Ως το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα, που θα πρέπει να απασχολήσει το ταχύτερο δυνατόν κυβέρνηση και οικονομικούς φορείς, χαρακτηρίζει το δημογραφικό ο καθηγητής Δημογραφίας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ) Βύρων Κοτζαμάνης, σε συνέντευξή του στο Liberal.
Ο κ. Κοτζαμάνης επισημαίνει τρεις βασικές πολιτικές για την ανάσχεση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης στη χώρα μας: Την καταπολέμηση της αστυφιλίας, τη δημιουργία συνθηκών πραγματικής εργασιακής αποκέντρωσης, μέσω της περιφερειακής ανάπτυξης και την καταπολέμηση του φαινομένου του brain drain.
Ο ίδιος αναλύει διεξοδικά τα μείζονα προβλήματα της μείωσης του αριθμού των νέων αλλά και της γήρανσης του πληθυσμού, ενώ δίνει ξεκάθαρη απάντηση ερώτημα αν υπάρχει χρόνος να αντιστραφεί το κλίμα για την Ελλάδα.
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Αναλυτές και θεσμικοί παράγοντες τονίζουν συχνά πως το δημογραφικό ζήτημα είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα για τη χώρα μας. Θέλω να σας ρωτήσω με βάση την επιστημονική σας γνώση και εμπειρία, συζητάμε , τελικά, όσο θα έπρεπε γι’ αυτό το θέμα. Οι πολιτικές δυνάμεις δίνουν τη δέουσα βαρύτητα σε αυτό;
Κατά τη γνώμη μου, συζητάμε εδώ και καιρό, αρκετά έως πάρα πολύ. Τα τελευταία πέντε - δέκα χρόνια. Ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία - εξαετία συζητάμε πάρα πολύ για το δημογραφικό, λέγοντας ότι είναι κίνδυνος του έθνους. Έχει μια σειρά από εκφάνσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται. Επομένως συζητάμε. Πρώτον αυτό.
Δεύτερο είναι το εξής: Οι δύο τελευταίες κυβερνήσεις είναι οι μόνες οι οποίες ανέδειξαν περισσότερο το θέμα και πήραν κάποια μέτρα. Τρίτον, το θέμα που μπαίνει είναι το εξής: Τα μέτρα τα οποία παίρνονται είναι σε αντιστοιχία με την πρόκληση.
Ας δούμε, τώρα, ποια είναι η πρόκληση. Το δημογραφικό επικεντρώνεται συνήθως - κακώς κατά τη γνώμη μου - σε μία μόνο διάσταση: Στην υπογεννητικότητα, στην υπογονιμότητα. Δηλαδή στο ότι οι γεννήσεις μειώνονται και είναι λιγότερες από τους θανάτους και τι πρέπει να κάνουμε. Το δημογραφικό δεν αφορά μονάχα αυτή τη συνιστώσα. Αφορά και άλλα θέματα, τα οποία δεν τα συζητάμε. Το πρώτο θέμα που θα σας πω - και αρχίζουμε πλέον να το συζητάμε και έχει μείνει στην επικαιρότητα και με ένταση - είναι ότι στη χώρα μας κινούμαστε κάτω από τους μέσους όρους τους δημογραφικούς που χρησιμοποιούμε, είτε αυτό είναι γεννήσεις, θάνατοι, προσδόκιμο ζωής, πόσα παιδιά κάνουμε, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε ως προς το ποιοι είναι οι κλασικοί δημογραφικοί όροι. Έτσι, υπάρχει κάποιο άλλο θέμα.
Πίσω από τους όρους τους εθνικούς, υποκρύπτονται σημαντικές διαφοροποιήσεις σε χαμηλότερο τεχνικό επίπεδο. Δηλαδή, υπάρχουν περιοχές της χώρας μας όπου έχουμε πολύ περισσότερους θανάτους από γεννήσεις, πολύ περισσότερο από το μέσο όρο, πολύ πιο αυξημένη γήρανση και πολύ μεγαλύτερη αναλογία ηλικιωμένων άνω 65 ή άνω των 80 ετών.
