Ο «τραυματισμός» με αιχμηρό αντικείμενο (σφυρί) του πίνακα «Αφροδίτη του Ρόκεμπι» (1647-1651) του Ντιέγκο Βελάσκεθ (1599-1660), από δύο μέλη της βρετανικής ομάδας ακτιβιστών Just Stop Oil, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, έρχεται ως συνέχεια άλλων τέτοιων ειδεχθών πράξεων και μάλιστα στο ίδιο πλαίσιο: κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων για το κλίμα στις λεωφόρους του Λονδίνου.
Στον ίδιο χώρο, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, είχαν «επιτεθεί» περίπου πριν από ένα χρόνο, στα «Ηλιοτρόπια» του Βίνσεντ βαν Γκογκ, με χυμό ντομάτας, διαπράττοντας μία πράξη επίσης βάρβαρη, όπως είχε ιδωθεί στο σημείωμα «Τα ''Ηλιοτρόπια'' και οι θύτες». Έχουν επίσης προσπαθήσει να βλάψουν ένα αντίγραφο του «Μυστικού δείπνου» του Λεονάρντο ντα Βίντσι και το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Γιοχάνες Βερμέερ.
Ο λόγος που επανέρχομαι στο βανδαλισμό ενός έργου –καθότι αυτό αποτελεί κομμάτι του πολιτισμού μας– είναι το «όπλο» που χρησιμοποιήθηκε αυτή τη φορά. Είχαμε μείνει στον πολτοποιημένο χυμό ή την μπογιά, ενώ τώρα τον λόγο έχουν τα σφυριά που τα χέρια χτυπούν με μανία στο προστατευτικό τζάμι μπροστά από τον πίνακα· γνωρίζουν ότι μπορούν να το σπάσουν και έτσι θα βλάψουν το έργο, τραυματίζοντας το αρχείο μίας περιόδου και κληρονομιάς ενός καλλιτέχνη, αν λάβουμε υπόψη ότι ένα έργο τέχνης μπορεί να εκληφθεί και ως αρχείο.
Σαν όμως το χέρι υψωθεί και χτυπήσει, εύκολα δεν σταματά: η βαρβαρότητα αναζητεί την εκτόνωση και παράλληλα προκαλεί ξανά βία. Ο ανυπεράσπιστος πολιτισμός αδυνατεί να αντιδράσει, στην προκειμένη αλλά και σε ευρύτερο πλαίσιο, ο πολιτισμός ολοένα και βάλλεται.
Τα έργα των Βελάσκεθ, βαν Γκογκ, ντα Βίντσι και άλλων καλλιτεχνών που έχουν αποτελέσει στόχους «βανδαλιστών», ιδώνονται, μεταφορικά, και ως τα γλυπτά σε δημόσιο χώρο εάν στο μουσείο εισέλθουν «βάρβαροι», διότι έχουν την ίδια αντιμετώπιση: τα βανδαλίζουν. Μόνο που στα δημόσια γλυπτά δεν υπάρχει κάποιο προστατευτικό κάλυμμα, έτσι εύκολα τα βάφουν με σπρέι, αλλοιώνουν το υλικό τους, μεταξύ άλλων.
Ντιέγκο Βελάσκεθ, «Αφροδίτη του Ρόκεμπι» (1647-1651). Πηγή φωτ.: Πλατφόρμα Χ (πρώην Twitter) / MuseumBums
Μπορεί ο πολιτισμός να αντισταθεί στη βαρβαρότητα, η ηπιότητα έναντι των βρυχηθμών; Πολιτισμός, όμως, είναι και ο τρόπος που μιλάμε ή πράττουμε, που κινούμαστε σε έναν χώρο, που συμπεριφερόμαστε στους γύρω μας. Υπό αυτή την έννοια, η βαρβαρότητα έχει πολιορκήσει και καταλάβει αρκετά σώματα εκκινώντας εκ των έσω και με επεκτατικές βλέψεις.
Στον πίνακα που μέλη της Just Stop Oil βανδάλισαν, η Αφροδίτη κοιτάζεται μέσα από έναν καθρέπτη, και οι βανδαλίζοντες βλέπουν τη στιγμή αυτή κατά την προσπάθειά τους να καταστρέψουν το έργο. Υποθέτωντας ότι η ματιά τους έπεσε στον καθρέπτη, μπόρεσαν –έστω νοητά– να αναλογιστούν την πράξη τους; Όπως και την πραγματικότητα, ότι τα έργα τέχνης δεν είναι οι θύτες ούτε «σάκος του μποξ». Επιτελούν συγκεκριμένους σκοπούς και γι’ αυτό άλλωστε παρουσιάζονται σε μουσεία.
