Ως «θεϊκά ευωδιαστή» και «μυροβόλος» περιγράφεται από τον Όμηρο, η Ωραία Ελένη, βασίλισσα της Σπάρτης. Στην Ελλάδα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (1680-1200 π.Χ.) υπήρξε άνθιση στην παρασκευή αρωμάτων.
Στην Πύλο, στο περίφημο Ανάκτορο του Νέστορα, οι πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β’ μαρτυρούν την ύπαρξη οργανωμένων εργαστηρίων αρωμάτων, όπου ειδικοί τεχνίτες παρασκεύαζαν αρωματισμένα έλαια με νότες από τριαντάφυλλο, φασκόμηλο, σμύρνα, κύπερο και κανέλα. Τα αρώματα αποθηκεύονταν σε πήλινα αγγεία, όπως οι χαρακτηριστικοί αμφορείς με ψευδοστόμιο και αποτελούσαν δείγμα τεχνογνωσίας και πολυτέλειας.
Στο μουσείο Getty Villa στο Λος Άντζελες προχώρησαν στην ανασύνθεση αρώματος, που πιθανότατα φορούσε η Ωραία Ελένη, και ίσως αυτή η ελκυστική ευωδία συνετέλεσε στην αρπαγή της καλλονής από τον Πάρη, αρπαγή που έγινε αφορμή του Τρωικού Πολέμου. Τα «αποκαλυπτήρια» του αρώματος πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της έκθεσης «Το Βασίλειο της Πύλου: πολεμιστές-πρίγκιπες της Αρχαίας Ελλάδας» που εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο και θα φιλοξενείται στο μουσείο Getty Villa έως τις 12 Ιανουαρίου του 2026.
Οικοδεσπότες αυτής της αισθητηριακής εμπειρίας, η ομότιμη καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, Σίνθια Σελμερντάιν και ο αρωματοποιός Μάικλ Νόρντστραντ, ιδρυτής του ατελιέ αρωμάτων Mythologists Studio στη Νέα Υόρκη.
Η κ. Σελμερντάϊν παρουσίασε τα μυκηναϊκά ευρήματα που αποκαλύπτουν τα υλικά, τις μεθόδους παραγωγής και τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία. Ο κ. Νόρντστραντ αφηγήθηκε πώς αναδημιούργησε τόσο ένα άρωμα ηλικίας 3.000 ετών όσο και μια παραλλαγή του, προσαρμοσμένη στη σύγχρονη εποχή. Ένα ιδιαίτερα απαιτητικό πρότζεκτ με τίτλο «Perfume in Pylos: Recreating a Bronze Age Scent».
Η ομότιμη καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και ερευνήτρια συνεργάτις στο τμήμα Κλασικών Σπουδών του Bowdoin College, υπογράφει, μεταξύ άλλων έργων, και την πρωτοποριακή μονογραφία «The Perfume Industry of Mycenaen Pylos» όπου αναλύει λεπτομερώς την παραγωγή αρωμάτων στη μυκηναϊκή Πύλο.
Η παραγωγή αρωμάτων στην Πύλο δεν υπήρξε μια τυχαία δραστηριότητα. Αντιθέτως, αποτέλεσε οργανωμένο και αυστηρά ελεγχόμενο τομέα της μυκηναϊκής οικονομίας. Οι εγγραφές αναφέρονται σε ποσότητες ελαίων, σε είδη βοτάνων και ρητινών - σε αρωματικές πρώτες ύλες όπως ρόδο, κύπερο, σμύρνα, φασκόμηλο και κανέλα - και σε ειδικευμένους τεχνίτες, που λειτουργούσαν υπό την εποπτεία του ανακτόρου.
Το εργαστήριο αρωμάτων της Πύλου, ίσως το καλύτερα τεκμηριωμένο σε ολόκληρο τον μυκηναϊκό κόσμο, μας δείχνει πως η παραγωγή πολυτελών αγαθών ήταν στενά δεμένη με τη διοικητική και θρησκευτική λειτουργία του κράτους.
Τα αρωματισμένα έλαια δεν προορίζονταν μόνο για καλλωπισμό, συνόδευαν τελετουργίες, αναθήματα και ταφικές πρακτικές, αποκτώντας ιερό χαρακτήρα.
Η ανάλυση των πινακίδων αποκαλύπτει ένα δίκτυο διανομής που συνδέει το ανάκτορο με το ιερό, την αγορά και τη διεθνή ανταλλαγή. Έτσι, η μυρωδιά του ρόδου ή του φασκόμηλου στην Πύλο του 13ου αιώνα π.Χ. δεν ήταν απλώς ευωδία, ήταν σύμβολο κύρους, τεχνογνωσίας και πολιτισμού.
