Του Απόστολου Σκουμπούρη
Ανεξάρτητα από τους πρόσφατους τεράστιους κλυδωνισμούς στις παγκόσμιες χρηματιστηριακές αγορές, με το κλείσιμο για 2η φορά μέσα σ'' ένα 8ήμερο του χρηματιστηρίου της Κίνας και το γενικευμένο ντόμινο διεθνώς, το παγκόσμιο επενδυτικό σύστημα είχε και έχει πολλά να φοβάται εδώ και καιρό. Πρόκειται για ένα σύστημα που, ακριβώς λόγω της υπερδιόγκωσής του και της καταλυτικής «βαρύτητάς» του, είναι πολύ... μεγάλο για να το αφήσουν να «κρεμάσει».
Ακριβώς λόγω της καταλυτικής σημασίας εν πολλοίς λειτουργεί πλέον... επιδοτούμενο, συγκρατείται με ποσοτικές χαλαρώσεις και άλλες παρεμβάσεις, ωθώντας όλη την παγκόσμια οικονομία σε... αχαρτογράφητες περιοχές, καθώς η ζημιά από μια γενικευμένη κατακρήμνιση θα ήταν... βιβλική!
Στα χρηματιστήρια «παίζονται» ποσά που δεν υπάρχουν (σε πραγματικό ρευστό). Οι χώρες (αθροιστικά) χρωστούν χρήματα που ποτέ δεν υπήρξαν, ούτε θα υπάρξουν ποτέ. Τα χρηματιστήρια και η χρηματοοικονομική βιομηχανία έχει – σε σημαντικό για να υποτιμηθεί βαθμό – προ πολλού αποκοπεί από την πραγματική οικονομία.
Στις αγορές παραγώγων «παίζεται» πολλές φορές το ΑΕΠ όλης της υφηλίου, στην αγορά κρατικών ομολόγων οι διαρκείς παρεμβάσεις έχουν οδηγήσει σε μια ανατροφοδοτούμενη – επίπλαστη ισορροπία... τρόμου – η οποία αν «σκάσει» τότε δε θα μείνει τίποτα όρθιο. Δεν είναι τυχαίο ότι την τελευταία 7ετία είχαμε γενικευμένο bull market στις αγορές ευρύτερα, όμως αυτό δεν αντανακλούσε κάποια παρόμοιας έντασης ή έκτασης ανάπτυξη. Απεναντίας, η ανεργία, γενικώς, αυξάνοντας παράλληλα με την αύξηση των χρηματιστηριακών δεικτών, σ'' έναν όχι παράλληλο «αγώνα»...
Υπερδιογκωμένο το επενδυτικό σύστημα – Καζινοποίηση και τοξικά
Το παγκόσμιο επενδυτικό σύστημα έχει απομακρυνθεί από την πραγματική οικονομία ή κινείται... υπερβατικά αυτής, σε μια πορεία κλιμακωτά πυραμιδωτή, γεωμετρικά αυξούμενη, πλειοδοτικά αυτοτροφοδοτούμενη!
Η υπερδιογκωμένη και υπερμοχλευμένη παγκόσμια επενδυτική βιομηχανία που έχει παράξει αρκετές κρίσεις αλλά και φούσκες τα τελευταία 15-20 χρόνια, συνεχίζει και τώρα να συντηρεί παραδοξότητες και εν δυνάμει νέες φούσκες.
Υπάρχει μια γενικευμένη καζινοποίηση μέσω δημιουργίας 2.800 έως 3.000 επενδυτικών προϊόντων... Οι τράπεζες, όλα τα προηγούμενα χρόνια ξέφυγαν από την πραγματική τραπεζική τους «αποστολή» και έγιναν «μηχανές» παραγωγής αμφίβολης υπόστασης επενδυτικών στοιχημάτων, με μεγάλη μόχλευση, δαιδαλώδη διάρθρωση και πολλές «γκρίζες ζώνες».
Το κυρίαρχο ήταν ότι στόχευαν στις εύκολες υπεραξίες, οι οποίες δεν έρχονται μέσα από την παραδοσιακή τραπεζική. Τα subprime δάνεια στην Αμερική ήταν μια... τοξική μεταβλητή, ένα παρακλάδι αυτού του συστήματος, που όπως κάνει και η ιδιωτική τηλεόραση όταν δεν έχει πρωτόλεια προγράμματα, ανακύκλωνε τον εαυτό του. Το επενδυτικό σύστημα ανακυκλώνει τον εαυτό του σε διάφορους φυγόκεντρους κύκλους!
