Για να μελετήσεις το έργο και να αποτιμήσεις το πολιτικό αποτύπωμα ενός πολιτικού, που επί χρόνο πολύ σφράγισε τη δημόσια ζωή του τόπου, χρειάζεται αρχειακή έρευνα μεγάλη, μελέτη του Τύπου και των λοιπών στοιχείων συστηματική. Πολλώ μάλλον εάν πρόκειται για δημόσιο πρόσωπο που κατηύθυνε τις τύχες του τόπου από τη θεσμικά και πολιτικά πιο σημαντική θέση, αυτή του πρωθυπουργού. Η πρόσφατη, άλλωστε, σε μεγάλο βάθος ενασχόλησή μου με τον τιτάνα Ελευθέριο Βενιζέλο μού έδειξε τον πνευματικό μόχθο και το ερευνητικό εύρος που απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα. Ωστόσο…
Πιστεύω πως, απευθυνόμενη στο ευρύ κοινό, χρήσιμη θα ήταν και μια γενική προσέγγιση, αποτύπωση και αποτίμηση ή αξιολόγηση του έργου, όπως και του πολιτικού αποτυπώματος των πλέον πρόσφατων κυβερνητών της χώρας μας, έστω και χωρίς ευρεία βιβλιογραφική ή αρχειακή τεκμηρίωση, η οποία θα προσιδίαζε σε άλλης φύσεως μελετήματα. Αυτών των προσωπικοτήτων, δηλαδή, που εν πολλοίς διαμόρφωσαν ό,τι θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «παρούσα ιστορία» του τόπου.
Η συγκυρία, άλλωστε, θεωρώ πως προσφέρεται για ένα τέτοιο απολογιστικό εγχείρημα, μιας και προσφάτως μπήκαμε στη δεύτερη πεντηκονταετία από την κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος και τη μετάβαση σε μια από κάθε πλευρά νέα πολιτική περίοδο. Αφού από το 1974-1975 εγκαινιάστηκε –με όλες τις αδυναμίες, τις αμαρτίες και τις παθογένειές της– η θεσμικά και πολιτικά πιο ομαλή, αλλά και η πιο ανθεκτική, φάση στην εθνική μας δημόσια ζωή: Αυτή κατά την οποία όλες οι αλλαγές του Καταστατικού Χάρτη μας έγιναν με απόλυτο σεβασμό της υφιστάμενης και αναθεωρούμενης συνταγματικής νομιμότητας, κάτι που ΟΥΔΕΠΟΤΕ είχε συμβεί προδικτατορικά, από συστάσεως του ελληνικού κράτους.
Εξαρχής, βέβαια, οφείλω να αναγνωρίσω, εφόσον έμφαση πρόκειται να δοθεί στην κριτική αξιολόγηση του έργου, της ευρύτερης παρουσίας και του πολιτικού στίγματος ή του αποτυπώματος των πιο πρόσφατων πρωθυπουργών μας, πως το εγχείρημα σφραγίζεται από την υποκειμενικότητα της ματιάς του γράφοντος: Αυτός οφείλει ασφαλώς να εξαντλήσει –και θα το κάνει, διαβεβαιώνω τον αναγνώστη– κάθε δυνατότητα για ιστορική ευθυδικία και ευθυκρισία, ωστόσο, σε τελική ανάλυση, το συγκεκριμένο εγχείρημα συζήτηση μάλλον παρά ομοφωνία φιλοδοξεί να προκαλέσει.
Τέλος, χρέος μου είναι να εξηγήσω και το κριτήριο με βάση το οποίο επελέγησαν οι 10 «μεταπολιτευτικοί» πρωθυπουργοί, στους οποίους θα εστιάσουμε. Αυτοί δε, είναι οι Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Ράλλης, Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Κώστας Σημίτης, Κώστας Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς, Αλέξης Τσίπρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, ενώ – χωρίς αφιέρωση ειδικής ενότητας σε αυτόν, αλλά στο κείμενο για τον Σαμαρά, κάποια αναφορά θα γίνει και στον οιονεί «συμπρωθυπουργεύσαντα» τότε Ευάγγελο Βενιζέλο…
Το υιοθετούμενο κριτήριο, λοιπόν, θα είναι η «αιρετότητα», δηλαδή η δια της λαϊκής ψήφου ανάδειξη στο πρωθυπουργικό αξίωμα. Αυτό, αυτονόητα, σημαίνει πως δεν θα γίνει κάποια αναφορά στους υπηρεσιακούς πρωθυπουργούς, ούτε όμως στον Τζαννή Τζαννετάκη, τον Ξενοφώντα Ζολώτα και τον Λουκά Παπαδήμο, των οποίων ναι μεν οι κυβερνήσεις έλαβαν ψήφο εμπιστοσύνης από την εθνική αντιπροσωπεία, αλλά η επιλογή τους έγινε με διακομματική συμφωνία και όχι με ετυμηγορία της κάλπης, άρα εξίσου εύκολα δε στη θέση τους θα μπορούσε να έχει επιλεγεί άλλος. (Θυμίζω πόσες πιθανές περιπτώσεις πρωθυπουργήσιμων αναφέρθηκαν πριν η «μπίλια» καταλήξει στον Παπαδήμο. Αλλά και ο Τζαννετάκης δεν υπήρξε η πρώτη πρόταση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη προς τους τότε ηγέτες της αριστεράς Φλωράκη και Κύρκο…)
Βέβαια, το συγκεκριμένο κριτήριο θα μπορούσε, ενδεχομένως, να προκαλέσει σε κάποιους προβληματισμό, μιας και θα υπάρχει ενότητα για τον Γεώργιο Ράλλη, ο οποίος επίσης δεν επελέγη απευθείας από τον λαό. Ωστόσο, η περίπτωσή του έχει δύο μείζονες διαφορές από αυτές των «παραγκωνιζόμενων» στην παρούσα μελέτη Τζαννετάκη, Ζολώτα και Παπαδήμου. Η πρώτη είναι αυτή της διάρκειας, αφού οι πρωθυπουργικές θητείες των συγκεκριμένων τριών υπήρξαν πολύ βραχύτερες από εκείνη του τελευταίου γόνου της μεγάλης πολιτικής οικογένειας των Αθηνών (και της Κέρκυρας).
Κυρίως όμως οι τρεις «πολιτικοϋπηρεσιακοί» πρωθυπουργοί επελέγησαν, όπως προαναφέρθηκε, ως προϊόν διακομματικού συμβιβασμού, στη θέση τους επομένως θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε άλλος. Ο Ράλλης, αντίθετα, υπήρξε η επιλογή του κόμματος, στο οποίο ο λαός είχε δώσει την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Επομένως, ο συνδυασμός λαϊκής και εσωκομματικής ετυμηγορίας τον καθιστούσε τρόπον τινά μονόδρομο για το πολιτικό μας σύστημα.
Βέβαια, ούτε οι επικεφαλής των συμμαχικών κυβερνήσεων, Σαμαράς και Τσίπρας, εξελέγησαν απευθείας από τον λαό, αλλά υπήρξαν επίσης, όπως οι τρεις «πολιτικοϋπηρεσιακοί», προϊόν διακομματικών διαβουλεύσεων. Ωστόσο, τους εξετάζουμε επειδή αμφότεροι ήταν αρχηγοί εκείνου εκ των τότε συγκυβερνησάντων κομμάτων, το οποίο η λαϊκή ψήφος είχε τοποθετήσει στην πρώτη θέση. Σε παγκόσμια δε, κλίμακα συνιστά τον κανόνα –ένα κανόνα ασφαλώς με πολλές εξαιρέσεις–, επικεφαλής των πολυκομματικών/συμμαχικών κυβερνητικών σχημάτων να τίθεται ο ηγέτης της μεγαλύτερης εκ των συνιστωσών τους…
Με αυτές λοιπόν τις εισαγωγικές/προεξαγγελτικές παρατηρήσεις ξεκινάμε –από «Θεού» άρξασθαι– με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον ιδρυτή και θεμελιωτή της «μεταπολιτευτικής» Δημοκρατίας μας…
*Ο καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος είναι συγγραφέας του έργου «Ελευθέριος Βενιζέλος, Πλαστουργός Ιστορίας, ο άνθρωπος, ο θρύλος, το πολιτικό αποτύπωμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Είναι επίσης συγγραφέας του έργου «Το πολιτικό Σύστημα των ΗΠΑ, Ένας ιδιόρρυθμος δικομματισμός», που εξεδόθη το 2012 από τις εκδόσεις Πατάκη.
