Για πολλούς Κουβανούς, το ξαφνικό σταμάτημα ενός ανεμιστήρα δεν είναι απλώς μια ενόχληση, αλλά μια καθημερινή υπενθύμιση ενός κρίσιμου, εθνικού προβλήματος. Σε μια συνηθισμένη ημέρα, η κυβέρνηση της Κούβας μπορεί να καλύψει μόνο το 50 έως 70 τοις εκατό των αναγκών της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια. Επιπλέον, το εθνικό δίκτυο ηλεκτρισμού έχει καταρρεύσει συνολικά τέσσερις φορές μέσα στους τελευταίους έξι μήνες.
Το πρόβλημα οφείλεται σε δεκαετίες παραμέλησης των ενεργειακών υποδομών της Κούβας, σε συνδυασμό με τον περιορισμένο εξωτερικό δανεισμό και την αδυναμία προσαρμογής σε νέες ενεργειακές λύσεις. Ως αποτέλεσμα, οι Κουβανοί βιώνουν σοβαρές δυσκολίες σε βασικές υπηρεσίες, όπως η αποθήκευση φρέσκων προϊόντων, η βασική προετοιμασία φαγητού, ο δημόσιος φωτισμός και η πρόσβαση σε επιχειρήσεις. Αυτό έχει αναγκάσει τους πολίτες να πάρουν έκτακτα μέτρα, όπως το να μαγειρεύουν πολλά γεύματα ταυτόχρονα ή να εργάζονται με φακούς, σύμφωνα με όσα αναφέρει το IEEE Spectrum.
Η Κούβα δεν αντιμετωπίζει απλώς μια ενεργειακή κρίση· το δίκτυό της βρίσκεται στα πρόθυρα συστημικής κατάρρευσης. Το Εθνικό Ηλεκτρικό Σύστημα, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου χτίστηκε μετά το 1959, δεν έχει λάβει την απαραίτητη επένδυση και συντήρηση εδώ και 35 χρόνια - μια συνέπεια της περίπλοκης πολιτικής και οικονομικής ιστορίας της χώρας. Αν η παραμέληση συνεχιστεί, το νησί θα πληρώσει βαρύ τίμημα, με περαιτέρω οικονομική ύφεση και αυξανόμενη κοινωνική και πολιτική αστάθεια.
Η κατάρρευση των υποδομών ενέργειας της Κούβας
Το δίκτυο της Κούβας είναι τόσο ευάλωτο που ακόμη και συνηθισμένες βλάβες, όπως η διακοπή μιας γραμμής μεταφοράς ή το σταμάτημα μιας γεννήτριας, προκαλούν διακοπές σε μεγάλη κλίμακα. Η αιφνίδια διακοπή λειτουργίας του εργοστασίου Antonio Guiteras τον Οκτώβριο του 2024 πυροδότησε ένα γενικό μπλακ άουτ. Σε ένα υγιές σύστημα, τέτοια περιστατικά εντοπίζονται και απομονώνονται μέσω εφεδρειών. Όμως τα παλιά συστήματα προστασίας της Κούβας απέτυχαν να εντοπίσουν τις βλάβες, και δεν υπήρχαν αρκετές εφεδρικές μονάδες για να σταθεροποιήσουν το δίκτυο.
Οι διακοπές ρεύματος οφείλονται σε τρία βασικά προβλήματα: Aνεπαρκείς επενδύσεις για δεκαετίες, κακής ποιότητας καύσιμα και παραμελημένη συντήρηση. Τα γηρασμένα θερμικά εργοστάσια - η ραχοκοκαλιά του συστήματος, σχεδόν όλα βασισμένα σε αργό ή μαζούτ - είναι ολοένα και πιο αναξιόπιστα και λειτουργούν κάτω από το μισό της δυναμικότητάς τους λόγω φθοράς και ελλείψεων καυσίμων. Ένα από τα μεγαλύτερα, το εργοστάσιο 330 MW Antonio Guiteras στη Ματάνσας, καταρρέει συχνά επειδή δεν υπάρχουν ανταλλακτικά για τις απαραίτητες επισκευές. Άλλα εργοστάσια υπέστησαν ζημιές από δυστυχήματα, όπως οι πυρκαγιές του 2022 στα εργοστάσια Felton και Mariel. Τους πρώτους πέντε μήνες του 2025, μόνο το 34% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος λειτουργούσε καθημερινά.
Η Κούβα βασίζεται κυρίως σε χαμηλής ποιότητας εγχώριο αργό πετρέλαιο, πλούσιο σε θείο και διαβρωτικό για τα συστήματα των σταθμών. Αυτό έχει επιταχύνει την καταστροφή λεβήτων, τουρμπινών και σωληνώσεων. Από το 2000, η χώρα λαμβάνει πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα μέσω ευνοϊκής συμφωνίας, όμως η κρίση της Βενεζουέλας έχει κάνει αυτή την παροχή ολοένα και πιο ασταθή.