Ταυτόχρονα δε, αν κοιτάξετε διαχρονικά, υπάρχουν περιοχές της Ελλάδας που χάνουν συνεχώς πληθυσμό, την τελευταία δεκαετία, λόγω της κρίσης. Τι σημαίνει, βασικά, αυτό; Σημαίνει το εξής: Ότι γύρω από τους μέσους εθνικούς όρους έχουμε πολύ μεγάλες διαφοροποιήσεις και κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτό αφορά, κυρίως, ένα μεγάλο κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας, από το οποίο στα τελευταία 50-60 χρόνια έχει φύγει ο πληθυσμός του. Δεν είναι ότι σε αυτές τις περιοχές έχουμε λιγότερες γεννήσεις κατά μέσο όρο. Είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί ηλικιωμένοι και λίγοι νέοι. Πάρα πολλοί ηλικιωμένοι σημαίνει πολλοί θάνατοι, λίγοι νέοι συνεπάγεται λίγες γεννήσεις. Κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο πληθυσμός να μειώνεται συνεχώς.
Επιπλέον, τα τελευταία 10-15 χρόνια που υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις στο δημογραφικό, έχουμε την φυγή των νέων μας στο εξωτερικό. Οι νέοι μας, παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας, έχουν φύγει στο εξωτερικό και ελάχιστοι γυρίζουν. Επομένως έχουμε ένα σύνθετο πρόβλημα, το οποίο αφορά όλη τη χώρα. Αφορά, όμως, ιδιαίτερα, πολύ περισσότερο κάποιες περιοχές της χώρας μας, στις οποίες τώρα ανακαλύψαμε ότι γίνεται.
Πάμε τώρα να δούμε σε εθνικό επίπεδο τι γίνεται. Έχουμε μια μείωση του πληθυσμού μας – ξεκινώντας από το 2011 - η οποία είναι αποτέλεσμα δυο «ζυγαριών». Ποια είναι η σχέση στη λογική της ζυγαριάς; Ότι έχουμε περισσότερους θανάτους από γεννήσεις και περισσότερες εξόδους από εισόδους στη χώρα μας. Επομένως έχουμε δυο «ζυγαριές» με αρνητικό πρόσημο. Επομένως η μείωση είναι μεγαλύτερη. Ο πληθυσμός μειώνεται. Αυτό είναι το πρώτο στοιχείο.
Το δεύτερο είναι ότι ο πληθυσμός μας γηράσκει. Δεν ξεκίνησε από το 2011, ξεκίνησε εδώ και δεκαετίες αυτή η υπόθεση. Τι σημαίνει, βασικά αυτό; Σημαίνει ότι το ποσοστό των ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό αυξάνεται συνεχώς. Σήμερα είμαστε στο 23%, τα επόμενα δυο χρόνια θα πάει στο 35%. Η γήρανση είναι σημαντική, κυρίως ως προς τις επιπτώσεις της.
Επομένως, έχουμε δυο «ζυγαριές» αρνητικές: μείωση του πληθυσμού από τη μία, γήρανση του πληθυσμού από την άλλη. Αυτά παίζουν με διαφορετικό τρόπο στο σύνολο της χώρας, στις περιφέρειες, του νομούς και τις περιφερειακές ενότητες. Ταυτόχρονα, έχουμε μέτρα πολιτικής, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην αναγκαιότητα. Όχι ότι δεν έχουν ληφθεί. Έχουν ληφθεί.
Είναι δυνατόν οποιαδήποτε μέτρα πολιτικής να αλλάξουν την κατάσταση ριζικά; Οποιαδήποτε μέτρα πολιτικής, όσο στοχευμένα και να είναι, όσο αποτελεσματικά και να είναι, ό,τι μπορεί να φανταστείτε αν παρθούν σήμερα θα αρχίσουν να δίνουν αποτελέσματα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Τι σημαίνει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα; Ότι θα έχουν αποτέλεσμα έπειτα από 30, 40, 50 χρόνια.
