Η εκκόλαψη της ιδέας, η δημιουργική διαδικασία και το αποτέλεσμά της ενέχουν και τα τρία: ακοή, άγγιγμα και φως. Το πρόσωπο που δημιουργεί αφουγκράζεται τα λεχθέντα και μη, τα πεπραγμένα και μη, κατόπιν δημιουργεί με τα χέρια και έτσι το δημιούργημα αποτελεί μια πράξη αγάπης· καθότι τα χέρια φροντίζουν το έργο που δημιουργούν -δικό τους «παιδί».
Ενίοτε για το δημιουργικό αποτέλεσμα προηγείται μια διαδικασία περάσματος από το σκοτάδι στο φως, το ίδιο το έργο καλείται να φωτίσει τα στοιχειώδη για την ανθρώπινη ψυχή και ζωή. Το φως, άλλωστε, δίνει ζωή.
Τους ψιθύρους, το άγγιγμα και το φως διέκρινε ο εσωτερικός μας αμφιβληστροειδής στα τρία έργα που απέσπασαν τα βραβεία τέχνης του Ιδρύματος Μαμιδάκη για το έτος 2023: «Whispers travel and whisper to you again» της Ami Yamasaki, «Nomadic Murals» της Μάρως Φασουλή και «Day» του Αλέξανδρου Λάιου, τα οποία εκτίθενται σε εσωτερικούς διαδρόμους τριών ορόφων του Minos Palace hotel & suites, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης.
Καθένα από τα έργα αφηγείται μια εσωτερική διαδρομή και συνδέεται με τη θεματική της φροντίδας/ ευδαιμονίας που αποτέλεσε και αντικείμενο έρευνας του νέου προγράμματος residency του Ιδρύματος, το οποίο πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2022 και θα αναφερθούμε εκτενώς σε αυτό σε επόμενο σημείωμά μας.
Ψίθυροι από την Ami Yamasaki
Σαν να μας έλεγε «καλημέρα» και «καληνύχτα» καθότι είναι το έργο που αντικρίζαμε το πρωί αναχωρώντας από το δωμάτιό μας και εκείνο που βλέπαμε προτού μπούμε σε αυτό, το βράδυ. Μας έδωσε την αίσθηση φτερών που κινούνται, αποσπασματικών τοπίων αλλά και λέξεων που αποτυπώνονται μόνο σε σχήμα.
Η ίδια η εικαστική καλλιτέχνης, άλλωστε, καθότι και voice artist, τραγούδησε στους δημοσιογράφους της αποστολής και τους παρευρισκόμενους από το Ίδρυμα Μαμιδάκη, τον ήχο που βγαίνει από τη γλυπτικά δοσμένη συμφωνία ψιθύρων.
Για να δημιουργήσει την εγκατάσταση -εξ ολοκλήρου από χαρτί- η Ami Yamasaki παρατήρησε το τοπίο της Κρήτης και του Αιγαίου πελάγους και αφουγκράστηκε τους ήχους τους που μεταφέρονταν με τον άνεμο, έχοντας στη μνήμη της το ηχοτοπίο του Τόκιο.
Ακόμη και εάν οι ήχοι έχουν σωπάσει ή παρέλθει μπορούν να «ταξιδέψουν» ανάμεσά μας ως δονήσεις. «Το σχήμα βγάζει έναν ήχο και αυτό είναι η αντανάκλαση του ήχου. Το έργο λειτουργεί σαν καθρέπτης που αντανακλά αυτό που νιώθουν οι άνθρωποι» όπως διευκρίνισε η Ami Yamasaki.
Διασχίζοντας το διάδρομο μήκους 60 μέτρων κατά το οποίο εκτείνεται το έργο της Yamasaki, παρατηρούμε ότι το λευκό χρώμα των μικρών χαρτιών, τυλιγμένων σαν σπείρα και τοποθετημένων επάνω σε άλλη επιφάνεια χαρτιού, δεν είναι το ίδιο σε όλα τα τμήματα του έργου. Ορισμένα δε, έχουν ελαφρώς κιτρινωπό χρώμα.
Ο ήχος κάθε τμήματος διαφέρει ελαφρώς από τα υπόλοιπα, μετά το άγγιγμα. Άλλοτε μας παραπέμπει στον ελαφρύ κυματισμό της θάλασσας που σκα στα βότσαλα, άλλοτε στον άνεμο που διασχίζει εκτάσεις με ψηλά σιτάρια κάνοντάς τα να τραγουδούν - μια εικόνα που εάν ιδωθεί τη νύχτα, παραπέμπει στον χορό των κυμάτων, επίσης τη νύχτα.
