Έξι μήνες μετά το ξέσπασμα της κοινωνικής εξέγερσης στο «όνομα» της Μάχσα Αμινί, όλο και περισσότερες γυναίκες αψηφούν ανοιχτά το θεοκρατικό καθεστώς κυκλοφορώντας δημόσια χωρίς χιτζάμπ στο Ιράν. Για μία «νέα κανονικότητα», πολιτική πράξη και απόδειξη θάρρους, μιλούν οι γυναίκες που έχουν πετάξει τη μαντήλα όχι μόνο στην Τεχεράνη, αλλά και σε μικρότερες και πιο συντηρητικές πόλεις, στέλνοντας το μήνυμα ότι «η επανάσταση παραμένει ζωντανή» και η αλλαγή «μη αναστρέψιμη».
Η οργή για το θάνατο της 22χρονης Μάχσα Αμινί στα «χέρια» της διαβόητης αστυνομίας ηθών το Σεπτέμβριο του 2022 πυροδότησε ένα πρωτοφανές κίνημα που ζήτησε την πτώση του θεοκρατικού καθεστώτος. Και μπορεί οι μαζικές διαδηλώσεις να έχουν υποχωρήσει μετά τη βάναυση καταστολή που κόστισε περισσότερες από 480 ζωές, όμως το σύνθημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» εξακολουθεί να ηχεί δυνατά στην ιρανική κοινωνία με «οδηγό» νεαρά κορίτσια και γυναίκες κάθε ηλικίας που αρνούνται να φορέσουν την ισλαμική μαντήλα.
Είναι όλο και περισσότερες, και όλο και πιο αποφασισμένες να αντισταθούν στη στέρηση της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας που επέβαλε το διάταγμα Χομεΐνί για την υποχρεωτικότητα της μαντήλας το 1983, σε ένα αγώνα που μετρά δεκαετίες για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της γυναίκας στο μετά Ισλαμικής Επανάστασης Ιράν.
Ρεπορτάζ των ειδησεογραφικών μέσων France 24, National Public Radio (NPR) και Radio Free Europe/Radio Liberty αποτυπώνουν την αλλαγή που συντελείται στο Ιράν, ενόσω το καθεστώς «ζυγίζει» πώς να την αποκρούσει, εκλαμβάνοντας τη χιτζάπ ως σύμβολο της δικής του «νομιμοποίησης».
Στα πλάνα της εκπομπής The Observers του δικτύου France 24, Ιρανές έφηβες σπρώχνουν έξω από το βαγόνι συρμού του μετρό μία γυναίκα που τις επιπλήττει επειδή δεν καλύπτουν το κεφάλι τους. Πρόκειται για σκηνές που θα ήταν αδιανόητες στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν έως και έξι μήνες πριν. Όπως εξίσου αδιανόητες θα ήταν οι σκηνές με τις μαθήτριες που έβγαζαν τη χιτζάμπ και φωτογραφίζονταν μπροστά από σχολικούς πίνακες τις ημέρες των διαδηλώσεων.
Οι «Παρατηρητές» του France 24 είναι πεπεισμένοι ότι αυτές οι αλλαγές στην ιρανική κοινωνία είναι μη αναστρέψιμες.
«Κυριολεκτικά έκαψα τις μαντήλες μου πριν από λίγους μήνες. Δεν φοράω ποτέ μαντήλα πια. Βγαίνω στο δρόμο, πηγαίνω σε καφετέριες, ακόμα και σε τράπεζες, ταξίδεψα ακόμη και με αεροπλάνο χωρίς να φοράω μαντήλα. Μέχρι πριν από ένα ή δύο μήνες, άνδρες και άλλες γυναίκες μου χαμογελούσαν όταν πήγαινα μια βόλτα και έλεγαν ενθαρρυντικά λόγια όπως ‘μπράβο’ ή ‘είμαστε περήφανοι για σένα’. Τώρα βλέπω εδώ και εβδομάδες ότι το να μην φοράς μαντήλα έχει γίνει ο κανόνας. Ο κόσμος δεν το βλέπει καν ως κάτι ιδιαίτερο», λέει στο γαλλικό ειδησεογραφικό δίκτυο η 35χρονη Μαχί (δεν είναι αυτό το πραγματικό της όνομα) που ζει στην Τεχεράνη.
«Ακόμα και άνδρες που φαίνονται θρησκευόμενοι αποστρέφουν το βλέμμα χωρίς να λένε τίποτα. Το πώς αυτό άλλαξε τόσο γρήγορα είναι ασύλληπτο. Έχεις την αίσθηση ότι η κοινωνία έχει απλώσει ένα αόρατο δίχτυ ασφαλείας γύρω από γυναίκες χωρίς μαντήλα για να τις κρατήσει στον αγώνα», αναφέρει για να προσθέσει πως η «πραγματική μάχη με την Ισλαμική Δημοκρατία είναι μπροστά μας».