Είναι πολύ μεγάλο το διάστημα, αλλά αν δεν πάρουμε τώρα μέτρα πολιτικής τα οποία πρέπει να στοχεύουν σε τρία πράγματα, τότε το πρόβλημα δεν λύνεται.
Ποια είναι αυτά τα μέτρα, κύριε Κοτζαμάνη;
Πρώτον, να σταματήσει η φυγή των νέων μας. Και να επιστρέψει. Το πρώτο βασικό. Το δεύτερο να ανασταλεί η τάση, η οποία είναι υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως Αθήνα , Θεσσαλονίκη. Έχουμε προβλήματα περιφερειακής ανάπτυξης, τα οποία αφορούν τους νέους κυρίως - δεν μιλάμε για τους ηλικιωμένους - οι οποίοι βρίσκονται ακόμα στην περιφέρεια, να μείνουν και να μη φύγουν, να μη συνεχιστεί η έξοδος. Και σε αυτούς που έχουν φύγει και επιθυμούν να γυρίσουν και σε κάποιους άλλους που δεν κατάγονται από κάπου, αλλά βρίσκονται στα μεγάλα αστικά κέντρα και θέλουν να αλλάξουν τρόπο ζωής να πάνε στην περιφέρεια.
Άρα, ουσιαστικά, μιλάμε για μέτρα που θα οδηγήσουν σε καταπολέμηση της αστυφιλίας, από τη μία πλευρά, και σε ενίσχυση της πραγματικής αποκέντρωσης, από την άλλη, σωστά;
Σωστά! Και επιπλέον μέτρα, τα οποία θα αποτρέψουν το μεταναστευτικό ρεύμα και θα οδηγήσουν σε επιστροφή των νέων στην Ελλάδα. Υπάρχει, όμως και ένα τρίτο, ιδιαίτερα σημαντικό μέτρο: Εκείνοι που θα επιτρέπει στα νέα ζευγάρια να κάνουν τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν. Γιατί, τα νέα ζευγάρια, κύριε Παναγόπουλε, για χιλιάδες λόγους δεν μπορούν, παρότι θέλουν, να κάνουν περισσότερα παιδιά από αυτά που εντέλει κάνουν.
Διάβασα, πρόσφατα, μια έρευνα της Metron Analysis, βάσει της οποίας το 83% των νέων ανθρώπων δεν έχουν παιδιά και η μέση τιμή παιδιών ανά άτομο είναι μόλις 0,3. Ποια είναι η δική σας θέση;
Θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι αυτά τα στοιχεία δεν είναι ακριβή. Στη χώρα μας, όχι λόγω της κρίσης, η κρίση είναι το «κερασάκι». Τα ζευγάρια ,τα οποία έρχονται σε ηλικία να κάνουν παιδιά κάνουν όλο και λιγότερα παιδιά. Αυτό δεν αφορά μόνον την Ελλάδα. Αφορά όλες τις αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη μας. Εκείνο το οποίο είναι σημαντικό και διαφοροποιείται ελαφρώς είναι ότι η ταχύτητα, με την οποία μειώνεται ο μέσος αριθμός των παιδιών που κάνουν, είναι πάρα πολύ γρήγορη, σε σχέση με τις άλλες χώρες. Και εκεί όπου διαφοροποιείται η χώρα μας, τρίτη φορά από μια σειρά από άλλες χώρες είναι το εξής: Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, τα ζευγάρια δεν θέλουν να κάνουν πολλά παιδιά, πλέον. Για χιλιάδες λόγους. Παντού, όμως, θέλουν να κάνουν περισσότερα από δύο. Υπάρχουν χώρες, όπου - όχι σήμερα - είχαν και συνεχίζουν να έχουν ένα εξαιρετικά ευνοϊκό περιβάλλον για την οικογένεια και το παιδί, που επιτρέπουν ακόμη και στα νεότερα ζευγάρια, αυτά που γεννήθηκαν από τη δεκαετία του ’80 και μετά να κάνουν οικογένεια.