Υπερβολική μόχλευση διεθνώς
Εδώ και χρόνια – έχουμε ράλι στις χρηματιστηριακές αγορές την ίδια στιγμή που υπάρχει αυξούμενη ανεργία στις περισσότερες χώρες, μειωμένη κερδοφορία των εταιρειών της πραγματικής οικονομίας και γενικώς μια υπερβολική ανάπτυξη της… χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας!
Φυσικά, η «δουλειά» των αγορών είναι να προεξοφλούν. Όμως, αυτή η… προεξόφληση, τουλάχιστον διεθνώς ίσως ακροβατούσε ανάμεσα στην υπερβολή και τη… φούσκα, καθώς οι αγορές πλέον έχουν αλλάξει εντελώς σε σχέση με τα προ 10 ή 20 ετών δεδομένα. Υπάρχει υπερβολική ρευστότητα και ακόμη πιο υπερβολική μόχλευση σε όλη την παγκόσμια χρηματοπιστωτική βιομηχανία, κάτι που… αποξενώνει εύλογα τις αγορές και τα χρηματιστήρια από τα δεδομένα της κοινωνίας και της πραγματικής οικονομίας. Αυτό είναι και το κεντρικό… ζήτημα που έχουν να αντιμετωπίσουν πλέον αναλυτές, επενδυτές, χρηματιστές και άλλοι.
Θα πάμε (πλέον) σε γενικευμένη διόρθωση – πτώση και εύλογη κατοχύρωση των υπερβολικά μεγάλων κερδών που ήρθαν μέσα από ανατροφοδοτούμενη και πολυετή νιρβάνα ανόδου, ή θα συνεχίσουμε στο ίδιο – επίσης ανατροφοδοτούμενο σκηνικό άγνοιας κινδύνου;
Το ερώτημα κανένας αναλυτής ή προγνώστης των… καιρών και των αγορών δεν μπορεί να το απαντήσει μονοδιάστατα, καθώς οι αγορές και ειδικά οι… διορθώσεις, δεν προειδοποιούν. Παράλληλα, τα δεδομένα που οριοθετούν τις αγορές ως φθηνές ή ακριβές, έχουν αλλάξει εντελώς σε σχέση με το παρελθόν, καθώς οι long – με σύμμαχο «εργαλεία» όπως μόχλευση και ανατροφοδοτούμενη ρευστότητα – γνωρίζουν τρόπους ώστε να επιβάλουν τη δική τους «αλήθεια».
Με λίγα λόγια, οι αγορές και τα χρηματιστήρια έχουν υπερδιογκωθεί τόσο πολύ πλέον, με πολυσχιδή επενδυτικά προϊόντα και περίσσευμα διαθέσιμου (έστω και εικονικού μέσω μόχλευσης) κεφαλαίου για ποντάρισμα, που πλέον βολεύει τους πάντες να συνεχίζουν σε ένα καθεστώς… bull market σε σχεδόν μόνιμη βάση! Αυτό έχει δείξει η εμπειρία των τελευταίων ετών.
Τι δείχνουν τα στοιχεία και οι αριθμοί
Τα κυρίαρχα νούμερα που οριοθετούν τις... γραμμές των οριζόντων της παγκόσμιας οικονομίας, αν «ζυγιστούν» συνδυαστικά αλλά και με την αλληλουχία που εύλογα – ως συγκοινωνούντα δοχεία – μαρτυρούν ότι κάτι (αρκετά) στρεβλό υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας!
Ο παγκόσμιος κύκλος εργασιών, το παγκόσμιο ΑΕΠ
Το 2014 το παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε στα 78,28 τρισ. δολάρια.
