Η ακεραιότητα των εκλογών αποτελεί επί μακρόν την αχίλλειο πτέρνα της Αλβανίας και στις σημερινές κάλπες δοκιμάζονται η δημοκρατική της ωριμότητα, ή η απουσία αυτής, και η ευρωπαϊκή της πορεία. Ο Έντι Ράμα βρίσκεται σε τροχιά να εξασφαλίσει τέταρτη πρωθυπουργική θητεία, η οποία και θα τον καταστήσει τον μακροβιότερο ηγέτη της Αλβανίας μετά τον Ενβέρ Χότζα, στις πρώτες αυτές βουλευτικές εκλογές μετά την επίσημη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με τη διασπορά να έχει για πρώτη φορά δικαίωμα ψήφου.
Στο γνώριμο σκηνικό πόλωσης ανοίγουν σήμερα οι κάλπες με την προεκλογική εκστρατεία να έχει χαρακτηριστεί περισσότερο από προσωπικές επιθέσεις και αλληλοκατηγορίες για διαφθορά παρά από ουσιώδεις πολιτικές συζητήσεις τη στιγμή που η κατάσταση της οικονομίας παραμένει δεινή και η «έξοδος», αν και όχι με τους μαζικούς ρυθμούς του παρελθόντος, συνεχίζεται -και ιδίως των νέων ανθρώπων. Το εκλογικό τοπίο εξακολουθεί να κυριαρχείται από το δίπολο των Σοσιαλιστών υπό τον Ράμα και του Δημοκρατικού Κόμματος του πρώην προέδρου και πρώην πρωθυπουργού Σαλί Μπερίσα. Το βλέμμα αμφότερων είναι σταθερά προσηλωμένο στη Δύση και στην ένταξη ΕΕ -εκεί όπου είναι στραμμένες και οι ελπίδες των ψηφοφόρων μαζί με τη βελτίωση της οικονομίας-, ενώ (και) στην κρίσιμη αυτή εκλογική αναμέτρηση είναι ωσεί παρών ο Ντόναλντ Τραμπ.
Το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ράμα έχει έλθει αντιμέτωπο στα χρόνια της διακυβέρνησής του με πληθώρα σκανδάλων, συμπεριλαμβανομένων καταγγελιών για διασυνδέσεις με το οργανωμένο έγκλημα και διαφθορά στα υψηλότερα κλιμάκια της κυβέρνησης, ωστόσο επωφελείται από το κατακερματισμένο τοπίο της αντιπολίτευσης και την αποδυνάμωση λόγω εσωτερικών διαιρέσεων του Δημοκρατικού Κόμματος, με τον Σαλί Μπερίσα, στα 80 του χρόνια σήμερα, να εμφανίζεται αδύναμος να ανατρέψει τη δυναμική και να αποκρούσει τον μηχανισμό του Ράμα, αν και κατά τους αναλυτές δεν αποκλείεται -σε συνάρτηση και με την ψήφο της διασποράς που ίσως επιφυλάξει εκπλήξεις- να μπορέσει να του ψαλιδίσει την αυτοδυναμία στρώνοντας το δρόμο της αμφισβήτησης της ηγεμονίας του.
Στην Αλβανία ο κύκλος των κατηγοριών για διαφθορά είναι αέναος, ενώ ο διχασμός και οι συγκρούσεις επιβραδύνουν την πρόοδο των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Ο δήμαρχος των Τιράνων Έριον Βελιάι, στενός συνεργάτης και φερόμενος διάδοχος του Ράμα, εσχάτως συνελήφθη και φυλακίστηκε κατηγορούμενος για διαφθορά. Ο πρώην πρόεδρος Ιλίρ Μέτα (Κόμμα Ελευθερίας) παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ο ίδιος ο Σαλί Μπερίσα σχετικά πρόσφατα «βγήκε» από τον κατ' οίκον περιορισμό εν αναμονή της δίκης του, έχοντας καταγγείλει ως πολιτικά υποκινούμενες τις κατηγορίες εις βάρος του και αντεπιτιθέμενος στον Ράμα ότι καλύπτει κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος και ζει στην πολυτέλεια ενώ δίνονται στους πολίτες συντάξεις των 140 ευρώ.
