(Φωτ. ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΜΟΥ: Πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος ιδιωτικού σπιτιού που εκτείνονταν σε ολόκληρη τη δυτική πτέρυγα του Ά ορόφου (Δυτική Οικία). Οι τοίχοι καλύπτονταν με παραλλαγές της ίδιας παράστασης που εικονίζει ελαφρά κατασκευή με τρείς στύλους που συνδέονται μεταξύ τους με γιρλάντες. Στην τοιχογραφία της νηοπομπής οι κατασκευές αυτές απεικονίζονται στην πρύμνη του πλοίου με ανδρικές μορφές στο εσωτερικό τους, γεγονός το οποίο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ήταν ο θάλαμος του κυβερνήτη του σκάφους, το λεγόμενο «ικρίο»).
Μόλις τέσσερα κτήρια έχουν όλα κι όλα ανασκαφεί πλήρως στο Ακρωτήρι της Θήρας, γνωστό και ως «Πομπηία του Αιγαίου» αφού τέφρα και λάβα από ηφαιστειακή έκρηξη του 17ου αι. π.Χ. το έθαψαν για πάντα μέχρι να το εντοπίσει η αρχαιολογική σκαπάνη πριν από μισόν αιώνα. Ακόμα και αυτά τα λίγα οικήματα όμως, έδωσαν τόσες πολύτιμες πληροφορίες και τέτοιας ποιότητας ευρήματα, ώστε ο ομότιμος καθηγητής Χρίστος Ντούμας να θεωρεί πως δεν χρειάζονται άλλες ανασκαφές προς το παρόν, μέχρις ότου συντηρηθούν, αποκατασταθούν και μελετηθούν τα δεκάδες χιλιάδες ευρήματα.
Αυτή την πόλη που ξεσηκώνει τη φαντασία όλων μας ως προς το μέγεθος, τον πλούτο και τη σημασία της, παρουσιάζει ο κ. Ντούμας στον τόμο «Προϊστορική Θήρα» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, τον 18ο από την περίφημη σειρά «Ο κύκλος των μουσείων». Η παρουσίαση έγινε το μεσημέρι στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λυδίας Κονιόρδου και του υπουργού Παιδείας Κ. Γαβρόγλου.
Ο τόμος παρουσιάζει τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, ένα μέρος από τα οποία εκτίθεται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας στα Φηρά. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι παρουσιάζει, δίκην «εικονικού μουσείου» μεγάλο αριθμό τοιχογραφιών από δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, πανέμορφα και πολύ ιδιαίτερα έργα, που δεν εκτίθενται στο μουσείο. Ανάμεσά τους είναι η μοναδική σε αφηγηματική δύναμη τοιχογραφία του στόλου, παράσταση μιας νηοπομπής μήκους 4 μέτρων, που κοσμούσε τοίχους κατοικίας. Επίσης, οι απαράμιλλες κροκοσυλλέκτριες, έργο που είχε δημιουργηθεί για δημόσιο κτήριο. Κι ακόμα, η τελετουργική διαδικασία της μύησης, μόνο με νεαρά άτομα, που συνεπαίρνει. Αυτές και άλλες πολλές τοιχογραφίες δείχνουν την εξέλιξη όπως και το μέγεθος της παραστατικής τέχνης και έχουν φωτογραφηθεί με το απαράμιλλο ταλέντο του Σωκράτη Μαυρομμάτη, ο οποίος έχει φωτογραφήσει και όλα τα αντικείμενα του τόμου.
Η κα Μαριάννα Λάτση, αναφέρει στον πρόλογο της έκδοσης: «το παγκόσμιου βεληνεκούς πολιτιστικό απόθεμα της Θήρας θα αποτελεί διαχρονικά πόλο έλξης για τους μυημένους λάτρεις της ιστορίας ενός πολιτισμού που άνθησε και παρέμεινε σιωπηλός ανά τους αιώνες μέχρι να ξεκινήσει το αποκαλυπτικό ανασκαφικό έργο».
«Πρωτοπόρο εκδοτικό πρόγραμμα, πολύ σημαντικό γεγονός για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού στην Ελλάδα και τον κόσμο» χαρακτήρισε τον «Κύκλο των Μουσείων» η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λυδία Κονιόρδου.