Πόσο είναι το παγκόσμιο χρέος; Πόσα χρωστούν όλες οι χώρες μαζί;
Το παγκόσμιο χρέος όλων των χωρών, νοικοκυριών και επιχειρήσεων της υφηλίου ξεπέρασε τα 200 τρισ. δολάρια το 2014, που αντιστοιχεί στο 286% του παγκοσμίου ΑΕΠ! Μάλιστα, κατά 57 τρισ. δολάρια αυξήθηκε το παγκόσμιο χρέος την τελευταία επταετία. Στην πραγματικότητα, το συνολικό ποσό του δημόσιου χρέους σε όλο τον κόσμο έχει σχεδόν διπλασιαστεί κατά την τελευταία 10ετία! Αλλά ποτέ δεν ήταν βιώσιμο, όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων και τα επίπεδα του χρέους αυξάνονται πολύ πιο γρήγορα από ό, τι το συνολικό επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης.
Χρηματιστήρια, παγκόσμια κεφαλαιοποίηση
Η παγκόσμια αξία των χρηματιστηρίων της υφηλίου «παίζει» μεταξύ 60 και 80 τρισ. δολάρια τους τελευταίους μήνες.
Ο συνολικός τζίρος των παγκόσμιων χρηματιστηρίων μαζί με τα παράγωγα;
Ο παγκόσμιος τζίρος των χρηματιστηρίων – μαζί με την αγορά παραγώγων – ανέρχεται στα 655 τρισ. δολάρια ετησίως! Μάλιστα, τα νούμερα για την αγορά παραγώγων ενδέχεται να είναι και πολύ υψηλότερα...
Η... απέραντη αγορά του Forex και η τεράστια μόχλευση
Στα 5,5 τρισ. δολάρια (όσο δηλαδή το ΑΕΠ της Βρετανίας και της Γαλλίας μαζί) ανέρχεται πλέον η ημερήσια αξία των αγοραπωλησιών στην αγορά συναλλάγματος, με το ποσό αυτό να έχει αυξηθεί κατά 33% από το 2010.Η ονομασία Forex προέρχεται από τα αρχικά FO=foreign (ξένο) EX= exchange (συνάλλαγμα).
Η αγορά συναλλάγματος είναι η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική αγορά στον κόσμο και το απόλυτο... βασίλειο της μόχλευσης! Η ανάπτυξή της είναι ραγδαία και οφείλεται στην εξέλιξη της τεχνολογίας έχοντας αυξήσει το εκτόπισμά της κατά 33% από το 2010, όντας πλέον η μεγαλύτερη και σημαντικότερη αγορά του κόσμου! Και τούτο γιατί με μια μικρή κατάθεση δίνει τη δυνατότητα για πράξεις σε συναλλαγματικές ισοτιμίες πολύ μεγαλύτερης αξίας. Σε ορισμένες εταιρείες προσφέρουν μόχλευση 400:1, Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει ότι με μια κατάθεση 1.000 δολαρίων, ο trader μπορεί να κάνει πράξεις αγοράζοντας ή πουλώντας νομίσματα αξίας 400.000 δολαρίων!
Η μόχλευση κεφαλαίου σημαίνει ότι ο επενδυτής μπορεί να επενδύσει περισσότερα χρήματα από αυτά που διαθέτει. Το σύνηθες είναι μόχλευση 100:1 αλλά πολλές εταιρείες προσφέρουν ακόμα και 500:1. Στις ΗΠΑ η ανώτατη μόχλευση είναι 50:1.
Αδιαφιλονίκητος βασιλιάς του forex παραμένει το δολάριο, στο οποίο συντελείται το 87% των συναλλαγών που αφορούν δυο νομίσματα. Τα τελευταία χρόνια στο «κόλπο» των αγορών συναλλάγματος έχουν μπει και... τρίτα νομίσματα όπως το γεν και το γουάν, νομίσματα Ιαπωνίας και Κίνας αντίστοιχα.
Πόση είναι η παγκόσμια ρευστότητα σε μετρητά;
Το ρευστό χρήμα και οι καταθέσεις παντός είδους υπολογίζεται ότι φτάνουν στα 8,2 τρισ. δολάρια παγκοσμίως.
Χρυσός
Υπάρχει καταγεγραμμένος χρυσός αξίας 7,8 τρισ. δολαρίων παγκοσμίως
Αντίκρισμα παγκόσμιας αξία ακινήτων
Το αντίκρισμα, η υπολογίσιμη αξία ακινήτων παγκοσμίως ανέρχεται σε 13,6 τρισ. δολάρια.