Αμφιλεγόμενες πτυχές της προεκλογικής περιόδου ήταν η μαζική απομάκρυνση του διοικητικού συμβουλίου του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα της Αλβανίας και η απαγόρευση του TikTok που τέθηκε σε ισχύ από τον Μάρτιο με την κυβέρνηση να επικαλείται λόγους ασφάλειας των παιδιών, όμως η χρονική στιγμή της κίνησης έχει επιφέρει καταγγελίες για αυταρχισμό, απόπειρα περιορισμού των φωνών της αντιπολίτευσης και ελέγχου του περιβάλλοντος πληροφόρησης εν όψει των εκλογών, ιδίως δεδομένης της δημοτικότητας της πλατφόρμας μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων που ενδέχεται να είναι πιο επικριτικοί απέναντι στην κυβέρνηση.
Όσον αφορά το εκλογικό σύστημα, έχει υποστεί μέτρια μεταρρύθμιση με την εισαγωγή μόνο μερικής προτίμησης ψήφου. Παραδοσιακά οι αρχηγοί των κομμάτων καθόριζαν τόσο τους υποψηφίους όσο και τις θέσεις τους στις «κλειστές λίστες», αποφασίζοντας ουσιαστικά εκ των προτέρων ποιοι θα εκλεγούν. Οι πρόσφατες αλλαγές στο εκλογικό σύστημα εισάγουν την έκφραση προτίμησης, αλλά με έναν κρίσιμο περιορισμό: το κορυφαίο ένα τρίτο της λίστας παραμένει «κλειστό», διασφαλίζοντας ότι οι αρχηγοί των κομμάτων διατηρούν τον έλεγχο των πιο ασφαλών κοινοβουλευτικών εδρών. Η συγκεντρωτική εξουσία διαιωνίζεται, εξασφαλίζεται προτεραιότητα στους πιστούς και έμπιστους, η εσωτερική δημοκρατία των κομμάτων παραμένει αδύναμη και ο ανταγωνισμός περιορίζεται στις κατώτερες θέσεις.
Οι κυβερνώντες Σοσιαλιστές βρίσκονται στην εξουσία από το 2013. Ο Έντι Ράμα έγινε το 2021 ο πρώτος ηγέτης που εξασφάλισε τρίτη πρωθυπουργική θητεία και βάσει των δημοσκοπήσεων κινείται τώρα πρόσω ολοταχώς προς τέταρτη θητεία. Οι τελευταίες μετρήσεις πριν τις κάλπες του έδιναν προβάδισμα δέκα μονάδων, με τους Σοσιαλιστές να συγκεντρώνουν ποσοστό 49% και το Δημοκρατικό Κόμμα με τους συμμάχους τους να έπονται με 39%. Στις προηγούμενες κάλπες, το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε εξασφαλίσει 74 έδρες έναντι 59 για το Δημοκρατικό Κόμμα και τους συμμάχους τους με τις υπόλοιπες έδρες, σε σύνολο 140, να κατανέμονται σε μικρότερα κόμματα. Νέα κόμματα όπως το Levizja Bashke (αριστερό) και το Shqiperia behet (κατά της διαφθοράς) επιδιώκουν να διαταράξουν το status quo, ωστόσο ούτε τα μέσα, ούτε την προβολή διαθέτουν, και είναι επίσης βυθισμένα σε εσωτερικές έριδες.
Για πρώτη φορά στα χρονικά, η αλβανική διασπορά θα συμμετάσχει με επιστολική ψήφο στην εκλογική διαδικασία έπειτα από ετυμηγορία-ορόσημο του Συνταγματικού Δικαστηρίου το 2022. Η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή της Αλβανίας ανακοίνωσε τον Μάρτιο ότι 294.155 Αλβανοί που ζουν στο εξωτερικό έχουν εγγραφεί για να ψηφίσουν και 245.975 από αυτές τις αιτήσεις έχουν εγκριθεί. Ο σημερινός πληθυσμός της Αλβανίας δεν υπερβαίνει τα 2,4 εκατομμύρια.
«Αλβανία 2030» και Τραμπ
Στη χώρα της Βαλκανικής με τους πιο φιλοαμερικανούς ψηφοφόρους, ο Σαλί Μπερίσα ξεκίνησε την εκστρατεία του με το δανεισμένο από τον Τραμπ σύνθημα «Να κάνουμε την Αλβανία μεγάλη ξανά», το οποίο εν συνεχεία εγκατέλειψε εν μέσω ανησυχιών ότι θα μπορούσε να παρερμηνευθεί ως αναφορά στη «Μεγάλη Αλβανία». Η εκστρατεία τώρα υπόσχεται να κάνει την Αλβανία «μεγαλειώδη». Ηγείται της συμμαχίας της «Μεγαλειώδους Αλβανίας», στην οποία μετέχει και το κόμμα της ελληνικής μειονότητας.