Η διαδικασία παραγωγής των αρωμάτων βασιζόταν σε μια συνδυασμένη γνώση χημείας, γεωργίας και τελετουργίας. Το βασικό υλικό ήταν το ελαιόλαδο, στο οποίο εγχέονταν διάφορα αρωματικά φυτά και ρητίνες. Η έγχυση πραγματοποιούνταν με ήπια θέρμανση του λαδιού, ώστε να απορροφά τα αιθέρια συστατικά των λουλουδιών και των βοτάνων.
Τα αρώματα αποθηκεύονταν σε πήλινα αγγεία με ψευδοστόμιο ειδικά σχεδιασμένα ώστε να επιτρέπουν τον έλεγχο της ροής του πολύτιμου ελαίου και να αποτρέπουν την εξάτμιση. Πολλά από αυτά τα αγγεία φέρουν επιγραφές ή σφραγίσματα, ένδειξη ότι η διανομή τους ήταν διοικητικά οργανωμένη και πιθανώς προορισμένη για εξαγωγή σε άλλα κέντρα του Αιγαίου ή της Ανατολικής Μεσογείου.
Το άρωμα της μυκηναϊκής Πύλου
Φανταστείτε ότι περιδιαβαίνετε το Ανάκτορο του Νέστορα. Κι εκεί στις ανακτορικές αυλές, εισπνέετε τον αέρα. Ποια εσάνς αναδύεται; Ο Αμερικανός αρωματοποιός, Μάικλ Νορντστραντ, αφιέρωσε εννέα μήνες για να δώσει την απάντηση όπως δηλώνει στο getty.edu.
Διάβασε 172 ακαδημαϊκές μελέτες και άρθρα σχετικά με τα αρωματικά υλικά του αρχαίου κόσμου ως αφετηρία για το έργο του αρώματος της Πύλου.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργίας του αρώματος, άκουγε μουσική εμπνευσμένη από την αρχαία Ελλάδα. Διάβασε επίσης βιβλία όπως το «The King Must Die» της Μ. Ρενώ, το οποίο, αν και πρόκειται περισσότερο για ιστορική φαντασία, αποδίδει τόσο ζωντανά την εποχή, ώστε αποτέλεσε πολύτιμη πηγή έμπνευσης.
Η έρευνά του για το άρωμα της Πύλου τον οδήγησε να προμηθευτεί ακατέργαστο μαλλί προβάτου από τη Σκιάθο, προκειμένου να το χρησιμοποιήσει στο τελικό στάδιο διήθησης του αρώματος. Η έρευνα βοήθησε επίσης στην επιλογή συστατικών όπως φασκόμηλο, τριαντάφυλλο και κορίανδρος, τα οποία-όπως επιβεβαίωσε με τη Σίνθια Σελμερντάιν-είναι ιστορικά τεκμηριωμένα, καθώς αναγράφονται στις πινακίδες της Μυκηναϊκής Γραμμικής Β’.
Αφού οριστικοποιήσαν τα συστατικά, προμηθευτήκαν τις πρώτες ύλες και ξεκινήσαν τις εγχύσεις των ελαίων τον περασμένο Φεβρουάριο. Έγιναν τόσο ψυχρές όσο και θερμές εγχύσεις, χρησιμοποιώντας πήλινα αγγεία και εστία φωτιάς και στις θερμές εγχύσεις το ελαιόλαδο γινόταν ιδιαίτερα παχύρρευστο. Από τον Απρίλιο έως τις αρχές Ιουνίου, συνέλεγε με το χέρι ρόδα Δαμασκού και τα πρόσθετε σταδιακά στα έλαια.
Κάθε παρτίδα διηθήθηκε μέσα από μαλλί προβάτου, το οποίο περιέχει λανολίνη, μια κιτρινωπή λιπαρή ουσία, που απορροφά εύκολα τις οσμές του περιβάλλοντος.
Αυτό πρόσθεσε στο άρωμα μια ελαφρώς γλυκιά, σαν σανό, χροιά, μαζί με μια θερμή, ζωική απόχρωση, συμβάλλοντας στην ιστορική πιστότητα της αναπαραγωγής.
Το άρωμα της μυκηναϊκής Πύλου αναβιώνει ύστερα από τρεις χιλιετίες, όχι για να αναπαραστήσει το παρελθόν, αλλά για να ξαναδώσει φωνή στη μνήμη - μνήμη που, όπως το άρωμα, δεν χάνεται, απλώς μεταμορφώνεται.
