Στην ιατρική κοινότητα έχει αρχίσει να διαφαίνεται μια αλλαγή στη θεώρηση του καρκίνου και της αντιμετώπισής του. Καθώς η γνώση για τη βιολογία των όγκων εξελίσσεται, όλο και περισσότεροι ειδικοί υποστηρίζουν ότι δεν είναι κάθε καρκίνος απαραίτητο να αντιμετωπίζεται αμέσως με επιθετική θεραπεία - σε κάποιες περιπτώσεις, η θεραπεία μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.
Το πρόβλημα του «υπερευαισθητοποιημένου» καρκίνου
Η σύγχρονη διάγνωση έχει βελτιωθεί σημαντικά και με screening (π.χ. μαστογραφίες, υπερηχογραφήματα, γενετικές εξετάσεις) εντοπίζονται όγκοι που μεγαλώνουν πολύ αργά ή ενδέχεται να μην προκαλούσαν ποτέ προβλήματα στην υπόλοιπη ζωή του ασθενούς. Αυτό έχει προκαλέσει το φαινόμενο του overdiagnosis -δηλαδή την υπερδιάγνωση- όπου όγκοι που δεν θα απειλούσαν τη ζωή αντιμετωπίζονται με θεραπείες που συχνά έχουν σοβαρές παρενέργειες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο καρκίνος του θυρεοειδούς. Λόγω της εκτεταμένης χρήσης απεικονιστικών εξετάσεων, ανιχνεύονται πολλοί μικροόγκοι οι οποίοι πολλές φορές δεν θα εξελίσσονταν σε απειλητική νόσο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι γιατροί μπορεί να προτείνουν ενεργή παρακολούθηση αντί άμεση θεραπεία.
Όταν η θεραπεία ενδέχεται να βλάψει περισσότερο από ό,τι να ωφελήσει
Η παραδοσιακή προσέγγιση στην ογκολογία ήταν «όσο περισσότερο τόσο καλύτερα»: όσο πιο επιθετική η θεραπεία, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να εξαλειφθεί ο όγκος. Όμως τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις ότι πολλές θεραπείες -χειρουργικές, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία- δεν προσφέρουν πάντα σημαντικό όφελος και μπορεί να έχουν σοβαρές παρενέργειες. Για παράδειγμα, σε κάποιους πολύ πρώιμους ή αργά αναπτυσσόμενους όγκους, η θεραπεία μπορεί να μειώσει δραματικά την ποιότητα ζωής χωρίς να βελτιώσει ουσιαστικά την πρόγνωση.
Αυτός ο προβληματισμός έχει οδηγήσει κάποιους γιατρούς να υιοθετούν την ενεργό παρακολούθηση (active surveillance), κατά την οποία ο καρκίνος παρακολουθείται στενά με τακτικές εξετάσεις αλλά δεν αντιμετωπίζεται αμέσως με επιθετικές θεραπείες - εκτός αν δείξει σημάδια επιθετικής εξέλιξης.
Ατομική θεραπεία και εξατομίκευση
Με τις σύγχρονες διαγνωστικές εξετάσεις, οι ογκολόγοι έχουν πλέον τη δυνατότητα να αξιολογούν καλύτερα:
- τον τύπο και τον ρυθμό ανάπτυξης του όγκου
- το γενετικό προφίλ των καρκινικών κυττάρων
- την πιθανότητα υποτροπής
- την συνολική υγεία του ασθενούς
Αυτή η εξατομικευμένη προσέγγιση σημαίνει ότι ο ίδιος καρκίνος δεν αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους ασθενείς. Αντίθετα, η απόφαση για θεραπεία ή «αναμονή και παρακολούθηση» βασίζεται στην πιθανότητα ότι μια ανοιχτή παρέμβαση θα έχει πραγματικό όφελος για την υγεία και τη ζωή του ασθενούς.
Τι σημαίνει αυτό για τον ασθενή;
Η ιδέα ότι «κάποιοι καρκίνοι δεν πρέπει να θεραπεύονται» δεν σημαίνει ότι η ιατρική εγκαταλείπει τη μάχη ενάντια στην ασθένεια. Αντίθετα, προκύπτει από μια βαθύτερη κατανόηση της βιολογίας του καρκίνου και της επίδρασης της θεραπείας στην ποιότητα ζωής. Σε πολλές περιπτώσεις:
Η παρακολούθηση χωρίς άμεση θεραπεία μπορεί να προστατέψει τους ασθενείς από περιττές παρενέργειες
Η θεραπευτική απόφαση εξατομικεύεται με βάση τον κίνδυνο και την κατάσταση υγείας
Σε αργά εξελισσόμενους όγκους, η άμεση παρέμβαση μπορεί να καθυστερήσει ή να επιβαρύνει περισσότερο από ότι να ωφελήσει.
Η σύγχρονη ογκολογία δεν είναι πλέον «μία θεραπεία για όλους». Καθώς η επιστήμη μαθαίνει περισσότερα για τη βιολογία των όγκων, αυξάνεται η αναγνώριση ότι μερικοί τύποι καρκίνου -ιδίως αυτοί που προχωρούν πολύ αργά ή δεν απειλούν άμεσα τη ζωή- δεν χρειάζεται απαραίτητα άμεση επιθετική θεραπεία. Η απόφαση για θεραπεία ή όχι λαμβάνεται πλέον με βάση εξατομικευμένα δεδομένα, με στόχο την καλύτερη ισορροπία μεταξύ οφέλους και κινδύνου για κάθε ασθενή.