Ενώ οι πρόσφατες εκλογές στον Καναδά και την Αυστραλία οδήγησαν σε συντριβή τους τραμπικούς υποψηφίους, η Αλβανία είναι διαφορετική περίπτωση και ο Μπερίσα έχει επενδύσει μεταφορικά στη ρητορική Τραμπ -παρουσιάζοντας, μεταξύ άλλων τον εαυτό του ως θύμα ενός πολιτικά υποκινούμενου σχεδίου, για το οποίο κατηγορεί εν μέρει τον Αμερικανό δισεκατομμυριούχο Τζορτζ Σόρος, «κόκκινο πανί» για τους τραμπικούς- αλλά έχει επενδύσει και κυριολεκτικά προσλαμβάνοντας τρεις αρχιτέκτονες των προεδρικών εκστρατειών του Ντόναλντ Τραμπ το 2016 και το 2024 με διασημότερο όλων τον Κρις ΛαΣιβίτα, στον οποίο έχουν αποδοθεί… μυθικές διαστάσεις για την πολιτική «αναγέννηση» του Τραμπ μετά την ήττα του 2020 και τις ποινικές διώξεις.
Διετές συμβόλαιο ύψους 6 εκατ. δολαρίων με την εταιρεία συμβούλων Continental Strategy, στην οποία ανήκει ο ΛαΣιβίτα, έχει υπογράψει ο Μπερίσα ελπίζοντας να τον βοηθήσει να γυρίσει ο κόντρα άνεμος, να δείξει στο εκλογικό σώμα ότι αυτός είναι ο «εκλεκτός» της νέας αυτής Αμερικής του Τραμπ και να πάψει να αποτελεί «persona non grata» στις ΗΠΑ, βάσει των κυρώσεων που του είχαν επιβληθεί επί προεδρίας Μπάιντεν λόγω των ποινικών ερευνών για διαφθορά και των βίαιων κινητοποιήσεων στις οποίες είχε εξωθήσει κατά της κυβέρνησης Ράμα. Ωστόσο, δεν διαφαίνεται ότι το στοίχημα θα πετύχει· αντίθετα, εκτιμάται ότι ο προεκλογική συμμαχία θα διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη αμέσως μετά την κάλπη, ενώ δεν είναι μόνο εκείνος αλλά και ο ίδιος ο Έντι Ράμα που έχει κάνει «ανοίγματα», καθόλου αμελητέα, προς την πλευρά Τραμπ.
O Αλβανός πρωθυπουργός έχει αναπτύξει προσωπικούς δεσμούς με τον στενό κύκλο του Τραμπ και τον ίδιο τον γαμπρό του, Τζάρεντ Κούσνερ, ο οποίος είναι με τη «βούλα» της κυβέρνησης Ράμα στρατηγικός επενδυτής στη χώρα με πρόσβαση στα πλέον προσοδοφόρα αναπτυξιακά έργα της σύγχρονης εποχής, περιλαμβανομένου ενός πολυτελούς θερέτρου αρχικού προϋπολογισμού 1,4 δισ. δολαρίων στο νησί Σαζάν, πρώην στρατιωτική βάση στις νότιες αλβανικές ακτές. Θα είναι ένα από τα μεγαλύτερα πρότζεκτ του Κούσνερ στα Βαλκάνια.
Παράλληλα, σε πρόσφατη συνέντευξή του στο Bloomberg ο Ράμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος δήλωσε πως θεωρεί ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι «καλός για όλους». Περιέγραψε την παγκόσμια επίδραση του Τραμπ ως «ευκαιρία για την Ευρωπαϊκή Ένωση να ανακαλύψει εκ νέου τη δύναμή της και να ανοικοδομήσει την παγκόσμια επιρροή της». Υποστήριξε ότι η ΕΕ έχει γίνει «υπερβολικά αυτοαναφορική» και «εγωιστική» και ότι η συγκρουσιακή προσέγγιση του Τραμπ θα πρέπει να λειτουργήσει ως κάλεσμα αφύπνισης.
«Όταν ο Τραμπ είπε ότι ο Θεός έσωσε τον Τραμπ για να ξανακάνει την Αμερική μεγάλη, είπε μόνο τη μισή ιστορία. Το άλλο μισό είναι ότι έσωσε τον Τραμπ και για να κάνει την Ευρώπη να ξυπνήσει και να αναλάβει δράση», δήλωσε ο Ράμα. Αυτή η ρητορική αποτελεί μέρος της ευρύτερης στρατηγικής του να τοποθετηθεί ως ένας πραγματιστής (συναλλακτικός για την ακρίβεια) ηγέτης, ικανός να πλεύσει σε ταραγμένα διεθνή ύδατα, ανεξάρτητα από το ποιος βρίσκεται στον Λευκό Οίκο. Έχει άλλωστε πείσει τους Ευρωπαίους πως παρά το φάσμα της διαφθοράς μπορεί να αποτελεί παράγοντα σταθερότητας, αλλά και να «εξυπηρετεί», όπως με την αμφιλεγόμενη συμφωνία με την κυβέρνηση Μελόνι για την «εξωτερική ανάθεση» του μεταναστευτικού στην Αλβανία με κέντρα κράτησης αιτούντων άσυλο στο έδαφός της.