Το κίνημα των γυναικών που βγάζουν τη χιτζάμπ έχει εξαπλωθεί και στις μικρότερες, πιο συντηρητικές πόλεις του Ιράν. Η Φαρανάκ (επίσης μιλά με ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας) επισκέπτεται συχνά τη μικρή πόλη στην οποία μεγάλωσε, και αυτό που βλέπει είναι να συντελείται μία αλλαγή που επίσης η ίδια θεωρεί μη αναστρέψιμη.
«Εδώ και μήνες, έχω δει πολλές γυναίκες να περπατούν στους δρόμους της πόλης μας χωρίς μαντήλες και έφηβες να κουβεντιάζουν και να γελούν στους δρόμους χωρίς χιτζάμπ. Το να μην φοράς τη χιτζάμπ ως ένδειξη τόλμης ή, στην καλύτερη περίπτωση, παραξενιάς έχει μετατραπεί σε πολιτική πράξη, ένδειξη θάρρους να υπερασπιστεί κανείς τα δικαιώματά του», αναφέρει.
«Αυτή η επανάσταση είναι ακόμα ζωντανή»
Μετά τη βίαιη καταστολή της εξέγερσης του Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο της οποίας 481 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και εκατοντάδες συνελήφθησαν, το αντικαθεστωτικό κίνημα ακολουθεί μία νέα στρατηγική διοργανώνοντας μικρότερης κλίμακας διαδηλώσεις σε γειτονιές πόλεων. Αν και το καθεστώς την ίδια στιγμή έχει αρχίσει να κλείνει επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν γυναίκες ή εξυπηρετούν πελάτες που δεν φορούν χιτζάμπ, γυναίκες δηλώνουν πως από το περασμένο φθινόπωρο ουδείς τις έχει σταματήσει όταν κυκλοφορούν στο δρόμο χωρίς χιτζάμπ.
Ο Φοάντ Ιζαντί, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, σημειώνει επ’ αυτού μιλώντας στο NPR ότι αν και οι περισσότερες γυναίκες εξακολουθούν να καλύπτουν τα μαλλιά τους -είτε από επιλογή, είτε επειδή είναι υποχρεωτικό-, το γεγονός ότι τόσες πολλές γυναίκες πλέον αψηφούν το νόμο είναι πράγματι «κάτι νέο». Ο νόμος για τη χιτζάμπ επιβάλλεται σήμερα στην Τεχεράνη όσο επιβάλλεται και στη… Νέα Υόρκη, επισημαίνει και προσθέτει: «Η κυβέρνηση συνειδητοποίησε ότι ο τρόπος με τον οποίο εφάρμοζε τους νόμους δεν ήταν αποτελεσματικός και είχε ως αποτέλεσμα πολλές δυσκολίες για τη χώρα. Και αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μην επανέλθει ποτέ η κατάσταση που είχαμε εδώ πριν από πέντε μήνες».
Σε μια γειτονιά της βόρειας Τεχεράνης, μια 63χρονη Ιρανή δηλώνει στο NPR πως σταμάτησε να φορά τη χιτζάμπ μετά το θάνατο της Μάχσα Αμινί. Πήρε την απόφαση ως ένδειξη αλληλεγγύης στις μητέρες των διαδηλωτών που σκοτώθηκαν υψώνοντας φωνή κατά του καθεστώτος. «Θέλω να δείξω ότι οι απόψεις μου είναι αντίθετες με αυτές της κυβέρνησης», αναφέρει προσθέτοντας ότι ενώ αρχικά ο φίλοι της την απέτρεψαν φοβούμενοι για την ασφάλειά της, πλέον την επικροτούν.
Η 24χρονη Νιλουφάρ έρχεται να προσθέσει: «Πρέπει να συνηθίσουν στο γεγονός ότι εμείς οι γυναίκες έχουμε τις δικές μας ελευθερίες. Και ακριβώς με τον τρόπο που σέβομαι τη γυναίκα που φοράει τη χιτζάμπ και δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να της πω, ‘γιατί δεν τη βγάζεις;’, έτσι θέλω το κάθε άτομο να σέβεται εμένα και τις επιλογές που έχω κάνει».
«Θέλω να δείξω [στις Αρχές] ότι αυτή η επανάσταση είναι ακόμα ζωντανή και ο λαός μας θα τους [πολεμήσει] με όποιο μέσο μπορεί», λέει την ίδια στιγμή μία 32χρονη Ιρανή μαιευτήρας στο Radio Free Europe/Radio Liberty. «Όταν περνάω από μπροστά τους [τους άνδρες των δυνάμεων ασφαλείας] χωρίς χιτζάμπ, δεν είναι εύκολο. Τρέμει όλο μου το σώμα. Αλλά δεν θα κάνω ποτέ πίσω», αναφέρει...