Οι τιμές των commodities και του πετρελαίου
Όπως είναι δομημένο το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, σε αρκετές περιπτώσεις λειτουργεί κανιβαλιστικά, έχοντας αποκοπεί σε σημαντικό βαθμό από τις «επιταγές» της πραγματικής οικονομίας. Ακόμη και οι τιμές των commodities – σε πολλές περιπτώσεις - έχουν ξεφύγει από τους υγιείς κανόνες αγοράς και ζήτησης και εξαρτώνται πλέον από τα «καπρίτσια» των αγορών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μνημειώδης μείωση των τιμών του πετρελαίου τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, σε βαθμό που καμιά σχέση, αναλογία ή αντιστοιχία δεν έχει με τη μείωση (που δεν υπάρχει άλλωστε) στη ζήτηση ή στην κατανάλωση. Χωρίς καμιά διάθεση υπεραπλούστευσης (καθώς παίζουν ρόλο σύνθετοι παράγοντες, όπως σχιστολιθικό πετρέλαιο ΗΠΑ, γεωστρατηγικές εξελίξεις, παύση εμπάργκο για Ιράν) το σίγουρο είναι ότι οι τιμές του πετρελαίου ΔΕΝ διαμορφώνονται από την... αγορά και την κατανάλωση, αλλά από τη στρατηγική στόχευση των ισχυρών. Αυτό λένε οι αριθμοί, ξεκάθαρα.
Φούσκα ομολόγων
Πέρα από το υπερμοχλευμένο επενδυτικό σύστημα που είναι κάτι γνωστό, σ'' αυτό που δεν έχει δοθεί η πρέπουσα προσοχή είναι η διαφαινόμενη παγκόσμια φούσκα ομολόγων, η οποία κινδυνεύει να τινάξει στον αέρα το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Η παγκόσμια αγορά ομολόγων, το 2008, στην κορύφωση της κρίσης (Lehman Brothers, subprime δάνεια κ.λπ.) έφτανε τα 80 τρισ. δολάρια, ενώ τώρα ξεπερνά τα 100 τρισ. δολάρια!
Η παγκόσμια αγορά παραγώγων, η οποία χρησιμοποιεί τα ομόλογα ως βάση της, τα λεγόμενα collateral, έχει υπερδιογκωθεί σε υπερβολικό βαθμό. Πρόκειται για μια απίστευτη όσο και δαιδαλώδης χοάνη, απολύτως αχαλίνωτη! Η χρήση παραγώγων εδώ και χρόνια από μεγάλες πολυεθνικές, από κυβερνήσεις, δήμους κ.λπ. ώστε να εμφανίζουν «λογιστικά» ή να «κρύβουν» μέρος των χρεών μέσω των swaps είναι διαδεδομένη τακτική.
Κανένας δεν γνωρίζει την πλήρη έκταση της εν λόγω... αγοράς, ενώ οι επιχειρήσεις είναι σήμερα περισσότερο χρεωμένες σε σχέση με το 2007, κρίνοντας από τα ομόλογα που εκδίδουν, τα οποία από 3,5 τρισ. δολάρια προ 8ετίας, έχουν ανέλθει στα 7 τρισ. δολάρια σήμερα!
Την ίδια στιγμή οι κεντρικές τράπεζες είναι πολύ περισσότερο μοχλευμένες σε σχέση με τα επίπεδα που οδήγησαν τη Lehman Brothers στη χρεοκοπία τον Οκτώβριο του 2008. Η Fed «παίζει» στο 78:1 (δηλαδή το ενεργητικό της είναι 78 φορές μεγαλύτερο από τα κεφάλαιά της) ενώ της Lehman Brothers ήταν στο 30:1.
Το ζήτημα που αρκετοί βάζουν, είναι το εξής: Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες έχουν εγκλωβιστεί σ'' ένα φαύλο κύκλο μόχλευσης, αδυνατώντας να βρουν τρόπους να περιορίσουν τον όγκο των ισολογισμών τους, οι οποίοι είναι πλέον εκτός ελέγχου.
