Η αντίληψη των πολιτών για την πολιτική πραγματικότητα συχνά διαφέρει από εκείνη των ειδικών. Προσωπικές πεποιθήσεις, ιδεολογικές ταυτότητες, αξιολογικές τοποθετήσεις αλλά και το ειδικό βάρος της πολιτικής επικαιρότητας διαμορφώνουν ένα πρίσμα μέσα από το οποίο αντιλαμβανόμαστε – ενίοτε πολύ διαφορετικά - την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Για παράδειγμα, η αξιολόγηση του πόσο «αριστερό» ή «δεξιό» είναι ένα κόμμα επηρεάζεται από την προσωπική μας εμπειρία και την ερμηνεία των πληροφοριών που διαθέτουμε.
Έτσι, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τις εκτιμήσεις των πολιτών με εκείνες ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι βασίζονται σε πιο συστηματική και τεκμηριωμένη ανάλυση. Μέσα από τη σύγκριση αυτή μπορούμε να εντοπίσουμε τυχόν αποκλίσεις και να αντιληφθούμε τη δυναμική και τους παράγοντες που επηρεάζουν τον σχηματισμό πολιτικών πεποιθήσεων και αντιλήψεων. Για τον σκοπό αυτό αξιοποιούμε δύο ερευνητικές πηγές, αντιπαραβάλλοντας τις έρευνες ειδικών, όπως το Chapel Hill Expert Surveys (CHES), που συλλέγει αξιολογήσεις ειδικών από κάθε χώρα -ακαδημαϊκών, πολιτικών επιστημόνων κ.α.- για τις ιδεολογικές τοποθετήσεις των κομμάτων με την έρευνα του European Election Studies (ΕΕS), η οποία καταγράφει, μεταξύ άλλων, την αντίληψη των πολιτών για τα κόμματα και τη στάση τους απέναντι στην Ε.Ε.
Η έρευνά μας εστιάζει σε δύο βασικά ερωτήματα: πρώτον, πώς προσδιορίζεται ιδεολογικά ένα κόμμα στην κλίμακα από 0 (Αριστερά) έως 10 (Δεξιά); Δεύτερον, ποια είναι η θέση του εκάστοτε κόμματος ως προς την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, και πάλι σε μια κλίμακα από 0 (έχει πάει πολύ μακριά) έως 10 (πρέπει να προχωρήσει περισσότερο);
Στο Γράφημα 1, συγκρίνεται η εκτίμηση των πολιτών και των ειδικών σχετικά με την ιδεολογική ταυτότητα κάθε κόμματος. Η μπλε κουκκίδα δείχνει την εκτίμηση των ειδικών και η κόκκινη αυτή των πολιτών. Σύμφωνα με τη σύγκριση, προκύπτουν διαφοροποιήσεις σε τρία επίπεδα. Πρώτον, στο θέμα της «δεξιάς» πολιτικής ταυτότητας, οι πολίτες υπερεκτιμούν τον χαρακτήρα κομμάτων όπως η Ελληνική Λύση και η Νίκη σε σχέση με τους ειδικούς, με τους τελευταίους να τοποθετούν τα κόμματα αυτά πιο κοντά στο «παραδοσιακό» δεξιό φάσμα.
Την ίδια στιγμή η Νέα Δημοκρατία εκλαμβάνεται από τους ειδικούς ως πιο δεξιά σε σχέση με τη γνώμη των πολιτών. Δεύτερον, αντίστοιχες διαφοροποιήσεις παρουσιάζονται και στο κεντρο-αριστερό πολιτικό φάσμα, όπου τα κόμματα ΠΑΣΟΚ, Πλεύση Ελευθερίας, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ εκλαμβάνονται από τους πολίτες ως περισσότερο αριστερά από ό,τι εκτιμούν οι ειδικοί. Τέλος, οι ειδικοί τείνουν να ομαδοποιούν κόμματα, θεωρώντας τη ΝΔ, τη Νίκη και την Ελληνική Λύση «παρόμοια», κάτι που δεν επιβεβαιώνεται από τους πολίτες.
Κοινή συνισταμένη και στα τρία θέματα είναι η απόκλιση μεταξύ προγραμματικού λόγου των κομμάτων, στην οποία κατά βάση στηρίζονται οι επιστημονικές ταξινομήσεις και ο πολιτικός λόγος και ρητορεία των ηγεσιών τους, στη βάση των οποίων κατά κύριο λόγο σχηματίζουν άποψη οι πολίτες για το ιδεολογικό πρόσημο κάθε κόμματος.
Επιπρόσθετα, ο τρόπος πολιτικής πλαισίωσης κάθε κόμματος από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και δικτύωσης, συχνά με την προβολή πιο ακραίων θέσεων μεμονωμένων στελεχών, επηρεάζουν την εικόνα που έχουν οι πολίτες αλλά όχι τόσο οι ειδικοί που τοποθετούνται στη βάση της συνολικής ταυτότητας ενός κόμματος, όπως αποτυπώνεται σε επίσημα κείμενα και προγραμματικές δηλώσεις.
Στο Γράφημα 2 παρουσιάζεται η άποψη των πολιτών για τη θέση των κομμάτων σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αντιδιαστέλλοντάς την και πάλι με αυτή των ειδικών. Τα ευρήματα είναι ανάλογα αυτών περί πολιτικής και ιδεολογικής ταυτότητας των κομμάτων. Οι πολίτες υπερεκτιμούν τον ευρωσκεπτικισμό κομμάτων όπως η Ελληνική Λύση και η Νίκη, αλλά και προσδίδουν στη Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και το ΣΥΡΙΖΑ, μια πιο έντονα φιλοευρωπαϊκή στάση σε σχέση τουλάχιστον με τον βαθμό στον οποίο την εντοπίζουν οι ειδικοί επιστήμονες που συμμετείχαν στην έρευνα.
Σε κάθε περίπτωση, τόσο στη γνώμη των ειδικών όσο και των πολιτών, η Νέα Δημοκρατία καταγράφεται ως το πλέον θετικά προσκείμενο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ελληνικό κόμμα, με μικρή απόσταση από το ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον σύμφωνα με τους πολίτες. Είναι ενδιαφέρον ότι οι πολίτες τείνουν να αποκλίνουν από το μέσο της κλίμακας, είτε αξιολογώντας υψηλότερα τα «φιλοευρωπαϊκά» κόμματα ή χαμηλότερα τα «αντιευρωπαϊκά» κόμματα, σε σχέση πάντα με τη γνώμη των ειδικών. Με άλλα λόγια, οι διαφορές μεταξύ των κομμάτων στον άξονα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης οξύνονται, κάτι που συνδέεται πιθανώς με ελλιπή πληροφόρηση των πολιτών αλλά και με την προβολή των πιο ακραίων θέσεων και φωνών από κάθε κόμμα, είτε υπέρ ή κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
*Ο Αντώνης Παπακώστας (πρώην στέλεχος ΕΕ και Ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ) και ο Σπύρος Μπλαβούκος (Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος ‘Αριάν Κοντέλλη’, ΕΛΙΑΜΕΠ)