Ελάχιστα παιδιά γεννιούνται μετά τα 45. Υπάρχουν ακόμη καμιά δεκαριά χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου παρόλο που, όπως και στη χώρα μας, ενώ επιθυμούν να κάνουν δύο παιδιά, στις χώρες αυτές κάνουν έναν αριθμό που είναι κοντά στο 2, όχι από δύο και επάνω, 1,8-1,9. Και υπάρχουν χώρες σαν τη χώρα μας όπου τα ζευγάρια κάνουν έναν αριθμό παιδιών που είναι πολύ μακριά από αυτό που επιθυμούν. Κάνουν πόσα; Κατά μέσο όρο 1,4.
Ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι που οδηγούν σε καθυστέρηση ή σε αποφυγή της τεκνοποίησης;
Ας το θέσουμε σε μια πιο ορθή βάση: Το θέμα είναι γιατί, ενώ η οι τάσεις σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κοινές, δηλαδή τα ζευγάρια δεν θέλουν να κάνουν τρία και τέσσερα παιδιά, περισσότερα από δύο, σε μια σειρά από χώρες τα ζευγάρια που γεννήθηκαν στο ’80 κάνουν έναν αριθμό παιδιών που είναι κοντά στο δύο, σε άλλες χώρες κάνουν έναν αριθμό παιδιών που είναι μακριά από το 2.
Η απάντηση είναι συγκεκριμένη: Σ’ αυτές τις χώρες που τα ζευγάρια κάνουν παιδιά και ο αριθμός τους είναι κοντά στα 2, αυτό που επιθυμούν, υπάρχει ένα εξαιρετικό περιβάλλον για την οικογένεια και το παιδί, το οποίο δεν δημιουργήθηκε χθες αλλά έχει δημιουργηθεί εδώ και δεκαετίες, και συνεχίζει να υπάρχει. Αυτές οι χώρες είναι οι Σκανδιναβικές, η Δανία, η Ολλανδία, η Σουηδία, η Φινλανδία και ακολουθούν το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ισλανδία. Υπολογίστε περίπου δέκα χώρες. Εκεί τα ζευγάρια κάνουν έναν αριθμό παιδιών που είναι κοντά στο 2, (1,8 με 1,9). Σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Μάλτα και σε άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες, η Αυστρία, η Γερμανία που έχουν μια ιδιαιτερότητα, κάνουν έναν αριθμό που είναι πολύ μακριά, 1,4.
Στις χώρες με το εξαιρετικό περιβάλλον , σε σχέση με εμάς, το παιδί στοιχίζει πολύ λιγότερο. Όχι μόνο η γέννηση, η έλευση του παιδιού, αλλά και το μεγάλωμά του. Υπάρχουν μέτρα, ώστε να μειωθεί το κόστος στις χώρες αυτές, το οποίο προκύπτει από την έλευση και το μεγάλωμα ενός παιδιού.
Επιπλέον στις χώρες αυτές, σε αντίθεση με την Ελλάδα, έχουν αμβλυνθεί οι ασυμβατότητες, συνταρακτικά, ανάμεσα στην εργασιακή και οικογενειακή ζωή. Δηλαδή είναι πολύ πιο εύκολο, πρακτικά, τα ζευγάρια να κάνουν παιδιά και ταυτόχρονα να κάνουν καριέρα και να εργάζονται.
Δεύτερον, στις χώρες αυτές, σε σχέση με τη χώρα μας, οι έμφυλες διαθέσεις στο δημόσιο και ιδιωτικό βίο είναι πολύ λιγότερο έντονες από ότι είναι στη χώρα μας. Στη χώρα μας είναι από τις πιο έντονες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αρκεί να κοιτάξετε τα παρατηρητήρια που υπάρχουν και τους δείκτες. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Σημαίνει ότι σε αυτές τις χώρες οι ρόλοι του άνδρα και της γυναίκας στο ζευγάρι για το μεγάλωμα των παιδιών είναι σχετικά μοιρασμένοι.
Η χώρα μας είναι από τις χώρες εκείνες όπου το βάρος πέφτει κυρίως ή βασικά στη γυναίκα. Αυτό είναι σημαντικό, παίζει σημαντικό ρόλο. Αυτό δεν έχει κόστος οικονομικό, ξέρετε, είναι ζήτημα αξιακό και παιδείας.