(Φωτ. Έργο που παρουσιάζεται αποκλειστικά στον τόμο – δεν έχει εκτεθεί ακόμη στο μουσείο: Μικρογραφική ζωφόρος, μήκους 4 περίπου μέτρων, από την ανώτερη ζώνη του νότιου τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικία, με παράσταση νηοπομπής. Τα πλοία είναι πολεμικά, ιστιοφόρα, και παριστάνονται σε 2 σειρές. Ομοίωμα άγριου θηρίου (λιονταριού ή ερπετού) στην πρύμνη πιθανώς αποτελούσε το έμβλημα του σκάφους, ενώ η παράσταση ικρίου εικονίζει τον μικρό θάλαμο του κυβερνήτη. Μπροστά στέκεται όρθιος ο τιμονιέρης, ρυθμίζοντας την κατεύθυνση του πλοίου. Αντίκρυ στον τιμονιέρη και δίπλα από την καθιστή μορφή βρίσκονται οι ασπίδες των πολεμιστών που εικονίζονται καθισμένοι. Τα ιστία των πλοίων της κάτω σειράς είναι κατεβασμένα και εμφανίζονται τα κράνη και τα ακόντια των πολεμιστών. Οι σκυμμένοι κωπηλάτες στην κουπαστή κάθε πλοίου διακρίνονται μόνο από τα κεφάλια τους και από τα χέρια τους που κρατούν τα κουπιά).
«Κάθε χρόνο γίνεται προσπάθεια ώστε το βιβλίο να προσθέτει γνώση, να προβάλλει περισσότερο ή λιγότερο γνωστές πτυχές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού αλλά και να καθίσταται πρέσβη της Ελλάδας και του πολιτισμού της στο εξωτερικό» σημείωσε στην ομιλία του ο κ. Βαγγέλης Χρόνης μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου του Ιδρύματος. «Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της έκδοσης του τόμου στην αγγλική γλώσσα με τη βοήθεια εξειδικευμένων μεταφραστών αρχαιολογικών κειμένων, και με την ανάρτηση στο διαδίκτυο σε μορφή e-book.» Όπως είπε ο κ. Χρόνης, τα «χτυπήματα» που δέχεται αυτή η διαδικτυακή πλατφόρμα είναι πάρα πολλά και από τις αντιδράσεις φαίνεται πως το κοινό απολαμβάνει ό,τι βλέπει, «ενθουσιάζεται». (Η διεύθυνση είναι: www.latsis-foundation.org)
(Φωτ. Έργο που παρουσιάζεται αποκλειστικά στον τόμο – δεν έχει εκτεθεί ακόμη στο μουσείο: Μικρογραφική ζωφόρος από την ανώτερη ζώνη του ανατολικού τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικίας, με παράσταση ποταμού σε υποτροπικό περιβάλλον. Τα ψηλά φοινικόδεντρα που προβάλλονται στην αντίπερα όχθη, ενώ φύονται στην εγγύτερη, είναι μια χειροπιαστή απόπειρα του ζωγράφου να αποδώσει την τρίτη διάσταση. Ο εξωτικός κόσμος της Ανατολής, με τον οποίο οι Θηραίοι ναυτικοί είχαν επαφές, υποδηλώνεται με την απεικόνιση φανταστικού γρύπα. Ταυτόχρονα όμως, ο κόσμος αυτός είναι υπαρκτός, όπως δηλώνει η παρουσία πραγματικών άγριων θηρίων).
Ο Χρίστος Ντούμας ξεκίνησε την ομιλία του αποκαλώντας «χουντικό έκτρωμα» το υπουργείο Πολιτισμού. («Συγγνώμη κυρία υπουργέ» είπε προς την παρούσα Λυδία Κονιόρδου, «αλλά έτσι είναι»).