Η Ami Yamasaki κατά τη δημιουργία του έργου της
Αφουγκραζόμενη η Yamasaki τους ήχους αναπαριστά τη δομή και τη μορφή ενός ηχοτοπίου. Μπορεί δε, να τραγουδήσει (στο πλαίσιο performance) τον ήχο που εκπέμπουν και άλλα έργα τέχνης, όπως έκανε με το έργο «1 sec» (1 δευτερόλεπτο) του Γιώργου Γυπαράκη στο Minos Beach art hotel, δίνοντάς μας, με τις διακυμάνσεις της φωνής της, την αίσθηση ενός λυγμού πριν την έκρηξη.
Η ίδια, χρησιμοποιεί τα αυτιά, τις φωνητικές της χορδές και το δέρμα της για να αντιληφθεί τη δική της φωνή και τους απόηχους που κάνει. Τη θυμόμαστε κατά την παρουσίαση της ηχητικής performance καθώς περπατούσε μπροστά από το έργο της «Whispers travel and whisper to you again»: αρχικά χτύπησε ελαφρώς την αριστερή πλευρά του στέρνου της με μια γροθιά. Ο ήχος που ακούστηκε σε συνδυασμό με το πρώτο τμήμα της εγκατάστασης σε σχήμα κύκλου, αλλά και της πορείας της φωνής της, σχημάτισε στον αμφιβληστροειδή μας την εικόνα μιας σφαίρας που χτυπά ένα πουλί και έπειτα τη σταδιακή του πτώση προς το έδαφος. Θα το φροντίσουν (το πουλί);.
Η Ami Yamasaki κατά την προετοιμασία παρουσίασης του έργου της
Όπως και εάν έχει, και όποια ερμηνεία και εάν δώσει έκαστος από εμάς στο έργο της Yamasaki, αποτελεί κοινό ότι ο αφουγκρασμός, ένα ή και περισσότερα ζευγάρια αυτιά που ακούν με συγκατάβαση τα εσώτερα λόγια των άλλων -ακόμη και εάν αυτά αρθρώνονται ως ψίθυροι- ενέχουν την έννοια της φροντίδας.
Άγγιγμα από τη Μάρω Φασουλή
Τα τμήματα που συνθέτουν την εγκατάσταση «Nomadic Murals» της Μάρως Φασουλή, σε διάδρομο 60 μέτρων, μας καλούσαν να τα αγγίξουμε· δεν έβγαζαν ήχο όπως της Yamasaki αλλά μια ζεστασιά καμωμένη με τρυφερότητα που αποδίδονταν και στο υλικό που η Φασουλή χρησιμοποίησε -το νήμα- αλλά και στον τρόπο της δημιουργικής διαδικασίας -με τα χέρια.
Το έργο της αποτελεί μια ιδιότυπη αφήγηση, μια παράφραση αυτού που ευνοούσε ο Λε Κομπρυζιέ με τον όρο «νομαδικές τοιχογραφίες» - αναφερόμενος στις ταπισερί. Όπως η ίδια διευκρίνισε, η ιδέα βασίζεται στη λογική των ταπισερί, παραπέμπει στην υφαντική που με τη σειρά της παραπέμπει στην έννοια της φροντίδας: «η γυναίκα δούλευε για να το φροντίσει, την αντιλαμβάνομαι ως εσωτερικό αρχιτέκτονα» υπογράμμισε κατά την παρουσίαση του έργου της, τονίζοντας τη δυσκολία της υφαντικής που εναπόκειται στην ύπαρξη περιορισμών και κανόνων.
«Αν βρεθεί κάποιο λάθος η γυναίκα πρέπει να ξηλώσει το υφαντό. Ξεκινώ να δουλεύω στον αντίποδα: προσπαθώ να φτιάξω ελλειμματική ανάγνωση δημιουργώντας σταθμούς στη διαδρομή και δουλεύοντας δίχως προσχέδιο» σημείωσε η κα. Φασουλή.
Η πρακτική σχετίζεται με την παράδοση και τη λαϊκή τέχνη, το υλικό (νήμα) προέρχεται από τη φύση, η χρωματική της γκάμα είναι ήπια και αποτελείται από γήινα χρώματα ενώ οι συμβολισμοί είναι ελεύθεροι. Κάποια τμήματα έργου παραπέμπουν σε έμβλημα το οποίο με τη σειρά του παραπέμπει στη δύναμη.
