Γράφει ο David Henderson.
«Σε μια πρόσφατη επίσκεψή μου στο Ισραήλ, περιηγήθηκα στην επικράτεια της δυτικής όχθης που υπήρξε υπό κατοχή κατά τη διάρκεια του εξαήμερου πολέμου του 1967. Προς μεγάλη μου έκπληξη, δεν υπήρχε σχεδόν κανένα σημάδι στρατιωτικής παρουσίας. Οι Ισραηλινοί στρατιώτες ήταν εμφανείς μόνο διά της απουσίας τους. Οι Ιορδανοί Άραβες έκαναν ειρηνικά τις δουλειές τους. Δεν είχα καμία αίσθηση ότι βρίσκομαι σε κατεχόμενα εδάφη».
Το απόσπασμα αυτό είναι από το άρθρο του Milton Friedman, «Invisible Occupation» (Αόρατη κατοχή), στο Newsweek, της 5ης Μαΐου 1969.
«Ανακάλυψα» τον Milton Friedman διαβάζοντας παλιά τεύχη του Newsweek το καλοκαίρι του 1968. Θυμάμαι ακόμα την πρώτη στήλη που τράβηξε την προσοχή μου, με τίτλο «The Public Be Damned» (Να πάει στο καλό το κοινό). Άρχισα λοιπόν να διαβάζω κάθε 3ο Newsweek για να δω τι θα έγραφε μετά. (Ο Milton, ο Paul Samuelson και ο Henry Wallich έγραφαν εναλλάξ.)
Δεν ήξερα πολλά για το Ισραήλ, αλλά είχα παρακολουθήσει τον 6ήμερο πόλεμο του 1967. Έτσι, όταν είδα αυτό το άρθρο λιγότερο από 2 χρόνια αργότερα, μου φάνηκε αποκαλυπτικό.
Άλλο ένα απόσπασμα:
«Αυτή η σοφή πολιτική περιλάμβανε ένα σχεδόν κυριολεκτικό laissez-faire στην οικονομική σφαίρα – και υπήρξε εφικτή αποκλειστικά και μονό λόγω αυτού. Το ιορδανικό χρήμα επιτρέπεται να κυκλοφορεί παράλληλα με το ισραηλινό. Οι αγρότες της Δυτικής όχθης μπορούν να καλλιεργήσουν ό,τι επιθυμούν και να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε όποια τιμή μπορούν όχι μόνο στη Δυτική Όχθη αλλά και στην ίδια την Ιορδανία, επομένως υπάρχει ενεργό εμπόριο κατά μήκος του ποταμού Ιορδάνη. Μια υπηρεσία γεωργικής επέκτασης που επανδρώνεται από αρκετές εκατοντάδες Ιορδανούς δημόσιους υπαλλήλους, συν μια κυριολεκτική χούφτα Ισραηλινών ειδικών που προστέθηκαν μετά τον πόλεμο, αναλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες δράσεις και είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, με αποτέλεσμα η γεωργική παραγωγή να αυξάνεται γρήγορα. Για έναν απλό παρατηρητή, η περιοχή φαίνεται να ευημερεί.
Οι σημαντικότερες παρεμβάσεις στο οικονομικό laissez-faire είναι οι περιορισμοί στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων προς το Ισραήλ και στη μετακίνηση εργατικού δυναμικού. Περιορισμοί στις εξαγωγές επιβλήθηκαν επειδή το Ισραήλ έχει υιοθετήσει μια κυβερνητική πολιτική υποστήριξης των τιμών ορισμένων αγροτικών προϊόντων (δεν είμαστε σε καμία περίπτωση η μόνη χώρα που επιδίδεται σε τέτοιες ανοησίες). Η εισαγωγή αυτών των προϊόντων στο Ισραήλ από τη δυτική όχθη θα έτεινε να μειώσει τις σταθερές τιμές ή θα απαιτούσε τη συσσώρευση πρόσθετων πλεονασμάτων. Οι περιορισμοί στην κίνηση της εργασίας έχουν εν μέρει ένα παρόμοιο σκεπτικό –τη διατήρηση των συνδικαλιστικών επιπέδων των μισθών– και εν μέρει την έγκυρη αιτιολόγηση της μείωσης της κοινωνικής έντασης και του κινδύνου ανατρεπτικών δράσεων».
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο. Είναι μια στήλη του Newsweek και επομένως σύντομη.
Αναρωτήθηκα ποιες θα ήταν οι περαιτέρω σκέψεις του Milton και τις βρήκα στο Κεφάλαιο 27 του βιβλίου των Milton and Rose D. Friedman, Two Lucky People του 1998. (Το αντίγραφό μου έχει αυτόγραφο από την Rose.) Ο Milton έγραφε:
«Δυστυχώς, η ευτυχής συνθήκη που περιέγραψα στη στήλη του Newsweek ήταν βραχύβια. Τον εξαήμερο πόλεμο ακολούθησε ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973. Παλαιστίνιοι αντάρτες εξαπέλυσαν τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον Ισραηλινών αμάχων και έτσι εκτυλίχθηκε το υπόλοιπο θλιβερό ιστορικό βίας των επόμενων ετών. Επιπλέον, η πολιτική του laissez-faire του Νταγιάν εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό, καθώς ολοένα και αυξανόταν ο κυβερνητικός έλεγχος της ισραηλινής οικονομίας.
Πιστεύω ότι η αυξημένη κρατικοποίηση της ισραηλινής οικονομίας συνιστά μια τραγωδία τόσο για την εγχώρια οικονομία όσο και για τις εξωτερικές σχέσεις. Εάν το Ισραήλ είχε ακολουθήσει εσωτερικά μια πιο laissez-faire πολιτική, θα είχε μεγαλύτερη ευημερία και θα μπορούσε να ακολουθήσει περισσότερο πιστά μια πολιτική Νταγιάν ως προς τα κατεχόμενα εδάφη. Αυτό θα έδινε περισσότερες οικονομικές ευκαιρίες για τους Παλαιστίνιους και θα διευκόλυνε σημαντικά τις πολιτικές σχέσεις».
--
Ο David Henderson είναι ερευνητής στο Hoover Institution και καθηγητής οικονομικών στη μεταπτυχιακή σχολή διοίκησης επιχειρήσεων και δημόσιας διοίκησης του Naval Postgraduate School στο Monterey της Καλιφόρνιας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Οκτωβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
