τους δασμούς τι μπορεί να καλύψουν από αυτό το κόστος; Με την εξέλιξη που έχουν πάρει τα πράγματα μάλλον θα αργήσουμε πολύ να το μάθουμε. Πέρα από τις μεγαλοστομίες των αρχικών ανακοινώσεων αρχίζει και διαμορφώνεται ένα κλίμα που δεν επιτρέπει και πολύ αισιοδοξία.
Δεν είναι τυχαία η υποβάθμιση της Moody’s για το αξιόχρεο των ΗΠΑ, που τις γκρέμισε από την κορυφή της επενδυτικής βαθμίδας, μάλλον επόμενο ήταν αφού προηγήθηκαν άλλοι δυο κορυφαίοι οίκοι αξιολόγησης.
Στο υπό την έγκριση της Γερουσίας φορολογικό νομοσχέδιο περιλαμβάνεται και ένα άρθρο που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως φορολόγηση ξένων κεφαλαίων που δραστηριοποιούνται στις ΗΠΑ.
Μέσω αυτού στοχεύονται εταιρείες και επενδυτές χωρών που θεωρείται ότι εφαρμόζουν άδικες φορολογικές πολιτικές προς τις αμερικανικές εταιρείες. Ποιες χώρες είναι αυτές; Οι γνωστοί στόχοι: Ευρωπαϊκή Ένωση, Καναδάς, Αυστραλία.
Πρόσθετοι φόροι για παράδειγμα σε επενδυτές στους οποίους καταβάλλονται στις ΗΠΑ, μερίσματα και τόκοι από μετοχές και ομόλογα…
Το κερασάκι στην τούρτα! Αποθάρρυνση για ξένες επενδύσεις κι έμμεση παρότρυνση για αποφυγή ανάληψης κρατικού χρέους. Στο στόχαστρο τα ομόλογα.
Οι συνέπειες; Σε αντίστροφη κατεύθυνση τα επενδυτικά κεφάλαια. Αντί να ταξιδεύουν στις ΗΠΑ ανακαλύπτουν την Ευρώπη. Και κάποια από αυτά βρίσκουν διέξοδο και στη δική μας ρηχή αγορά. Όχι μόνο των ομολόγων αλλά και των μετοχών.
*Χάρης Αγγελογιάννης, οικονομολόγος, πρώην ορκωτός ελεγκτής.
