Σε μια εποχή που οι τιμές κατοικίας έχουν αυξηθεί κατά εξήντα τοις εκατό μέσα σε μόλις μία δεκαετία, η κρίση στέγης στην Ευρώπη δεν είναι πια θέμα στατιστικής. Είναι πραγματικότητα για εκατομμύρια πολίτες που βλέπουν το ενοίκιο να καταπίνει τον μισθό και το όνειρο της ιδιοκατοίκησης να ξεθωριάζει.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί να απαντήσει με το πρώτο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Κατοικίας. Περιλαμβάνει δράσεις όπως η αύξηση της προσφοράς, η απλοποίηση αδειοδοτήσεων, η ενίσχυση της καινοτομίας στον κατασκευαστικό τομέα και η κινητοποίηση επενδύσεων. Κάποιες από αυτές τις προτάσεις αξίζουν προσοχής. Η απλοποίηση των διαδικασιών, για παράδειγμα, είναι απολύτως αναγκαία. Το ίδιο και η ενίσχυση της προσφοράς, που παραμένει καθηλωμένη εδώ και χρόνια. Όμως το πρόβλημα δεν είναι η διάγνωση. Είναι ο ρόλος του γιατρού.
Η κρίση της στέγης είναι βαθιά τοπική. Άλλες αιτίες την προκαλούν στην Πορτογαλία, άλλες στην Ελλάδα, άλλες στη Σουηδία. Δεν υπάρχει ενιαία λύση για διαφορετικές πόλεις, διαφορετικές αγορές, διαφορετικά νομικά και πολιτισμικά πλαίσια. Κι όμως, η Επιτροπή δεν αρκείται στη στήριξη κρατών μελών. Δημιουργεί Επίτροπο Κατοικίας. Εγκαινιάζει Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την Κατοικία. Σχεδιάζει πανευρωπαϊκές στρατηγικές δόμησης. Το κέντρο αποφασίζει, η περιφέρεια υλοποιεί. Η λογική του συγκεντρωτισμού ντυμένη με κοινωνική ευαισθησία.
Ακόμα και οι επενδύσεις ενέχουν κινδύνους. Πάνω από σαράντα τρία δισεκατομμύρια ευρώ έχουν ήδη κινητοποιηθεί για κοινωνική και προσιτή κατοικία, ενώ η Κομισιόν υπόσχεται επιπλέον δέκα δισεκατομμύρια μέσω InvestEU και εκατοντάδες δισεκατομμύρια από αναπτυξιακές τράπεζες. Όμως όταν η δημόσια χρηματοδότηση αντικαθιστά και όχι ενισχύει την ιδιωτική πρωτοβουλία, το αποτέλεσμα είναι εξάρτηση και στασιμότητα. Αντί για περισσότερα σπίτια, καταλήγουμε με περισσότερα προγράμματα.
Η μεγαλύτερη ανησυχία, όμως, είναι αλλού. Η Κομισιόν σχεδιάζει νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, προκειμένου να τις περιορίσει σε περιοχές με «οικιστικό στρες». Πρόκειται για επίθεση στην ιδιωτική περιουσία και στην ελευθερία του πολίτη να αξιοποιεί το ακίνητό του όπως επιλέγει. Οι πλατφόρμες τύπου Airbnb δεν είναι πρόβλημα. Είναι λύση. Έχουν απελευθερώσει χιλιάδες νοικοκυριά, έχουν ενισχύσει τον τουρισμό, έχουν δώσει ζωή σε παραμελημένες γειτονιές. Η ευελιξία που προσφέρουν είναι πρότυπο για το πώς πρέπει να λειτουργεί μια σύγχρονη οικονομία.
Όποιος νομίζει ότι η αύξηση των ενοικίων οφείλεται στα Airbnb, απλώς ψάχνει εύκολους αποδιοπομπαίους τράγους. Η πραγματική αιτία είναι η ακινησία της προσφοράς. Είναι η γραφειοκρατία, η υπερφορολόγηση, οι καθυστερήσεις στις αδειοδοτήσεις. Είναι το κράτος, όχι οι πλατφόρμες. Όταν απουσιάζει η επενδυτική εμπιστοσύνη, όταν η οικοδομή αντιμετωπίζεται ως εχθρός, τότε λείπουν τα σπίτια. Και όταν λείπουν τα σπίτια, οι τιμές ανεβαίνουν.
Η προσέγγιση της Επιτροπής ακούγεται προοδευτική αλλά λειτουργεί αντιπαραγωγικά. Μιλά για την κατοικία ως θεμελιώδες δικαίωμα και ζητά κινητοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όμως η στέγαση δεν είναι δικαίωμα που εξασφαλίζεται με επιδοτήσεις και ευρωπαϊκά ταμεία. Είναι αγαθό που προκύπτει από ισορροπία προσφοράς και ζήτησης. Και αυτήν την ισορροπία την πετυχαίνεις με ελευθερία, όχι με κεντρικό σχεδιασμό.
Η Ευρώπη μπορεί να έχει ρόλο. Να χρηματοδοτεί έργα υποδομής. Να ενθαρρύνει καλές πρακτικές. Να επιτρέπει στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ευελιξία στη φορολογική τους πολιτική. Όμως δεν μπορεί να σχεδιάζει κατοικίες από τις Βρυξέλλες για τις συνοικίες της Καλλιθέας. Η στέγαση δεν λύνεται με λευκές βίβλους και κοινοτικές στρατηγικές. Λύνεται με απελευθέρωση γης, με ιδιωτικές επενδύσεις, με λιγότερους φόρους και με εμπιστοσύνη στην τοπική κοινωνία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν χρειάζεται να γίνει πολεοδομική αρχή. Χρειάζεται να παραμείνει αυτό που υποσχέθηκε να είναι. Ένας χώρος ελευθερίας, ευημερίας και εθνικής ευθύνης.