Θυμήθηκε πως κάποτε ο ΟΠΕΠ (Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού που είχε ιδρυθεί παράλληλα με το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων) είχε αποφασίσει να κάνει ένα dvd για το Ακρωτήρι και για άλλους αρχαιολογικούς χώρους, ξοδεύοντας πολλά χρήματα. Δεν κυκλοφόρησε ποτέ ευρέως, αλλά στη θήκη του είχε ένα μεγάλο λάθος: ο πίθος με τα δελφίνια που είχε χρησιμοποιηθεί, τα εμφάνιζε να στρέφουν προς αριστερά. Όπως εξήγησε, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι έτσι.
Γιατί; Επειδή ήταν σχεδόν κανόνας στην αρχαία Θήρα οι «αναγνώσεις» να ξεκινούν από αριστερά και να πηγαίνουν προς τα δεξιά. Σε όλες τις τοιχογραφίες η κίνηση γίνεται έτσι, το ίδιο συμβαίνει και στις αφηγηματικές σκηνές των αγγείων. Και πού οδηγούμαστε; Στην ελληνική γραφή, όπως και στις γραφές ολόκληρου του δυτικού κόσμου, που ξεκινούν από αριστερά προς τα δεξιά. «Ήταν μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη των κατοίκων του Αιγαίου, που αργότερα αποκλήθηκαν Έλληνες, και αποτελούσε την καθιερωμένη οπτική τους» σύμφωνα με τον κ. Ντούμα. «Επομένως, έχουμε φυσιολογική συνέχεια μιας μακράς παράδοσης.
Όσο για τις περίφημες τοιχογραφίες, που έχουν ασύγκριτη ομορφιά και ζωντάνια, ο καθηγητής, που τις θεωρεί «ευρωπαϊκή τέχνη», εξήγησε πως έχουν εντοπισθεί εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια κομματάκια από τότε που ξεκίνησε τις ανασκαφές ο αείμνηστος Σπυρίδων Μαρινάτος μέχρι τις πιο πρόσφατες έρευνες. Μερικά τμήματα έχουν κονιορτοποιηθεί. Τα υπόλοιπα, προσπαθούν να τα σώσουν οι συντηρητές. Τώρα εργάζεται στο Ακρωτήρι η τέταρτη γενιά συντηρητών και έχει τόσες ικανότητες και τεχνογνωσία ώστε επιστήμονες από την Καλιφόρνια που θέλησαν να βοηθήσουν ανακάλυψαν πως μάλλον είχαν να διδαχθούν παρά να διδάξουν.
Ο χρόνος που απαιτείται για τη σωστή συντήρηση και αποκατάσταση είναι μεγάλος, οπότε στο εργαστήρι βρίσκονται ακόμη τα μισά από τα κιβώτια των ανασκαφών Μαρινάτου, προκειμένου να γίνουν όλα σωστά. Ο κ. Ντούμας ονειρεύεται κάποια έκθεσή τους, κάποτε, στην οποία θα υπάρχει χώρος, ούτως ώστε να μη παρουσιάζονται απλώς σαν έργα τέχνης, αλλά να δίνουν πληροφορίες για τον μεγάλο πολιτισμό του νησιού. Ένα πολιτισμό που τον ξεκίνησαν γεωργοί και κτηνοτρόφοι, οι οποίοι τελικά μετατράπηκαν σε καραβοκύρηδες κοσμοπολίτες.
Τέλος, για επιτόπια έκθεση στο Ακρωτήρι, με θεματικές βιτρίνες, σημείωσε πως υπήρχε κάποτε προϋπολογισμός σύμφωνα με τον οποίο χρειάζονται 45.000 ευρώ, κατατέθηκε στο υπουργείο, αλλά τίποτα δεν έγινε. «Περιμένω ακόμα την απάντηση» είπε χαρακτηριστικά.
Ο τόμος δεν έχει εμπορικό χαρακτήρα και αποστέλλεται σε κάποια εκπαιδευτικά ιδρύματα και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τον συντονισμό της έκδοσης είχε η Ειρήνη Λούβρου των εκδόσεων «Ολκός», φωτογράφος ήταν ο Σωκράτης Μαυρομμάτης, η καλλιτεχνική επιμέλεια έγινε από τον Δημήτρη Καλοκύρη, η Αλεξάνδρα Ντούμα μετέφρασε τα κείμενα στην αγγλική.
Αντιγόνη Καρατάσου
