Με τη χώρα ανυπεράσπιστη και παραδομένη στο έλεος του καύσωνα και των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών, ίσως για πρώτη φορά όλοι μας μουδιασμένοι κατανοούμε τι σημαίνει για τις ζωές μας, τις περιουσίες μας και τον τόπο μας το να ζούμε σε μία κλιματική κρίση.
Πολύς λόγος θα γίνει για μία νέα ‘κανονικότητα’. Ίσως εσφαλμένα, καθότι δεν γνωρίζουμε ποια ακριβώς θα είναι η νέα κανονικότητα. Δυστυχώς, το μόνο σίγουρο είναι – για λόγους που θα εξηγήσουμε παρακάτω – ότι ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η ‘κανονικότητα’ θα είναι σαφώς χειρότερη από αυτό που βιώνουμε σήμερα.
Η παραπάνω επιστημονική βεβαιότητα δεν αποτελεί δικαιολογία για πάσης φύσεως κυβερνητικές αστοχίες και παραλείψεις στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών και των υπολοίπων ακραίων καιρικών φαινομένων. Ακριβώς το αντίθετο, αποτελεί τεκμήριο για την εγκληματική αφέλεια με την οποία διαχρονικά οι πολιτικοί μας αντιμετωπίζουν την προσαρμογή (adaptation) και τον μετριασμό (mitigation) της κλιματικής αλλαγής. Η αδράνεια κοστίζει σε ζωές, περιουσίες και, εν τέλη, στον ίδιο μας τον τόπο.
Η σημερινή ανακοίνωση στον κόσμο
Σε λίγες ώρες από τώρα, τη Δευτέρα 9 Αυγούστου στις 12μμ, θα ανακοινωθεί στη Γενεύη το πρώτο μέρος (Η Φυσική Επιστήμη) της 6ης μεγάλης Έκθεσης Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ (IPCC). Εν αναμονή της δημοσίευσης, η οποία θα παρουσιάσει τα τελευταία επιστημονικά ευρήματα σχετικά με τις εξελίξεις του κλιματικού συστήματος στον πλανήτη, μπορούμε να σταθούμε εν συντομία σε μερικά βασικά σημεία που ήδη γνωρίζουμε με βεβαιότητα.
Με την αύξηση της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας σήμερα στον 1,1°C (σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα), η ανθρωπότητα δίνει μία μεγάλη μάχη, μάχη επιβίωσης, να διατηρήσει την αύξηση κοντά στον 1,5°C και όχι παραπάνω. Πρόκειται για το πλέον αισιόδοξο σενάριο: οτιδήποτε λιγότερο είναι απλά μη ρεαλιστικό.
- Αύξηση στον 1,5°C για τις χώρες της Μεσογείου σημαίνει – σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα - 41% περισσότερες καμένες εκτάσεις λόγω πυρκαγιών, αύξηση των ακραίων καυσώνων κατά 173% και αύξηση των ραγδαίων βροχοπτώσεων κατά 10%.
- Τυχόν αύξηση στους 2°C για τις χώρες της Μεσογείου σημαίνει – σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα - 62% περισσότερες καμένες εκτάσεις λόγω πυρκαγιών, αύξηση των ακραίων καυσώνων κατά 478% και αύξηση των ραγδαίων βροχοπτώσεων κατά 21%.
Πηγή: Carbon Brief
Τα παραπάνω, λογικά, θα τροποποιηθούν προς το χειρότερο με τη δημοσίευση της 6ης Έκθεσης Αξιολόγησης. Γνωρίζουμε ότι η κλιματική αλλαγή συμβαίνει γρηγορότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι πριν λίγα χρόνια εκτιμούσαμε ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ξεπεράσει τον 1,5°C κοντά στα μέσα του αιώνα, πλέον γνωρίζουμε ότι αυτό θα συμβεί την επόμενη δεκαετία.
Σημειώστε το εξής: Τυχόν αύξηση άνω των 3°C - πλέον πιθανό σενάριο - θέτει σε κίνδυνο όλο τον ανθρώπινο πολιτισμό. Είναι ο λόγος για τον οποίο ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, πριν 3 χρόνια έκανε την ιστορική δήλωση περί «υπαρξιακής απειλής» (existential threat).
