Μετά από 12 ημέρες πολέμου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, η οποία θα έθετε τέλος στην πιο δραματική, άμεση σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών εδώ και δεκαετίες.
Τόσο το Ισραήλ όσο και το Ιράν συμφώνησαν να τηρήσουν την κατάπαυση του πυρός, αν και δήλωσαν ότι θα ανταποκριθούν με βία σε οποιαδήποτε παραβίαση.
Εάν η εκεχειρία διατηρηθεί – ένα μεγάλο «εάν» – το βασικό ερώτημα θα είναι, εάν αυτό σηματοδοτεί την έναρξη μιας διαρκούς ειρήνης ή απλώς μια σύντομη παύση πριν από την ανανέωση της σύγκρουσης.
Όπως δείχνουν οι σύγχρονες μελέτες για τον πόλεμο, η ειρήνη τείνει να διαρκεί υπό μία από τις δύο συνθήκες: είτε την πλήρη ήττα της μιας πλευράς, είτε την καθιέρωση αμοιβαίας αποτροπής. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο πλευρές απέχουν από επιθετικές ενέργειες, επειδή το αναμενόμενο κόστος των αντιποίνων υπερτερεί κατά πολύ των πιθανών κερδών.
Τι κέρδισαν οι δύο πλευρές;
Ο πόλεμος σηματοδότησε μια καμπή για το Ισραήλ στην δεκαετή αντιπαράθεσή του με το Ιράν. Για πρώτη φορά, το Ισραήλ κατάφερε να μεταφέρει μια παρατεταμένη μάχη στο ιρανικό έδαφος, μετατοπίζοντας τη σύγκρουση από αντιπαραθέσεις με μαχητικές ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν σε άμεσες επιθέσεις κατά του ίδιου του Ιράν.
Αυτό κατέστη δυνατό σε μεγάλο βαθμό χάρη στην επιτυχία του Ισραήλ τα τελευταία δύο χρόνια στην αποδυνάμωση του περιφερειακού δικτύου του Ιράν, ιδίως της Χεζμπολάχ στο Λίβανο και των σιιτικών πολιτοφυλακών στη Συρία.
Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, το Ισραήλ προκάλεσε σημαντικές ζημιές στην στρατιωτική και επιστημονική ελίτ του Ιράν, σκοτώνοντας αρκετούς υψηλόβαθμους διοικητές και πυρηνικούς επιστήμονες. Ο αριθμός των θυμάτων μεταξύ των αμάχων ήταν επίσης υψηλός.
Επιπλέον, το Ισραήλ πέτυχε έναν σημαντικό στρατηγικό στόχο, εμπλέκοντας άμεσα τις Ηνωμένες Πολιτείες στη σύγκρουση. Σε συντονισμό με το Ισραήλ, οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν επιθέσεις σε τρεις από τις κύριες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν: Fordow, Natanz και Isfahan.
Παρά τα κέρδη αυτά, το Ισραήλ δεν έχει επιτύχει όλους τους στόχους που είχε θέσει. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου είχε εκφράσει την υποστήριξή του για αλλαγή καθεστώτος, προτρέποντας τους Ιρανούς να εξεγερθούν κατά της κυβέρνησης του ανώτατου ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, αλλά η ανώτατη ηγεσία του Ιράν παραμένει ανέπαφη.
Επιπλέον, το Ισραήλ δεν έχει εξαλείψει πλήρως το πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν. (Το Ιράν συνέχισε τις επιθέσεις μέχρι την τελευταία στιγμή πριν από την κατάπαυση του πυρός.) Και η Τεχεράνη δεν αποδέχτηκε το προπολεμικό αίτημα του Τραμπ να τερματίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου.
Αν και το Ιράν αιφνιδιάστηκε από τις επιθέσεις του Ισραήλ — ιδίως καθώς βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για το πυρηνικό πρόγραμμα — αντέδρασε εκτοξεύοντας εκατοντάδες πυραύλους προς το Ισραήλ.
Παρόλο που πολλοί από αυτούς αναχαιτίστηκαν, ένας σημαντικός αριθμός διαπέρασε τις ισραηλινές αεροπορικές άμυνες, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές σε μεγάλες πόλεις, δεκάδες θανάτους και εκατοντάδες τραυματίες.
Το Ιράν έχει αποδείξει την ικανότητά του να αντεπιτεθεί, παρόλο που το Ισραήλ κατάφερε να καταστρέψει πολλά από τα συστήματα αεροπορικής άμυνας του, ορισμένα βαλλιστικά πυραυλικά συστήματα (συμπεριλαμβανομένων εκτοξευτών πυραύλων) και πολλαπλές ενεργειακές εγκαταστάσεις.
Όπως υποδηλώνουν οι θεωρίες της νίκης, η επιτυχία στον πόλεμο δεν καθορίζεται μόνο από τις ζημίες που προκαλούνται, αλλά και από την επίτευξη βασικών στρατηγικών στόχων και την αποδυνάμωση της βούλησης και της ικανότητας του εχθρού να αντισταθεί.
Ενώ το Ισραήλ ισχυρίζεται ότι έχει επιτύχει το μεγαλύτερο μέρος των στόχων του, η έκταση της ζημίας στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν δεν είναι πλήρως γνωστή, ούτε η ικανότητά του να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου.
