Έχει μορφή ο πόλεμος, έχει όνομα; Και εάν μιλούσε, τι θα έλεγε; Μπορεί να εκφέρει λέξεις ή μόνο βρυχηθμούς, όπως τα άγρια θηρία όποτε σπαράζουν κάποιο θύμα; Τρέφεται από τους θανάτους ή και από τους ήχους βασανιστηρίων; Ένας προσδιορισμός που μοιάζει σίγουρος είναι πως το πλάσμα του πολέμου είναι τρομακτικό γιατί προκαλεί εικόνες, ήχους και συναισθήματα που δεν είναι διόλου ευχάριστα.
Θα μπορούσε αυτό το τρομακτικό πλάσμα να εξημερωθεί ή ως ιδιαίτερο πλάσμα που είναι δεν επιδέχεται εξημέρωσης; Μα, ποιος θα μπορούσε να σταθεί απέναντί του, να προσπαθήσει να το εξημερώσει και να βγει αλώβητος; Το φως του πολιτισμού ενίοτε καλύπτεται από τη βαρβαρότητα. Με τη διαφορά ότι ο πολιτισμός χρησιμοποιεί τον λόγο έναντι του βρυχηθμού, και κατονομάζοντας μπορεί να εξουσιάσει, να ξορκίσει, να αφυπνίσει και να καταδικάσει, ακόμη και εάν χτυπηθεί.
Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Σε μια φανταστική νουβέλα τρόμου που έγραψε το 1835 ο ουκρανικής καταγωγής Νικολάι Γκόγκολ (1809-1852), αντλώντας έμπνευση από έναν λαϊκό σλαβικό μύθο, κατονόμασε το τρομακτικό πλάσμα, Βίι. Τα βλέφαρά του είναι τόσο μακριά που αγγίζουν το έδαφος, είναι σχεδόν τυφλό· όταν όμως καταφέρνει να τα ανοίξει, μια μόνη ματιά του είναι ικανή να σκοτώσει όσους αντικρίζει.
Με αφορμή τον σλαβικό μύθο και τον Βίι, ο βραβευμένος Ρώσος σκηνοθέτης Κιρίλ Σερεμπρένικοφ (γενν. 1969) δημιούργησε μια σκληρή και συνάμα ποιητική παράσταση για το αδηφάγο τέρας του πολέμου, το «Der Wij/ Βίι», εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του για τον πόλεμο που ακόμη μαίνεται στην Ουκρανία.
Για να αποδώσει το βιωματικό και απόλυτα ρεαλιστικό, ωμό στοιχείο της παράστασης, ο Σερεμπρένικοφ συνεργάστηκε με τον νέο Ουκρανό συγγραφέα, Μπόνταν Πανκρουχίν, και μαζί επεξεργάστηκαν «χιλιάδες αναφορές, ντοκιμαντέρ και βίντεο για τον πόλεμο από την Μπούτσα, τη Μαριούπολη, το Ιρπίν. Αθώα θύματα. Αδιανόητα εγκλήματα, αδιάσειστες αποδείξεις βαρβαρότητας. Στο έργο, το Βίι είναι ο Πόλεμος – ένα άψυχο τέρας με κλειστά μάτια. Κλέβει από τους ανθρώπους την ταυτότητα και το μέλλον τους. Άνθρωποι δολοφονούν και δολοφονούνται» αναφέρει ο Σερεμπρένικοφ στο σκηνοθετικό του σημείωμα.
Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Ο απόηχος των δολοφονιών, ο ζόφος και ο βρυχηθμός κυριαρχούν στην παράσταση «Der Wij/ Βίι». Η δράση εκτυλίσσεται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο όπου δεν μπαίνει καθόλου φως παρά μόνο το τεχνητό φως των φακών. Τα πρόσωπα (Ρώσοι, Ουκρανοί και Γερμανοί ηθοποιοί που μιλούν ο καθένας στη γλώσσα του) εκφράζονται με έντονες φράσεις –ενίοτε υβριστικές– χειροδικούν τον αιχμάλωτο, του επιρρίπτουν χαρακτηρισμούς που μας θυμίζουν τη ρωσική στρατιωτική εισβολή: «πήγαινε εισβολέα», «εισβολέα», «φονιά», «με κάλεσες απελευθερωτή;», με την λέξη «απελευθερωτή» να αναγράφεται με κεφαλαία γράμματα ώστε να δοθεί έμφαση στον Ρώσο ηγέτη.
Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Στην πραγματικότητα του πολέμου «δεν υπάρχει ζωή, μόνο μισοζωή», ακούμε από έναν από τους πρωταγωνιστές. Τα πρόσωπα έχουν απεκδυθεί της ανθρώπινης πλευράς τους και έχουν απομείνει τα ζωώδη ένστικτα ενώ πλανάται ο φόβος: «τι θανάσιμος φόβος να μην ξέρεις που βρίσκεται το παιδί σου».
Ακριβώς γιατί το παιδί επωμίζεται τις μεγαλύτερες συνέπειες ενός πολέμου: οι νύχτες του έχουν στοιχειωθεί από βαμβαρδισμούς και ουρλιαχτά έναντι παραμυθιών που θα του διάβαζαν, και τα όνειρα που έπλαθε κάτω από τα σεντόνια του, το μέλλον του, έχουν κουκουλωθεί από φοβισμένα σύννεφα έτοιμα να κατασπαράξουν τη ζωή του.
Η ανάγνωση υπάρχει ως αφηγηματική μέθοδος στην παράσταση, καθώς, εκείνοι που απειλούνται, βάζουν τον αιχμάλωτο να διαβάσει στη νεκρή εγγονή του παππού το σαιξπηρικό «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Γέλια παιδιών ακούγονται εκείνη τη στιγμή από τα ηχεία υπενθυμίζοντάς μας το γέλιο των παιδιών που χάθηκε.
Η νεκρή στοιχειώνει τις σκέψεις του, ενώ η φράση «εχθρός μου είναι μόνο τ΄όνομά σου» συνάδει με τον τρόμο ενίοτε και την απέχθεια που δημιουργεί το άκουσμα της εθνικότητας ή μιας χώρας που ξεκίνησε έναν πόλεμο. Ενώ υπονοείται η μη σύνδεση της χώρας ή της εθνικότητας με κάθε κάτοικό της.
Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Ο αιχμάλωτος, που δεν μιλά παρά κινείται σερνόμενος, στα τελευταία λεπτά της παράστασης που μένει μόνος επί σκηνής, μονολογεί: «ναι, είμαι ένοχος [...] δεν φταίω εγώ, δεν το ήθελα, δεν υπάρχει διαφυγή» αναφέρει μεταξύ άλλων.
«Αποσυνδεδεμένος», όπως λέει, από τη μητέρα, ενώ τα «γιατί» παραμένουν αναπάντητα. Και όσο ο κύριος εντολέας του πολέμου δεν απαντά στα αμέτρητα «γιατί», ο πόλεμος θα συνεχίζεται, το τέρας του θα παραμένει αήττητο. Στις περιόδους που δεν γίνεται πόλεμος, θαρρείς πως πέφτει σε χειμερία νάρκη, αναμένοντας την κατάλληλη εποχή, τη διαταγή να βγει από την κρυψώνα του, όπου τρέφεται με την επιθυμία να ακούσει ξανά τους βρυχηθμούς και την ανθρωπότητα να αφανίζεται.
Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Η παράσταση «Der Wij/ Βίι» ανέβηκε (7-8/6) στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με διεθνή παραγωγή σε συνεργασία με το Thalia Theater του Αμβούργου. Είχε κάνει πρεμιέρα στο Αμβούργο, τον Δεκέμβριο του 2022.
Καλλιτεχνικός διευθυντής (2012-2021) του Κέντρου Γκόγκολ της Μόσχας, ο Σερεμπρένικοφ υπήρξε ο μόνος καλεσμένος Ρώσος σκηνοθέτης σε ευρωπαϊκό φεστιβάλ (Κάννες) παρά το μποϊκοτάζ των Ρώσων καλλιτεχνών το 2022.
Η αντίθεση του σκηνοθέτη για τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν είναι η μόνη του. Επί ετών είχε βρεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Ρωσία, λόγω της κριτικής του στάσης απέναντι στην κυβέρνηση του είχε απαγορευτεί η έξοδος από τη χώρα. Σήμερα βρίσκεται εγκατεστημένος στο Βερολίνο, απ’ όπου δηλώνει ελεύθερος να δημιουργεί χωρίς περιορισμούς.
Κεντρική φωτ.: Από την παράσταση «Der Wij/ Βίι» @Fabian Hammerl. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