Για να καλύψει τα κενά, η Κούβα από το 2019 άρχισε να νοικιάζει πλωτά θερμικά εργοστάσια από χώρες όπως η Τουρκία. Μέχρι το 2023, οκτώ τέτοια πλοία βρίσκονταν στον κόλπο της Αβάνας, του Μαριέλ και του Σαντιάγκο. Όμως λόγω αδυναμίας πληρωμής, τα πλοία αποσύρθηκαν, αφαιρώντας εκατοντάδες μεγαβάτ από το δίκτυο.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Κούβα
Η Κούβα διαθέτει ηλιακή, αιολική και βιομάζα από ζαχαροκάλαμο, αλλά η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές προχωρά αργά και χωρίς στρατηγική. Σημαντικά έργα καθυστερούν λόγω γραφειοκρατίας και έλλειψης χρηματοδότησης. Η αστάθεια του υπάρχοντος δικτύου καθιστά δύσκολη τη σύνδεση μεγάλων εγκαταστάσεων ανανεώσιμης ενέργειας. Ενώ υπάρχει έμφαση στην ηλιακή ενέργεια, η χώρα παραμελεί τον παλιό και ισχυρό ζαχαροβιομηχανικό της τομέα.
Η κυβέρνηση έχει δώσει προτεραιότητα στον τουρισμό, ξοδεύοντας 32% των επενδύσεων σε τουριστικές υποδομές από το 2010 έως το 2024, αλλά μόνο 12% στην ενέργεια, σύμφωνα με το Εθνικό Στατιστικό Γραφείο.
Η οικονομία της Κούβας υποφέρει από τις γνωστές αναποτελεσματικότητες του οικονομικού της μοντέλου και τις κυρώσεις των ΗΠΑ, οι οποίες εντάθηκαν υπό την κυβέρνηση Τραμπ και συνεχίζουν να ισχύουν. Αυτό έχει περιορίσει τη δυνατότητα εισαγωγής καυσίμων, ανταλλακτικών και σύγχρονης τεχνολογίας, όπως και την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.
Η διακοπή ρεύματος και ο λαϊκός θυμός
Η κυβέρνηση ανακοινώνει καθημερινά το ενεργειακό έλλειμμα, και οι τοπικές αρχές καθορίζουν ποιες περιοχές δεν θα έχουν ρεύμα και για πόσο - συχνά 19 ώρες ή και περισσότερο. Οι διακοπές υποτίθεται πως είναι κυκλικές, αλλά το σχέδιο σπάνια τηρείται, καθώς το ρεύμα δεν επαρκεί. Ορισμένες υπηρεσίες και επιχειρήσεις έχουν προτεραιότητα, αφήνοντας το βάρος στους πολίτες.
Η Αβάνα προστατεύεται εν μέρει λόγω της σημασίας της, προκαλώντας δυσαρέσκεια στην υπόλοιπη χώρα. Ακόμη και εκεί, όμως, πολλοί κάτοικοι έχουν καθημερινές διακοπές ρεύματος τεσσάρων ή και περισσότερων ωρών.
Η καθημερινή ζωή έχει επηρεαστεί βαθιά: Ψυγεία χαλάνε, τρόφιμα σαπίζουν, επιχειρήσεις κλείνουν, οι μαθητές δυσκολεύονται να διαβάσουν χωρίς φως, και τα νοσοκομεία μερικές φορές μένουν χωρίς λειτουργικές γεννήτριες. Το διαδίκτυο είναι επίσης λιγότερο αξιόπιστο.
Σχέδια Ανάκαμψης της Κούβας
Η κυβέρνηση αναγνωρίζει τη σοβαρότητα της κρίσης και προτείνει λύσεις: επισκευή θερμικών μονάδων, προσθήκη νέας δυναμικότητας, επέκταση ηλιακής ενέργειας και εξασφάλιση καυσίμων. Όμως η πρόοδος είναι αργή και εμποδίζεται από τα ίδια προβλήματα που δημιούργησαν την κρίση.
Η κυβέρνηση προωθεί πολιτικές για ηλιακά πάνελ σε ταράτσες και χτίζει μικρά πάρκα ηλιακής ενέργειας - έως το τέλος του 2024 έφτασαν τα 298 MW. Πειραματικά αιολικά έργα επίσης εξελίσσονται.
Ο στόχος είναι το 37% της ενέργειας από ΑΠΕ έως το 2030 - αλλά προς το παρόν βρίσκεται μόλις στο 3%.
Υπάρχουν διεθνείς συνεργασίες σε εξέλιξη. Η Ρωσία βοηθά στον εκσυγχρονισμό θερμικών μονάδων, ενώ η Κίνα σχεδιάζει 2.000 MW σε πάνω από 92 ηλιακά πάρκα, με 1.100 MW να αναμένεται να λειτουργούν έως τον Ιανουάριο 2026. Άλλες χώρες, όπως το Μεξικό, έχουν στείλει καύσιμα.
Καθώς το δημόσιο δίκτυο καταρρέει, όσοι έχουν πόρους προσπαθούν μόνοι τους. Νοσοκομεία, επιχειρήσεις και εύπορες οικογένειες τοποθετούν γεννήτριες βενζίνης ή ηλιακά συστήματα, γεμίζοντας τις πόλεις με τον ήχο τους. Ορισμένες κοινότητες, όπως ένα αγροτικό συνεταιριστικό στην Αρτεμίσα, εγκαθιστούν ηλιακά και μπαταρίες από κοινού.
Ο λαός της Κούβας υποφέρει, καθώς το ενεργειακό σύστημα φτάνει στα όριά του. Οι αλλαγές που απαιτούνται για μια μακροπρόθεσμη αποκατάσταση ξεπερνούν τις δυνατότητες του νησιού σήμερα. Το ρεύμα επανέρχεται κάθε φορά, αλλά ο φόβος για το επόμενο μπλακ άουτ παραμένει διαρκώς παρών.