Τη σταθερότητα και πρωτίστως την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την πλατφόρμα «Αλβανία 2030» προτάσσει ο Ράμα, φθάνοντας σε σημείο κατά την εκστρατεία να επιδεικνύει το ευρωπαϊκό διαβατήριο που θα έχουν προσεχώς στα χέρια τους οι Αλβανοί πολίτες. Υπόσχεται ένταξη έως το 2030 και ένα ΑΕΠ που θα έχει φθάσει έως τότε τα 35 δισ. ευρώ από 25 δισ. ευρώ σήμερα και 10 δισ. ευρώ όταν παρέλαβε το 2013, όπως αναφέρει. Και τα δύο μεγάλα κόμματα έχουν υποσχεθεί επίσης αυξήσεις στους μισθούς, τις συντάξεις και βελτίωση των κοινωνικών υπηρεσιών.
Ο στόχος του 2030 ωστόσο απέχει μακράν από την πραγματικότητα και τις ημέρες προ των εκλογών ο ίδιος ο πρώην επικεφαλής της αρμόδιας διαπραγματευτικής ομάδας Ζεφ Μάζι χαρακτήρισε παραπλανητική και μη ρεαλιστική την κεντρική προεκλογική υπόσχεση Ράμα. «Το άνοιγμα κεφαλαίων δεν είναι το ίδιο με το κλείσιμό τους. Το Μαυροβούνιο είχε ανοίξει 32 κεφάλαια το 2012. Δεκατρία χρόνια αργότερα, το 2025, το Μαυροβούνιο έχει καταφέρει να κλείσει μόνο πέντε κεφάλαια, αν δεν απατώμαι», δήλωσε σε συνέντευξή του στο δίκτυο BIRN.
«Ως εκ τούτου, δεν μπορώ να καταλάβω από πού προέρχεται η ενθουσιώδης ρητορική για το κλείσιμο των διαπραγματεύσεων το 2027 [σ. σ. και η ένταξη το 2030 κατά τον Ράμα] ή την παροχή διαβατηρίων της ΕΕ. Όσο κι αν θα ήθελα να δω τα πράγματα υπό διαφορετικό πρίσμα, αυτό μοιάζει περισσότερο παραληρηματικό παρά ρεαλιστικό», ανέφερε για να υπογραμμίσει και μαζί να προειδοποιήσει ότι η ένταξη στην ΕΕ δεν προσφέρεται για πολιτική εκμετάλλευση και «δεν είναι κομματικό αλλά εθνικό ζήτημα».
Οι εκλογές της μετακομμουνιστικής Αλβανίας έχουν στιγματιστεί από παρατυπίες, συμπεριλαμβανομένης της εξαγοράς ψήφων και της χειραγώγησης της καταμέτρησης ψηφοδελτίων -εξ ου και η αποστολή του Οργανισμού για την Ασφάλεια τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) αριθμεί περισσότερους από 300 παρατηρητές. Ο ΟΑΣΕ ξεκίνησε να επιτηρεί τις αλβανικές εκλογές από το 2016.
Πρόκειται για τις πρώτες εκλογές που διενεργούνται αφότου «άνοιξε» επίσημα, τον Οκτώβριο του 2024, η διαπραγμάτευση με την ΕΕ με ζητούμενο την ευθυγράμμιση της χώρας με τις ευρωπαϊκές αρχές για το Κράτος Δικαίου, τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και την καταπολέμηση της συστημικής διαφθοράς. Σύμφωνα με προκαταρκτική αξιολόγηση του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) του ΟΑΣΕ, η σημερινή ψηφοφορία αποτελεί «σημαντικό ορόσημο για τη χώρα» και μια κρίσιμη στιγμή στις προσπάθειες της Αλβανίας να ενισχύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς κατά τη διάρκεια των εν εξελίξει ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη έχουν καταγραφεί καταγγελίες όσον αφορά κατάχρηση κρατικών πόρων και λειτουργίας δικτύων επηρεασμού των ψηφοφόρων, ενώ οι «κλειστές λίστες» ευνοούν τη συγκέντρωση εξουσίας.