Πως λειτουργεί και που στοχεύει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE)
Ολοένα και περισσότερος λόγος γίνεται τελευταία για την «υγεία» και την εγγυημένη μακροπρόθεσμα ωφέλεια που έχει το μπαράζ των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης που επιδίδονται οι κεντρικές τράπεζες. Το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) είναι η αγορά κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ (ή τη FED αντίστοιχα) προκειμένου να διοχετευτεί χρήμα στο σύστημα και να δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης.
Οταν μία οικονομία βρίσκεται σε ύφεση ή παρουσιάζει εμφανή σημάδια κόπωσης, η κεντρική τράπεζα - εν προκειμένω η ΕΚΤ- έχει το εργαλείο (μπαλαντέρ) της μείωσης των επιτοκίων για να δώσει την απαραίτητη «ανάσα» - μαξιλάρι στην οικονομία. Με τη μείωση των επιτοκίων το χρήμα γίνεται φτηνότερο και έτσι ανακυκλώνεται από επιχειρήσεις και νοικοκυριά ευκολότερα.
Όμως, στην περίπτωση της Ευρωζώνης τα επιτόκια βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά (στο 0,05%) και συνεπώς μια τέτοια παρέμβαση είναι αδύνατη, ενώ τα αρνητικά επιτόκια θα έκαναν τους καταθέτες να σηκώσουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες.
Το... φάρμακο που επιλέγεται (το δρόμο έχει δείξει η αμερικανική FED) είναι η ΕΚΤ να αγοράσει από τις κεντρικές τράπεζες της κάθε χώρας - μέλους ομόλογα - κρατικά στην περίπτωση της Ευρωζώνης – ευελπιστώντας ότι οι τράπεζες θα ρίξουν «φρέσκο» χρήμα στην αγορά.
Στην πιο... σύνθετη πολιτικά και οικονομικά Ευρώπη, δεν είναι τόσο εύκολες και τόσο άμεσα αποτελεσματικές οι παρεμβάσεις. Στις πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης αντίκειται παραδοσιακά η... προτεσταντική Γερμανία που παραμένει υπέρ «σκληρών» αλλά... πραγματικών πολιτικών, δηλαδή πολιτικών που θα «πατάνε» στα δεδομένα της πραγματικής οικονομίας και δεν θα... γέρνουν προς τη θέληση των αγορών!
Πόσο ανθεκτική είναι η «παραγωγή» χρήματος;
Με μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια αλλά συνάμα με τεράστιες στηρίξεις, τεράστιο όγκο εκτύπωσης η «παραγωγή» χρήματος, κάποιοι ισχυρίζονται ότι νομοτελειακά είμαστε ήδη εντός μιας ιδιότυπης φούσκας. Το αν θα την αφήσουν να... σκάσει, είναι άλλο θέμα. Για αρκετούς, ένα ξεκάθαρο σημάδι ότι η κατάσταση έχει υπερβολές, είναι ότι οι αποδόσεις των ομολόγων στην Ευρώπη έχουν γίνει αρνητικές. Αυτό υποτίθεται ότι δεν πρέπει να συμβεί. Οι επενδυτές ουσιαστικά πληρώνουν για να κατέχουν το δημόσιο χρέος χωρών όπως η Γαλλία και η Γερμανία, η οποία το 2015 πούλησε πενταετή ομόλογα με αρνητική απόδοση. «Το σταθερό εισόδημα είναι μια φούσκα επικών διαστάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο», επισημαίνει ο Πίτερ Μπούκβαρ, επικεφαλής αναλυτής αγοράς στο The Lindsey Group. Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί στο υπόλοιπο χρηματοπιστωτικό σύστημα εάν υπάρξει μια τεράστια διόρθωση στην αγορά ομολόγων όταν η Fed αυξήσει τελικά τα επιτόκια, ιδίως δεδομένων των ανησυχιών για τη ρευστότητα στο σταθερό εισόδημα.
Υ.Γ.: Εν κατακλείδι. Ο έλεγχος, ο περιορισμός και η επιβολή κανόνων που θα ισχύουν παντού στην παγκόσμια επενδυτική βιομηχανία είναι κατά τη γνώμη αρκετών, το επόμενο κεντρικό στοίχημα του καπιταλιστικού συστήματος. Διαφορετικά, θα έχει έναν τεράστιο, πολύ δυνατό εχθρό να κατατρώγει τα σωθικά του.