Και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να παραμείνουν σε μια ασταθή αντιπαράθεση σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με τη σύγκρουση να αναζωπυρώνεται ενδεχομένως όποτε κάποια από τις δύο πλευρές αντιληφθεί μια στρατηγική ευκαιρία.
Αδιέξοδο σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν
Το Ιράν αντιμετωπίζει ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις μετά τον πόλεμο. Με βαρύ τίμημα για την ηγεσία και την πυρηνική υποδομή του, η Τεχεράνη πιθανότατα θα δώσει προτεραιότητα στην ανασυγκρότηση της αποτρεπτικής της ικανότητας.
Αυτό περιλαμβάνει την απόκτηση νέων προηγμένων συστημάτων αεροπορικής άμυνας — πιθανώς από την Κίνα — και την αποκατάσταση βασικών στοιχείων των προγραμμάτων πυραύλων και πυρηνικών όπλων της. (Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι το Ιράν δεν έχει χρησιμοποιήσει μερικούς από τους πιο ισχυρούς πυραύλους του για να διατηρήσει αυτή την αποτρεπτική.
Ιρανοί αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι πριν από τις επιθέσεις είχαν διασφαλίσει περισσότερα από 400 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου 60%. Αυτή η αποθήκη θα μπορούσε θεωρητικά να μετατραπεί σε εννέα έως δέκα πυρηνικές κεφαλές, εάν εμπλουτιζόταν περαιτέρω στο 90%.
Ο Τραμπ δήλωσε ότι η πυρηνική ικανότητα του Ιράν είχε «εξαλειφθεί πλήρως», ενώ ο Ραφαέλ Γκρόσι, επικεφαλής της πυρηνικής εποπτικής αρχής των Ηνωμένων Εθνών, είπε ότι οι ζημιές στις εγκαταστάσεις του Ιράν ήταν «πολύ σημαντικές».
Ωστόσο, αναλυτές υποστηρίζουν ότι το Ιράν θα εξακολουθήσει να διαθέτει βαθιά τεχνική γνώση που έχει συσσωρευτεί επί δεκαετίες. Ανάλογα με την έκταση των ζημιών στις υπόγειες εγκαταστάσεις του, το Ιράν θα μπορούσε να είναι σε θέση να αποκαταστήσει και ακόμη και να επιταχύνει το πρόγραμμά του σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Και οι πιθανότητες να ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν φαίνονται πιο αδύνατες από ποτέ.\
Πώς θα μοιάζει η αποτροπή στο μέλλον;
Ο πόλεμος έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τόσο το Ιράν όσο και το Ισραήλ αντιλαμβάνονται την αποτροπή — και τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν να την εξασφαλίσουν στο μέλλον.
Για το Ιράν, η σύγκρουση έχει ενισχύσει την πεποίθηση ότι διακυβεύεται η επιβίωσή του. Με την αλλαγή καθεστώτος να συζητείται ανοιχτά κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι ηγέτες του Ιράν φαίνονται πιο πεπεισμένοι από ποτέ ότι η πραγματική αποτροπή απαιτεί δύο βασικούς πυλώνες: την ικανότητα πυρηνικών όπλων και τη βαθύτερη στρατηγική ευθυγράμμιση με την Κίνα και τη Ρωσία.
Ως αποτέλεσμα, το Ιράν αναμένεται να κινηθεί γρήγορα για να αποκαταστήσει και να προωθήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενδεχομένως προχωρώντας προς την πραγματική οπλοποίηση — ένα βήμα που επίσημα απέφευγε εδώ και καιρό.
Ταυτόχρονα, η Τεχεράνη είναι πιθανό να επιταχύνει τη στρατιωτική και οικονομική συνεργασία με το Πεκίνο και τη Μόσχα για να προστατευθεί από την απομόνωση. Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγκί τόνισε αυτή τη στενή συνεργασία με τη Ρωσία κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Μόσχα αυτή την εβδομάδα, ιδίως σε θέματα πυρηνικής ενέργειας.
Το Ισραήλ, εν τω μεταξύ, θεωρεί ότι η αποτροπή απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση και μια αξιόπιστη απειλή για συντριπτική αντίποινα. Ελλείψει διπλωματικών εξελίξεων, το Ισραήλ ενδέχεται να υιοθετήσει μια πολιτική άμεσων προληπτικών επιθέσεων εναντίον ιρανικών εγκαταστάσεων ή ηγετικών προσωπικοτήτων, εάν εντοπίσει οποιαδήποτε νέα κλιμάκωση — ιδίως σε σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Σε αυτό το πλαίσιο, η τρέχουσα εκεχειρία φαίνεται ήδη εύθραυστη. Χωρίς συνολικές διαπραγματεύσεις που να αντιμετωπίζουν τα βασικά ζητήματα — δηλαδή, τις πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν — η παύση των εχθροπραξιών μπορεί να αποδειχθεί προσωρινή.
Η αμοιβαία αποτροπή μπορεί να αποτρέψει έναν πιο παρατεταμένο πόλεμο προς το παρόν, αλλά η ισορροπία παραμένει επισφαλής και θα μπορούσε να καταρρεύσει χωρίς προειδοποίηση.
*O Ali Mamouri είναι Ερευνητικός συνεργάτης, Μεσανατολικές Σπουδές, Πανεπιστήμιο Deakin - Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
