Κολακευτική για την Ελλάδα, αλλά χωρίς τελικές αποδείξεις προς το παρόν θεωρούν Έλληνες αρχαιολόγοι την άποψη πως ο Πήλινος Στρατός της Κίνας έχει από πίσω του ελληνικά χέρια. Οι Έλληνες επιστήμονες δεν αποκλείουν η έμπνευση να έχει όντως αντληθεί από την αρχαία ελληνική γλυπτική. Τονίζουν ωστόσο πως είναι πιθανό να προέρχεται από άλλους πολιτισμούς, εγγύτερους προς την Κίνα, που επίσης παρουσίαζαν την ανθρώπινη μορφή. Ίσως δηλαδή να έπαιξε ρόλο ο αιγυπτιακός, ο ασσυριακός, ο περσικός ή ο κυπριακός πολιτισμός. Οριστικές απαντήσεις μπορούν να δοθούν μόνο με την παράθεση και τον έλεγχο επιστημονικών τεκμηρίων.
«Έχουμε ενδείξεις ότι υπήρχε επαφή μεταξύ της Κίνας του Πρώτου Αυτοκράτορα και της Δύσης πριν το άνοιγμα του Δρόμου του Μεταξιού. Αυτό έγινε πολύ νωρίτερα από ό,τι μέχρι σήμερα πιστευόταν», είπε χθες στο BBC η αρχαιολόγος Li Xiuzhen, από το Μουσείο του Μαυσωλείου του Αυτοκράτορα Τσιν Σι Χουάνγκ. Μάλιστα μια ξεχωριστή έρευνα έχει δείξει την ύπαρξη ευρωπαϊκού μιτοχονδριακού DNA σε αρχαιολογικές θέσεις της πιο δυτικής επαρχίας της Κίνας, Xinjiang, που πιθανόν αποδεικνύει ότι Δυτικοί εγκαταστάθηκαν, έζησαν και πέθαναν εκεί πριν και κατά τη διάρκεια ζωής του Πρώτου Αυτοκράτορα (τον 3ο αιώνα π.Χ.).
Το 1974, αγρότες ανακάλυψαν 8.000 πήλινους στρατιώτες θαμμένους σε απόσταση λιγότερη από ένα μίλι μακριά από τον τάφο του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας, Τσιν Σι Χουάνγκ. Ωστόσο, όπως αναφέρει το BBC, δεν υπήρχε καμία παράδοση κατασκευής αγαλμάτων ανθρώπινου μεγέθους πριν την κατασκευή του τάφου, ενώ παλαιότερα γλυπτά ήταν αγαλματίδια ύψους περίπου 20 εκατοστών. Για να εξηγήσει τον λόγο της τεράστιας αυτής αλλαγής στην τέχνη και στο στυλ, η Δρ. Xiuzhen θεωρεί ότι πρόκειται για επιρροές που προήλθαν από χώρες εκτός Κίνας. «Πιστεύουμε ότι ο Πήλινος Στρατός, οι Ακροβάτες και τα χάλκινα γλυπτά που βρέθηκαν στη θέση αυτή, θα πρέπει να επηρεάστηκαν από τα αρχαιοελληνικά γλυπτά και έργα τέχνης», δηλώνει η ίδια.
Το ρεπορτάζ του BBC αναφέρει ότι οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν την Κίνα πολύ πριν από τον Μάρκο Πόλο. Όπως μας λέει ο επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων Βασίλειος Αραβαντινός, αυτό δεν είναι καθόλου νέο. Οι ιστορικοί γνωρίζουν καλά πως κατά την αρχαιότητα εμπορικά καραβάνια πήγαιναν και έρχονταν διαρκώς στην Κίνα. Μάλιστα, κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. μια ολόκληρη χιλιετία πριν από τον Μάρκο Πόλο, υπήρχε ο πασίγνωστος «Δρόμος του Μεταξιού».
Ο κ. Αραβαντινός σημειώνει πως κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία, οι φιλοπερίεργοι Έλληνες «έφτασαν μέχρι την Σαμαρκάνδη, αλλά και τον Ινδικό Ωκεανό. Επομένως, δεν είναι εκτός λογικής το να υπήρξαν λίγο αργότερα επισκέπτες ελληνικής καταγωγής στην Κίνα. Με τα καραβάνια της εποχής υπήρχαν σχέσεις όλων των γύρω λαών με τους Κινέζους- άρα και με τους λαούς των ελληνιστικών βασιλείων. Είναι φυσιολογικό να έχουν επηρεαστεί οι μεν από τους δε, και το αντίστροφο και να υπήρχε επικοινωνία και των πολιτισμών.
Αλλά, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ίδιες επαφές υπήρχαν και με τους Πέρσες, τους Ασσύριους, τους Αιγύπτιους και τους Κύπριους. Όλοι αυτοί είχαν ανθρωπομορφική τέχνη και δεν αποκλείεται να έδωσαν εκείνοι τις ιδέες όπως και τις τεχνικές στους Κινέζους.
