Έχουν περάσει 10 χρόνια από το διάγγελμα του δημοψηφίσματος και την περιπέτεια της χώρας να ξανασταθεί στα πόδια της. Τα γεγονότα του καλοκαιριού του 2015 μοιάζουν με μια μακρινή ανάμνηση καθώς έχουν μεσολαβήσει άλλες κρίσεις και γεγονότα που έσβησαν πολλά από την μνήμη. Το αφήγημα της προσφυγής στις κάλπες του Ιουλίου του 2015 στην πορεία του χρόνου έχει διαφοροποιηθεί ανάλογα με την σκοπιά την οποία παρακολουθεί κανείς την επικαιρότητα και την πολιτική του τοποθέτηση.
Σε αυτό που υπάρχει συλλογική συναίνεση είναι ότι το δημοψήφισμα αποδείχθηκε μια αχρείαστη ενέργεια καθώς η Ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε ένα τρίτο μνημόνιο για να αποφύγει το Grexit και την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας. Οι Θεσμοί έκαναν την ανάγκη φιλοτιμία και χαλάρωσαν κάπως τις απαιτήσεις τους (δεν έβγαιναν αλλιώς τα νούμερα), το τρίτο μνημόνιο είναι ωστόσο το σκληρότερο όλων όσων ψηφίστηκαν στα χρόνια της κρίσης ίσως γιατί οι μεταρρυθμίσεις που περιείχε έθιγαν ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες και έπρεπε να εφαρμοστεί με διαλυμένες τις συστημικές τράπεζες.
Υπάρχουν πολλά πολιτικά και οικονομικά διδάγματα από εκείνη την περίοδο τα οποία όσο απομακρυνόμαστε χρονικά γίνονται περισσότερο ευδιάκριτα. Ξεχωρίζουμε ένα ως αρκετά επίκαιρο και σήμερα: Αυτό του τοξικού λόγου και του λαϊκισμού. Όταν ανέλαβε την εξουσία η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – Ανεξάρτητοι Έλληνες ήταν πολύ δύσκολο να κάνει πίσω στις επιλογές της, η ρητορική που είχε καλλιεργηθεί είχε πείσει την κοινωνία ότι ενδεχομένως η λύση βρίσκεται σε μια άλλη συνταγή λιγότερο επώδυνη για τους πολίτες.
Η μαξιμαλιστική προσέγγιση των δυνατοτήτων της τότε κυβέρνησης είχε ακριβώς τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα κοστίζοντας αρκετά δισεκατομμύρια στους Έλληνες φορολογούμενους. Κρίνοντας από μια χρονική απόσταση ασφαλείας για το τι συνέβη με αυτό που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί το πρόσημο της υπερήφανης διαπραγμάτευσης ήταν βαθιά αρνητικό έως και τραυματικό.
Ο λαϊκισμός, ο τοξικός λόγος και οι ιδεολογικές εμμονές ήταν βασικό μέρος εκείνης της περιόδου και λόγοι για τους οποίους η πολιτική ηγεσία δεν μπόρεσε να αποφύγει το μοιραίο.
Μπορούσε το δημοψήφισμα να αποφευχθεί; Αν υπήρχε καλύτερη προετοιμασία και πιο συντονισμένη στρατηγική στις διαπραγματεύσεις, ενδεχομένως να είχε αποφευχθεί η σύγκρουση με τους δανειστές. Επίσης, η αποδοχή μιας ενδιάμεσης συμφωνίας θα μπορούσε να δώσει χρόνο για πιο ουσιαστικές συζητήσεις χωρίς την πίεση κλειστών των τραπεζών.
Τέλος, μια κοινή εθνική στάση, έστω και προσωρινή, ίσως να έστελνε μήνυμα σταθερότητας και υπευθυνότητας προς τους δανειστές.
Το δημοψήφισμα του 2015 καταγράφηκε ως μια από τις πιο δραματικές πολιτικές στιγμές της μεταπολίτευσης. Ενώ στόχευε να ενισχύσει τη δημοκρατική νομιμοποίηση των επιλογών της κυβέρνησης, στην πράξη ανέδειξε τα όρια του λαϊκισμού, της έλλειψης σχεδίου και των σπασμωδικών επιλογών σε περιόδους κρίσης. Ίσως, το σημαντικότερο μάθημα είναι πως σε τόσο κρίσιμες στιγμές απαιτείται σοβαρότητα, ενότητα και στρατηγική – και όχι αιφνίδιες και διχαστικές επιλογές.