Στις χώρες αυτές υπάρχει ένα Κράτος Πρόνοιας που σας δίνει τη δυνατότητα είτε είστε νέος ή μεγαλύτερος, αλλά κυρίως μιλάμε για τους νέους τώρα και τις γυναίκες, όταν έχετε κάποια ατυχία στη ζωή σας, πέσατε άρρωστος, και έχετε οικογένεια - ακόμα και αν δεν έχετε οικογένεια- έχετε ένα επίπεδο ζωής που δεν σας στέλνει στα τάρταρα.
Και το τελευταίο είναι το θέμα της στέγασης. Στις χώρες αυτές δεν λέω ότι δεν υπάρχει θέμα στέγασης, αλλά το θέμα της στέγασης, των νέων ζευγαριών ειδικότερα, δεν είναι συγκριτικά πολύ πιο έντονο από αυτό που υπάρχει στη χώρα μας. Αντίθετα, στην Ελλάδα είναι συνταρακτικό το θέμα της στέγασης για τα νέα ζευγάρια, τα οποία δεν έχουν τίποτα από τους γονείς τους ή τους παππούδες τους ή δεν συγκατοικούν. Όσοι συγκατοικούν, έχει επίπτωση και στο δημογραφικό. Νέοι μένουν μαζί με τους γονείς τους, αναβάλλεται η δημιουργία οικογένειας και αναβάλλεται η απόκτηση του αριθμού των παιδιών, των οποίων επιθυμούν.
Αυτό είναι το πλέγμα των μέτρων τα οποία πρέπει να παρθούν στη χώρα μας, για να δημιουργηθεί ένα εξαιρετικά ευνοϊκό περιβάλλον, το οποίο, δυστυχώς, δεν υπάρχει ακόμη.
Διεθνείς οίκοι προειδοποιούν εδώ και καιρό πως το δημογραφικό απειλεί την οικονομία και το συνταξιοδοτικό. Θα ήθελα την άποψή σας επ’ αυτού.
Οι δημογραφικές εξελίξεις σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες είναι μια πρόκληση, όχι μόνο για το συνταξιοδοτικό. Κοιτάξτε να δείτε τι γίνεται και κυρίως τι θα γίνει στο μέλλον, που δεν αναστρέφεται μεσοπρόθεσμα: Απλώς μπορεί να αμβλύνουμε τη μείωση του πληθυσμού. Δηλαδή, θα μειωθεί ο πληθυσμός, η μόνη ηλικιακή ομάδα που θα αυξηθεί θα είναι οι ηλικιωμένοι, ενώ οι άλλες ηλικιακές ομάδες θα μειωθούν σημαντικά. Για να σας δώσω μια τάξη μεγέθους, στη χώρα μας το 2050 αυτοί που θα είναι σε ηλικία εργασίας θα μειωθούν γύρω στα 1.700.000. Δηλαδή σε 25 χρόνια, αυτοί που θα είναι 20 χρονών θα είναι 1.700.000 λιγότεροι. Τι μπορούμε να κάνουμε;
Πρώτον, στη χώρα μας υπάρχουν ακόμα κάποια περιθώρια, τα οποία μπορούν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις. Έχουμε μια ιδιαιτερότητα: έχουμε αυτά τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής στην εργασία. Δηλαδή, στα 100 άτομα, τα οποία είναι σε ηλικία εργασίας εργάζονται οι 67. Στον αντίποδα, στις χώρες του Βορρά, σήμερα που συζητάμε είναι οι 82. Και αυτές οι χώρες θα έχουν πρόβλημα. Γιατί αυτές δεν έχουν το περιθώριο να αυξήσουν το ποσοστό απασχόλησης. Μπορούν από το 82 στο 83. Η χώρα μας μπορεί να το αυξήσει από το 67 στο 82, να αμβλύνει τις επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης.
Το δεύτερο είναι το εξής: Μια σειρά από χώρες, εν μέρει, δεν έχουν «ζυγαριές» μεταναστευτικές αρνητικές, αλλά θετικές. Εμείς έχουμε αρνητικές και πρέπει να τις κάνουμε θετικές.