Σημειώστε επίσης και αυτό: προκειμένου να μείνει η αύξηση κοντά στον 1,5°C, οι παγκόσμιες εκπομπές θα πρέπει να μειωθούν ραγδαία κατά 55% (έτος βάση το 1990) ως το 2030 και να εκμηδενιστούν ως το 2050. Για την Ευρώπη, και κατ’ επέκταση την Ελλάδα, σημαίνει μείωση κατά 65% ως το 2030 και εκμηδενισμός το αργότερο ως το 2045. Η 6η Έκθεση της IPCC αναμένεται να τονίσει με δραματικούς τόνους τη σημασία να εξαντλήσουμε και την τελευταία πιθανότητα συγκράτησης της θερμοκρασίας στον 1,5°C.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη χώρα μας;
Ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τη νέα κανονικότητα, όποια κι αν είναι αυτή. Ότι η κλιματική κρίση μας έχει ξεπεράσει. Και ότι θα πρέπει να τρέξουμε γρήγορα. Πολύ πιο γρήγορα. Και κυρίως να μάθουμε από τα λάθη μας.
Δεν διαχειριζόμαστε σωστά τα δάση, δεν αφαιρούμε την καύσιμη ύλη, κάνουμε ελάχιστα για την πρόληψη και δεν έχουμε ισχυρό σύστημα δασοπροστασίας. Έχουμε αφήσει τα φυσικά οικοσυστήματα απροστάτευτα και στο έλεος της εκτός σχεδίου δόμησης, υπονομεύουμε συνεχώς τον ρόλο των Φορέων Διαχείρισης. Προωθούμε την εντατική γεωργία που επιβαρύνει το χώμα και όχι την εκτατική η οποία μπορεί να προσφέρει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Εξωραΐζουμε το φυσικό περιβάλλον από τις πόλεις μας, δημιουργούμε συνθήκες θερμικής νησίδας και δεν ανακαινίζουμε σωστά τα ενεργοβόρα κτίριά μας προκειμένου να εκμηδενιστεί (nZEB) η κατανάλωση ενέργειας και να παρέχουν καλύτερη προστασία από τους καύσωνες.
Αυξάνουμε τη χρήση των αυτοκινήτων αντί να τη μειώνουμε. Κατασκευάζουμε φαραωνικούς αυτοκινητοδρόμους αντί για δίκτυα σταθερής τροχιάς για τις μετακινήσεις από πόλη σε πόλη. Κατασκευάζουμε νέα αεροδρόμια ενώ γνωρίζουμε ότι θα πρέπει να μειωθούν οι αεροπορικές πτήσεις στο μέλλον. Συνεχίζουμε να επιδοτούμε ορυκτά καύσιμα, να ψάχνουμε για υδρογονάνθρακες, να σχεδιάζουμε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με ορυκτό αέριο και να συνδέουμε σπίτια με ορυκτό αέριο για θέρμανση.
Σαν χώρα, θα πρέπει να βελτιώσουμε εντυπωσιακά τις επιδόσεις μας σε όλα τα παραπάνω. Σαν κράτος και σαν πολίτες.
Ακόμα και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναπτύσσονται χωρίς σαφή σχεδιασμό και χωρίς όρους συμμετοχικότητας, συχνά και κατά παράβαση του Ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου. Δεν έχουμε επικαιροποιήσει το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, δεν έχουμε εκπονήσει τις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για τις προστατευόμενες περιοχές και δεν έχουμε εκδώσει τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα. Κοινώς, δεν ξέρουμε με σαφήνεια τι επιτρέπεται και που, προκαλώντας τις συχνές – πολλές φορές δικαιολογημένες – διαμαρτυρίες των τοπικών κοινωνιών που νιώθουν εκτός των εξελίξεων και σίγουρα όχι συμμέτοχες.
Προς ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο;
Κυρίως δεν ενημερώνουμε σωστά, και όπως οφείλουμε, τους πολίτες. Σε όλα τα επίπεδα. Από το τι σημαίνει για τη χώρα μας να ζει σε μία νέα ‘κανονικότητα’ μέχρι τις ραγδαίες αλλαγές που θα πρέπει όλοι μας να κάνουμε στις ζωές μας.
Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης έχει χαρακτήρα επιβίωσης για τη χώρα. Οι τεκτονικές αλλαγές που απαιτούνται δεν μπορούν να γίνουν χωρίς την κοινωνία αρωγό και συμμέτοχο. Ίσως περισσότερο από μία γρήγορη ενεργειακή μετάβαση σε μία οικονομία χωρίς άνθρακα εντός του ασφυκτικού χρονοδιαγράμματος που θέτει η επιστήμη, χρειαζόμαστε ένα νέο συμβόλαιο μεταξύ του κράτους και των πολιτών. Η ευθύνη είναι αναλογική, είναι όμως και συλλογική. Τα δυσκολότερα είναι μπροστά μας και η προσπάθεια οφείλει να είναι οριζόντια, καθολική και συλλογική.
* O Τάκης Γρηγορίου είναι Υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών, Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace.