Γιατί ο πίνακας του Βελάσκεθ;
Απουσία ορθής κρίσης η προσπάθεια τραυματισμού και ο βανδαλισμός έργων τέχνης. Στην προκειμένη, ο πίνακας είχε επίσης βανδαλιστεί το 1914, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη φυλάκιση της Βρετανίδας ακτιβίστριας και επικεφαλής του βρετανικού κινήματος για τα δικαιώματα των γυναικών, Έμελιν Πάνκχερστ.
«Οι γυναίκες δεν απέκτησαν την ψήφο ψηφίζοντας - είναι καιρός για πράξεις, όχι για λόγια», είπαν τα μέλη της Just Stop Oil, επί το έργον (σ.σ τον βανδαλισμό), κάνοντας παραλληλισμούς με την Καναδή Μαίρυ Ρίτσαρντσον, η οποία έσπασε τον πίνακα πριν από 100 χρόνια σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη βάναυση μεταχείριση της Έμελιν Πάνκχερστ.
«Η πολιτική μας απογοητεύει. Απογοήτευσε τις γυναίκες το 1914 και μας απογοητεύει και τώρα. Το νέο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα σκοτώσουν εκατομμύρια ανθρώπους. Αν αγαπάμε την τέχνη, αν αγαπάμε τη ζωή, αν αγαπάμε τις οικογένειές μας, πρέπει απλά να σταματήσουμε το πετρέλαιο», σημείωσε η μία εκ των ακτιβιστριών, σύμφωνα με το βρετανικό μέσο «The Guardian».
Γιατί, όμως το σφυροκόπημα; «Πρέπει να κάνεις περισσότερο θόρυβο από οποιονδήποτε άλλον, πρέπει να γίνεις πιο ενοχλητικός από οποιονδήποτε άλλον, πρέπει να γεμίσεις όλα τα χαρτιά περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον», ήταν η απάντηση ενός μέλος της Just Stop Oil, που αποτελεί (σ.σ. η απάντηση) απόσπασμα της Πάνκχερστ.
BREAKING: Climate cult strikes again
— End Wokeness (@EndWokeness) November 6, 2023
Just Stop Oil lunatics took hammers and attacked Rokeby Venus, painted in 1651 ($90M) in the London National Gallery pic.twitter.com/97VumWIWeg
Οι διαπράττοντες τον βανδαλισμό συνελήφθησαν, το «θύμα» –ο πίνακας– σαφώς απομακρύνθηκε από την γκαλερί· «έχει υποστεί ελάχιστη ζημιά η επιφάνεια του πίνακα», η οποία αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζεται από τους συντηρητές του ιδρύματος, δίχως να έχει προγραμματιστεί η επιστροφή του έργου στο χώρο όπου εκτίθετο, όπως σημείωσε εκπρόσωπος της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου. Σύμφωνα με τον ίδιο, προς το παρόν, ο πίνακας του Βελάσκεθ έχει αντικατασταθεί από πίνακα του 17ου αιώνα.
Το ερώτημα γιατί να βανδαλιστεί ένα έργο τέχνης στο πλαίσιο διαμαρτυρίας για το κλίμα, εξακολουθεί να μου παραμένει αναπάντητο στον ίδιο βαθμό που υποθέσεις μπορώ να κάνω. Όπως ότι το έργο αδυνατεί να αμυνθεί, δέχεται την οργή.
Ο θόρυβος του σφυροκοπήματος αντηχούσε στην αίθουσα, όπως ακούμε στο παραπάνω βίντεο. Είναι όμως ένας θόρυβος που σε σύντομο διάστημα θα επισκιαστεί από τη δύναμη του έργου τέχνης και τη σημασία του. Σαφώς, ο θόρυβος τρομάζει, ενέχει την απειλή. Κι ίσως μία από τις μεγαλύτερες απειλές είναι το γδάρσιμο του πολιτισμού (σ.σ με την ευρεία έννοια) από την ανθρώπινη υπόσταση κι η υπεροχή της βαρβαρότητας, βίαιων συμπεριφορών.