Στους 'πολεμιστές' δεν έχω δει στοιχεία από τον κλασικό ή τον ελληνιστικό πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας, αλλά δεν μπορώ και να αποκλείσω κάποια έμπνευση από αυτόν, τουλάχιστον ως βάση για τη δημιουργία των συγκεκριμένων αγαλμάτων. Οι πήλινοι στρατιώτες πρέπει να μελετηθούν διεξοδικά, πριν οι αρχαιολόγοι μπορέσουν να εκφέρουν γνώμη με βεβαιότητα».
Αναμένοντας τα επιστημονικά στοιχεία αυτής της εικασίας, ο καθηγητής Αρχαιολογίας Πάνος Βαλαβάνης υπενθυμίζει πως η μορφή του Βούδδα είναι εμπνευσμένη από την αρχαία ελληνική γλυπτική της εποχής. Η προτομή του δημιουργήθηκε μέσα από την ελληνο-βουδδιστική τέχνη της Γκαντάρα, όπως λέει, «η οποία ήταν εμπνευσμένη από την αρχαία ελληνική τέχνη».
Η Ελλάδα και η Ασία «συναντήθηκαν» πριν από 2.300 χρόνια, το 326 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος οδήγησε τα στρατεύματά του μέχρι τον Ινδό ποταμό. Από το 280 π.Χ. και μετά, ελληνικά βασίλεια δημιουργήθηκαν στην βόρεια Πενταποταμία από Έλληνες της Βακτριανής, ενώ το 164-150π.Χ. ο βασιλιάς της, ο Ευκρατίδης, έφθασε μέχρι την κοιλάδα του Γάγγη (οι πληροφορίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης).
Αργότερα (100-80π.Χ.) ο Μένανδρος κατέλαβε τη δυτική κοιλάδα του Γάγγη και του Γουτζράτ και διδάχτηκε το Βουδδισμό. Ίδρυσε το Ελληνο-ινδικό Βασίλειο με πρωτεύουσα την Σάγαλα, και χρησιμοποίησε νομίσματα που έφεραν δίγλωσσες επιγραφές στα ελληνικά και ινδικά.
Η αρχαία Γκαντάρα εκτεινόταν σε μία περιοχή που σήμερα περιλαμβάνει το ανατολικό Αφγανιστάν, τμήμα του Πακιστάν, τη δυτική Πενταποταμία και βόρειες περιοχές της, καθώς και όλο το αρχαίο Κασμίρ.
Η Γκαντάρα είναι γνωστή από την επιρροή που άσκησε ο ελληνικός πολιτισμός στην κεντρική Ασία. Η επίδραση αυτή ήταν αποτέλεσμα της παραμονής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Σελευκιδών στην περιοχή τον 4ο αιώνα π.Χ., καθώς και της δημιουργίας, τον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ., του ελληνιστικού Βασιλείου της Βακτρίας στο βόρειο, και του ελληνιστικού Βασιλείου του Ινδού στο νότιο τμήμα της περιοχής.
Στην περιοχή αυτή από τον 1ο έως τον 6ο αιώνα μ.Χ. αναπτύχθηκε μία ιδιόμορφη τεχνοτροπία που είναι γνωστή ως «Ελληνοβουδδιστική τέχνη της Γκαντάρα» που διαφοροποιείται από εκείνη των άλλων περιοχών της κεντρικής Ασίας, καθώς είναι επηρεασμένη κατά κύριο λόγο από ελληνιστικά πρότυπα.
Και ο κ. Βαλαβάνης αναμένει τα επιστημονικά τεκμήρια πριν εκφέρει γνώμη, πάντως δεν θεωρεί απίθανο η τέχνη αυτή, που εισήχθη στην Κίνα όπως όλα δείχνουν, να είχε αντλήσει τα πρότυπά της από την αρχαία ελληνική.
Την τέχνη της Γκαντάρα υπενθυμίζει και η διευθύντρια του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης κ. Δέσποινα Ζερνιώτη, η οποία στέκεται, επίσης, στο αρχαϊκό μειδίαμα που φέρουν οι πρώτες προτομές του Βούδδα. Δεν μπορεί να γνωρίζει, όπως τονίζει, «αν πήγαν αρχαίοι έλληνες τεχνίτες εκεί ή αν οι Κινέζοι διδάχτηκαν την τέχνη και την τεχνική από κάποιους άλλους, που είχαν ελληνικές επιδράσεις. Η σκέψη των κινέζων επιστημόνων έχει βάση αληθείας, αλλά απαιτείται επιστημονική τεκμηρίωση από ανθρώπους που να γνωρίζουν και τις δύο τεχνικές. Και γι' αυτό πάντως, χρειάζονται χρόνια μελέτης. Μπορεί αυτή η εικασία να είναι υπέρ της Ελλάδας αλλά εμείς είμαστε επιστήμονες και πρέπει να τεκμηριώνουμε τις απόψεις μας».
Αντιγόνη Καρατάσου