Και τελευταίο της υπόθεσης και στο συζητάμε χρόνια, η μόνη παράμετρος για τον πλούτο μιας χώρας είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του πλήθους των ατόμων που είναι σε ηλικία εργασίας, δηλαδή, παιδεία, υγεία, δεξιότητες και ταυτόχρονα είναι το τι παράγουν.
Στη χώρα μας έχουμε συνταρακτικό πρόβλημα: Αν κοιτάξετε τα στοιχεία των διεθνών οργανισμών, της Τράπεζας της Ελλάδος - το λένε οι πάντες - στην Ελλάδα έχουμε δομικά προβλήματα της οικονομίας μας, που μας εμποδίζουν να πάμε μπροστά και όχι να εξασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα της συνταξιοδότησης. Ούτε καν αυτό. Έχουμε χαμηλή παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας, χαμηλή προστιθέμενη αξία και χαμάλη ανταγωνιστικότητα, χαμηλή είσοδο των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή. Αυτά είναι σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία μαζί με το δημογραφικό οδηγούν σε ένα μη ευνοϊκό μέλλον. Αν τα αλλάξουμε όλα αυτά, τότε μπορούμε σημαντικά να αναστρέψουμε, να αμβλύνουμε τις αρνητικές επιπτώσεις στο δημογραφικό.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αυξηθεί το ποσοστό των γυναικών στην αγορά εργασίας, πρέπει να αυξηθούν τα ποσοστά των νέων 20 ετών στην αγορά εργασίας, που είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Και επίσης, μπορούμε να αυξήσουμε την παραγωγικότητά μας και ούτω καθεξής.
Το δημογραφικό, δηλαδή - το λέω και το ξαναλέω - είναι μια πρόκληση που μπορεί να αντιμετωπισθεί αν, πρώτον πάρουμε μέτρα που έχουν σχέση με το δημογραφικό, ενίσχυση, δηλαδή, της οικογένειας και του παιδιού, μεταστροφή του μεταναστευτικού από θετικό σε αρνητικό πρόσημο, αναζωογόνηση της περιφέρειας. Και ταυτόχρονα τη λήψη μέτρων, που έχουν στόχο, παρότι θα είμαστε λιγότεροι σε εργασία και λιγότεροι σε ηλικία εργασίας, να παράγουμε περισσότερο πλούτο. Θα πρέπει να έχουμε πολύ καλύτερες συντάξεις. Να έχουμε ένα κράτος αξιοπρεπές, ένα αντίστοιχα αξιοπρεπές σύστημα υγείας, ένα αξιοπρεπές σύστημα παιδείας και ταυτόχρονα να μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε και την εθνική μας άμυνα. Πώς θα γίνουν όλα αυτά, όταν έχουμε λιγότερους ανθρώπους στην εργασία, που έχουν χαμηλή παραγωγικότητα, και παράγουν λίγο πλούτο;
Αρκετοί βλέπουν και γεωπολιτικούς κινδύνους λόγω της συρρίκνωσης του ελληνικού πληθυσμού. Για παράδειγμα, έχω ακούσει πολλές φορές σε συζητήσεις, οι οποίες γίνονται, ότι η Τουρκία έχει πολλαπλάσιο πληθυσμό από εμάς.
Η συζήτηση αυτή ότι η Τουρκία έχει πολλαπλάσιο πληθυσμό είναι γνωστή. Η χώρα μας έχει 10.300.000. Θα είμαστε 9 εκατομμύρια σε 25 χρόνια, ο πληθυσμός της Τουρκίας θα συνεχίσει να αυξάνεται. Η αναλογία σε λίγο θα είναι 1 προς 10. Τι σημαίνει βασικά αυτό;
Δείτε κάτι άλλο: Το Ισραήλ για παράδειγμα είναι μια κηλίδα μέσα στο ωκεανό. Ξέρετε οι εχθροί του Ισραήλ πόσα δισεκατομμύρια είναι; Και λοιπόν;
Πρέπει να κάνουμε μια σειρά από αλλαγές στη χώρα μας, οι οποίες θα μας επιτρέπουν να γίνουμε ισχυρότεροι από ό,τι είμαστε, αν θέλετε, μεγιστοποιώντας και τη γεωπολιτική μας θέση, η οποία είναι μια άλλη συζήτηση. Δεν εμπίπτει του δημογραφικού, αλλά αυτή είναι τελείως διαφορετική συζήτηση. Αν δεν τα κάνουμε όλα αυτά, τότε έπειτα από 15 -20 χρόνια θα συζητούμε τα ίδια πράγματα, θα είμαστε σε πολύ χειρότερη θέση δημογραφικά και σε πολύ χειρότερη γεωπολιτική θέση σε ό,τι αφορά τη θέση μας στην ΕΕ και στον πλανήτη μας.
Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε, είναι γιατί γίνονται όλα αυτά, γιατί έχουμε αυτές τις εξελίξεις, πού οφείλεται αυτή η υπόθεση. Το δεύτερο είναι πού οφείλεται και ποια είναι η παρούσα κατάσταση, τι δεν είναι αναστρέψιμο μεσοπρόθεσμα. Χρειάζονται μέτρα προσαρμογής και ταυτόχρονα μέτρα τα οποία θα έχουν αποτελέσματα έπειτα από 20-40 χρόνια, όσον αφορά πληθυσμιακά, να είμαστε μια πολύ ισορροπημένη χώρα. Και όσον αφορά την κατανομή του πληθυσμού και στον χώρο και ανά ηλικίες. Και ταυτόχρονα, μέτρα τα οποία θα μας επιτρέψουν να παράγουμε πολύ περισσότερο πλούτο, συγκριτικά με τον λίγο πλούτο που παράγουν σήμερα τα 4 εκατ. άτομα, τα οποία εργαζόμαστε για έξι.
Η Eurostat προβλέπει ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μειωθεί κατά 14% ως το 2050 και θα φτάσει τα 7,3 εκατ. ως το 2100. Η ερώτηση είναι η εξής: Υπάρχει χρόνος να αντιστρέψουμε το κλίμα; Υπάρχει χρόνος να αποφύγουμε αυτή τη συρρίκνωση;
Όσο πιο γρήγορα λάβουμε ως χώρα συνεκτικά, αποτελεσματικά και στοχευμένα μέτρα πολιτικής, τόσο ως προς το δημογραφικό, όσο και ως προς την οικονομία, τόσο πιο γρήγορα θα μπορέσουμε να βρεθούμε σε ένα ισορροπημένο δημογραφικό σύστημα. Όσο πιο αργά λάβουμε τέτοια μέτρα και δεν είναι στοχευμένα και αποτελεσματικά, τόσο το αργότερο θα μπορέσουμε να φτάσουμε - αν φτάσουμε ποτέ - σε ένα ισορροπημένο δημογραφικό σύστημα.
Όταν λέω ισορροπημένο δημογραφικό σύστημα εννοώ έναν πληθυσμό, ο οποίος δεν θα μειώνεται και θα έχει μια ισορροπημένη δομή ανά φύλο και ηλικία. Αν δεν τα κάνουμε όλα αυτά, τότε έπειτα από 15 χρόνια τα πράγματα θα είναι πολύ πιο δυσμενή σε σύγκριση με σήμερα που τα συζητάμε.
Ο λαός μας λέει «προσέχω για να έχω». Δεν προσέχαμε, εδώ και δεκαετίες, για να έχουμε. Ας προσέξουμε τώρα. Παίρνουμε από τώρα μέτρα, για να έχουμε και ταυτόχρονα προσαρμοζόμαστε σε μια σειρά αλλαγές, οι οποίες είναι μη αναστρέψιμες βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τη δημογραφική πρόκληση. Πάρα πολύ απλό, κατά τη γνώμη μου, αλλά και σύνθετο, ταυτόχρονα.
* Ο Βύρων Κοτζαμάνης είναι καθηγητής Δημογραφίας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ).