Σε άλλο τμήμα έργου το νήμα σχηματίζει μονοπάτια και στο κάτω μέρος είναι λυμένο, ανακαλώντας μας την Κλωθώ από τις τρεις μοίρες της ελληνικής μυθολογίας. Σε κάποιο άλλο τμήμα το νήμα μας παραπέμπει μεταφορικά στη γλώσσα που αφηγείται και κατά την αφήγηση ξετυλίγει το κουβάρι της εκάστοτε ιστορίας, σε ένα ακόμη μεταφράζεται από τον αμφιβληστροειδή μας ως οροσειρές βουνών που σαν μπράτσα αγκαλιάζουν την επιφάνεια της γης.
Η Μάρω Φασουλή κατά την προετοιμασία παρουσίασης του έργου της
Φως από τον Αλέξανδρο Λάιο
Μια ζωή χωρίς φως είναι μια ζωή χωρίς φροντίδα, όπως προκύπτει από την εγκατάσταση «Day» του Αλέξανδρου Λάιου. «Ξεκινώ να μιλάω για τη φροντίδα μιλώντας για το φως» λέει ο καλλιτέχνης κατά την παρουσίαση της δουλειάς του και ανακαλούμε την εικόνα των ακτίνων φωτός να αγγίζουν το δέρμα ή τη γη, να ζεσταίνουν και να δίνουν ζωή.
Ένα ταξίδι καθημερινού φωτός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το έργο του. Χρησιμοποιεί φίλτρα θεάτρου τυλίγοντας κάθε ένα στον εαυτό του, σε διαγώνια κλίση, δημιουργώντας εννέα ζεύγη χρωμάτων τα οποία μετατρέπουν έναν διάδρομο 50 μέτρων σε μεγάλο καλειδοσκόπιο, όπου φώτα και σκιές αποδίδουν φευγαλέα την ημέρα που πέρασε.
Στο τέλος της ημέρας σκεφτόμαστε και ανακαλούμε τα πεπραγμένα της και πώς πορευθήκαμε εμείς σε αυτή, πώς φροντίσαμε τον εαυτό μας ή τους άλλους. Μπροστά στο ηλιοβασίλεμα αλλά και αργά τη νύχτα αναζητούμε την πληρότητα και το αίσθημα της ευδαιμονίας.
Η εγκατάσταση εγείρει ερωτήματα όπως εάν θα υπήρχε ζωή χωρίς φως, και στην περίπτωση που η απάντηση είναι θετική, πώς θα ήταν αυτή η ζωή. Ενώ, τυλιγμένα ως είναι, τα έργα, μας «δυσκολεύουν» να δούμε διεξοδικά το εσωτερικό τους. Υπό μια οπτική, μας παραπέμπουν στους σπειροειδείς γαλαξίες ακόμη και σε κάποιο είδους τηλεσκοπίου ή μονοκυάλι. Αμφότερα συνδέονται με το «ταξίδι» της εικόνας και του φωτός, κάνοντάς μας να διερωτηθούμε τη θέση μας στον χώρο και τον χρόνο.
Ο Αλέξανδρος Λάιος κατά την προετοιμασία παρουσίασης του έργου του
Το βραβείο τέχνης
Διαφορετικό το άγγιγμα και η ανταπόδοση σε καθένα από τα τρία διακριθέντα έργα, διαφορετικό το υλικό, κοινή η ευθραυστότητα αλλά διαφορετική για το καθένα. Σε κατάσταση ευθραυστότητας οι καλλιτέχνες κατά τη δημιουργική δραστηριότητα καθότι ακροβατούν· βρίσκονται σε μια μετέωρη κατάσταση, εκείνη της κυοφορίας της ιδέας και της μετατροπής της σε απτό σώμα, σε έργο τέχνης.
Μια διαδικασία που επίκειται να αγκαλιαστεί από την πολιτεία και οργανισμούς, με φροντίδα. Όπως γίνεται από το Ίδρυμα Μαμιδάκη, το βραβείο τέχνης του οποίου (αρχής γενομένης από το 2019 με διετή διακοπή τα έτη 2020 και 2021 λόγω πανδημίας) αποτελεί πλέον θεσμό που υποστηρίζει σύγχρονους καλλιτέχνες και εντάσσει τα διακριθέντα έργα τους σε μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά.
Τα τρία ανωτέρω έργα, που αποτελούν τα βραβεία τέχνης για το έτος 2023 θα παραμείνουν σε μόνιμη έκθεση στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης και θα ενταχθούν στη συλλογή του Ιδρύματος, η οποία συγκεντρώνει πρωτότυπα έργα σημαντικών Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών και στην οποία συλλογή καθώς και στον κήπο των γλυπτών, θα αναφερθούμε στο επόμενο σημείωμά μας.
Κεντρική φωτ.: Λήψη από την εγκατάσταση «Whispers travel and whisper to you again» της Ami Yamasaki.
Πηγή όλων των φωτογραφιών: Ίδρυμα Μαμιδάκη
