Η επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα στην «ενεργό πολιτική», μετά από δύο χρόνια προετοιμασίας και αναστοχασμού, οδηγεί αναγκαστικά στην αναμόχλευση της συζήτησης για την βαθιά κρίση που ταλάνισε τη χώρα και τις πολιτικές που προηγήθηκαν ή καθόρισαν την πορεία της.
Άλλωστε, στη συζήτηση αυτή παραπέμπει συνειδητά και ο ίδιος ο πρώην πρωθυπουργός με την έκδοση του αυτοβιογραφικού του βιβλίου ως ένας σύγχρονος Οδυσσέας που επιστρέφει στην Ιθάκη μετά από τον δικό του αντι-τροϊκό πόλεμο. Μόνο που, σε αντίθεση με τον ομηρικό ήρωα, ο Τσίπρας επιστρέφει πολιτικά ηττημένος και ηθικά λαβωμένος.
Η ιστορία των μνημονίων δεν ξεκίνησε από την πρωθυπουργική θητεία Τσίπρα ως επικεφαλής της συγκυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ούτε και από τις πλατείες των αγανακτισμένων που προετοίμασαν επιμελώς την άνοδό του στην εξουσία. Είναι μια ιστορία παλιά με βαθιές ρίζες στην μεταπολιτευτική πορεία της χώρας - και όχι μόνο - από τότε που το «κράτος των ημετέρων» κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή εκπαιδεύοντας ψηφοθηρικά την ελληνική κοινωνία στο ρουσφέτι και στο «βόλεμα των δικών μας παιδιών». Η διαπαιδαγώγηση αυτή που ακολουθήθηκε με «συνέπεια» κι από τις πρακτικές της Αριστεράς απέβη μοιραία για την πορεία της χώρας.
Κάθε προσπάθεια να σπάσει το πελατειακό απόστημα, αντιμετώπισε λυσσαλέα αντίσταση με χαρακτηριστικό παράδειγμα ορισμένες εμβληματικές μεταρρυθμίσεις του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος του Κώστα Σημίτη. Ωστόσο, η χαριστική βολή στην οικονομία της χώρας δόθηκε από την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή η οποία έσπρωξε τη χώρα στην αγκαλιά του ΔΝΤ, λίγο πριν εγκαταλείψει πανικόβλητη την εξουσία. Ο λαλίστατος, το τελευταίο διάστημα, πρώην πρωθυπουργός της ΝΔ δεν βρήκε ούτε μια λέξη να πει για τη δική του καταστροφική διακυβέρνηση.
Ο Γιώργος Παπανδρέου παρέλαβε πανηγυρικά την καυτή - μνημονιακή όπως αποδείχτηκε - πατάτα χωρίς πολλά περιθώρια αντίδρασης. Δεν είχε ούτε τον χρόνο ούτε τον τρόπο να βρει τα λεφτά που πάντως δεν είχαν στη διάθεσή τους τα ταμεία της χώρας για να κλείσουν τις μεγάλες τρύπες της οικονομίας.
Η ειδυλλιακή εικόνα του ακριτικού Καστελλόριζου δεν στάθηκε ικανή να μετριάσει τους τόνους της δραματικής προσφυγής της χώρας στο ΔΝΤ. Το σοβαρότερο λάθος του τότε πρωθυπουργού του ΠΑΣΟΚ ήταν ότι δεν επέμεινε να ψηφιστεί η δανειακή σύμβαση με πλειοψηφία 180 βουλευτών επιτρέποντας στον πρόεδρο της ΝΔ Αντώνη Σαμαρά να κάνει στο Ζάππειο αντιμνημονιακές πιρουέτες.
Αυτό που δεν έγινε το 2010 έγινε δυο χρόνια αργότερα όταν ο Αντώνης Σαμαράς έγινε πρωθυπουργός και δεν είχε πλέον περιθώρια για «αντιτροϊκανά» πυροτεχνήματα. Η συγκυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ του Βαγγέλη Βενιζέλου δημιούργησε τις προϋποθέσεις μιας πορείας σταδιακής απεμπλοκής από τις μνημονιακές δεσμεύσεις, ήταν όμως ήδη πολύ αργά. Απέναντι σε μια βασανιστική και επώδυνη διαδικασία εξόδου από την κρίση υπήρχε ήδη η ριζοσπαστική πρόταση του Αλέξη Τσίπρα για την κατάργηση των μνημονίων και την διαγραφή των χρεών. Οι κρεμάλες στηνόντουσαν ήδη στο Σύνταγμα.
Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία - αναπόφευκτη για πολλούς - ήταν πλέον θέμα χρόνου εκλογών οι οποίες επισπεύθηκαν με την εργαλειοποίηση της διαδικασίας εκλογής του ΠτΔ. Η επιλογή του Πάνου Καμμένου ως κυβερνητικού εταίρου έδωσε από την πρώτη στιγμή το στίγμα της «πρώτη φορά Αριστερά» διακυβέρνησης που επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια τόσο από την αλλοπρόσαλλη - καταστροφική για το χρέος - διαπραγμάτευση Βαρουφάκη όσο και από το αντιευρωπαϊκό δημοψήφισμα που ακολούθησε.
Το τρίτο, αχρείαστο μνημόνιο ήταν ο βαρύς αντιμνημονιακός φόρος που πλήρωσε η Ελλάδα στο βωμό του αριστερού λαϊκισμού.
Πριν από επτά περίπου χρόνια ο Αλέξης Τσίπρας, ως πρωθυπουργός είχε κηρύξει από την Ιθάκη το τέλος των μνημονίων: «Σήμερα στην πατρίδα μας ξημερώνει μια καινούργια μέρα. Μια μέρα ιστορική. Τα μνημόνια της λιτότητας, της ύφεσης και της κοινωνικής ερήμωσης, επιτέλους, τελείωσαν». Η αλήθεια, που απέφυγε να πει ο πρώην πρωθυπουργός, είναι ότι η ιστορική αυτή μέρα θα είχε έρθει πολύ νωρίτερα αν δεν μεσολαβούσε η μοιραία για τη χώρα διακυβέρνησή του. Μένει να δούμε αν η αλήθεια αυτή θα συμπεριλαμβάνεται στη νέα, αυτοκριτική Ιθάκη του που θα κυκλοφορήσει ή αν θα επιμείνει στις «αλήθειες» που σημάδεψαν την πρωθυπουργική του θητεία.
Ανάμεσα στο διάγγελμα του Γιώργου Παπανδρέου από το Καστελλόριζο και το διάγγελμα του Αλέξη Τσίπρα από την Ιθάκη μεσολάβησαν τρία επώδυνα μνημόνια σε οκτώ δύσκολα χρόνια. Η ελληνική κοινωνία πλήρωσε ακριβά το τοξικό πολιτικό κλίμα και την άρνηση των πολιτικών δυνάμεων να βάλουν το συμφέρον της χώρας πάνω από τα κομματικά τους συμφέροντα. Αν η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ είχαν ψηφίσει - και εφαρμόσει - το πρώτο μνημόνιο η χώρα θα είχε βγει από την επιτήρηση πολύ νωρίτερα όπως βγήκαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Προτίμησαν να καταγγέλουν τους προηγούμενους και να περιμένουν καιροσκοπικά να κυβερνήσουν φέρνοντας το δικό τους - κάθε φορά επαχθέστερο - μνημόνιο.
Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι το πάθημα δεν έγινε μάθημα κι αυτό αποτελεί μια μόνιμη απειλή για τη χώρα. Η «συναίνεση» συνεχίζει να ταυτίζεται με την έννοια ενός ντροπιαστικού συμβιβασμού. Το πολιτικό σύστημα δεν χρειάζεται ούτε νέους σωτήρες - επιστρέφοντες ή αναδυόμενους - ούτε νέα συγκυριακά κόμματα. Χρειάζεται υπεύθυνες πολιτικές δυνάμεις έτοιμες να συναινέσουν στην κατεδάφιση του πελατειακού κράτους, στην υπεράσπιση και τη θωράκιση των θεσμών καθώς και στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που θα οδηγήσουν στην ισόρροπη ανάπτυξη και στη μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων.
*O Γιάννης Μεϊμάρογλου, εκδότης του metarithmisi.gr, μέλος του ΠΣ του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ
