Του Ευθύμη Μαραμή
Το 1920 ο Ludwig Von Mises ξεκίνησε το περίφημο socialist debate* εκδίδοντας την εργασία του "Economic Calculation in the Socialist Commonwealth." [1]. Προκάλεσε αναταραχή η οποία κράτησε 10 χρόνια μέχρι να αντιληφθούν οι υποστηρικτές του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος την σημασία των ελεύθερα διαμορφούμενων τιμών. Ο Αυστριακός οικονομολόγος, εξηγούσε πως οι τιμές, είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα πληροφοριών αξιολόγησης διαφορετικών κατηγοριών αγαθών, σε μια εμπορική/συναλλακτική οικονομία.
Κατά σειρά ένα σύστημα αξιολόγησης , πρώτων υλών, κεφαλαιουχικών αγαθών και τελικών/καταναλωτικών προϊόντων. Για παράδειγμα: Α) της διακύμανσης χρηστικότητας - ενδιαφέροντος - ποιότητας - επάρκειας, ανάμεσα στο ατσάλι, τον χαλκό και τον σίδηρο Β) της επεξεργασίας, διαμόρφωσης της τελικώς επιλεγμένης πρώτης ύλης και Γ) του τελικού προϊόντος που θα προκύψει από την μεταποίηση. Όλη αυτή η διαδικασία είναι αλληλένδετη και οι τιμές σε κάθε στάδιο της παραγωγής και του εμπορίου αφορούν διαφορετικές κατηγορίες επιχειρηματιών και εργαζομένων , ενώ στο τέλος αφορούν τον καταναλωτή.
Χωρίς την τιμή, είναι αδύνατον να αναγνωριστεί πιο αγαθό θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί (και με ποιόν τρόπο) κατά τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας. Όταν μια αγορά δεν είναι ελεύθερη , απλά δεν έχει την πληροφορία των τιμών όπως αυτές θα προέκυπταν μέσω εθελοντικής συναλλαγής και ως εκ τούτου χωρίς διεργασία προσφοράς και ζήτησης καθίσταται σχεδόν αδύνατο το κέρδος. (Κέρδος εννοούμε, την παραγωγή περαιτέρω πλούτου). Ο Mises υποστήριξε πως το οικονομικό σύστημα του σοσιαλισμού θα είναι πρωτόγονο παραγωγικά και τελικά θα αυτο-καταστραφεί χωρίς την διαμόρφωση των τιμών μέσω της ελεύθερης αγοράς.
Σοσιαλιστές οικονομολόγοι όπως οι Oskar Lange και Abba Lerner διαπίστωσαν και παραδέχτηκαν τελικά πως κάποιο σύστημα τιμών, είναι απαραίτητο για οποιαδήποτε οικονομία, είτε σοσιαλιστική (κεντρικού σχεδιασμού) είτε καπιταλιστική (ελεύθερης αγοράς) . Θεώρησαν πως μπορούν να καθορίσουν το κόστος των κεφαλαιακών συντελεστών, απο το τελικό αποτέλεσμα της καταναλωτικής αγοράς, (του τελικού προϊόντος) ώστε να έχουν την πληροφορία κάποιου συστήματος τιμών για να λειτουργήσει η παραγωγική διαδικασία χωρίς ζημία. (Ο συνηθισμένος ανάποδος δρόμος ήταν ανέκαθεν δημοφιλής ανάμεσα στους σοσιαλιστές).
Δυστυχώς για αυτούς, ήταν η σειρά του Friedrich Hayek να προσχωρήσει στο debate. Ο νεαρός εκείνη την εποχή μαθητής του Mises, υποστήριξε σε πραγματείες του "prices and production and other works" [2] πως οι τιμές δεν είναι κάτι σταθερό, ούτε και μπορεί να υπάρξει γενικός δείκτης τιμών. Έχουν άμεση σχέση με τις ανθρώπινες επιθυμίες, τις καιρικές συνθήκες, την εισαγωγή χρήματος στην αγορά, την επιλογή χρόνου και ρίσκου απο τους επιχειρηματίες, τις άπειρες έκτακτες καταστάσεις κλπ. H στρέβλωση των πληροφοριών ως εκ τούτου μέσω διατίμησης, είναι εξίσου καταστροφική, σύμφωνα με τον Hayek.
Παράδειγμα της απλότητας και της σημασίας, της πληροφορίας των τιμών σε μια ελεύθερη αγορά: Αν αυξηθεί η τιμή του σιδήρου, ο κατασκευαστής μεταλλικών εξαρτημάτων, δεν χρειάζεται να μάθει για ποιόν από τους αναρίθμητους πιθανούς λόγους συνέβη αυτό. Η τιμή του δίνει την πληροφορία για να αποταμιεύσει περισσότερα διαφορετικά αγαθά, αν θέλει να αποκτήσει την ίδια ποσότητα σιδήρου, η να στραφεί σε άλλες επιλογές μετάλλων, εκτιμώντας τις υπάρχουσες συνθήκες που τον εξυπηρετούν καλύτερα.
Διαχωρίζοντας τις τιμές της καταναλωτικής αγοράς (τελικής αγοράς), από την διαδικασία μέσω της οποίας δημιουργούνται οι τιμές αυτής της τελικής αγοράς, με σκοπό να τιμολογηθεί, να φορολογηθεί η και να καθοριστεί η κεφαλαιακή παραγωγή, απλά στρεβλώνεται η οικονομία. Π
ροσπαθώντας ο κεντρικός σχεδιαστής να καθορίσει τις τιμές των κεφαλαιακών αγαθών, παραπλανά, στρεβλώνει την παραγωγική διαδικασία ληστεύει τους ανθρώπους, τους μετατρέπει σε σκλάβους και ανόητους. Στερεί και παραμορφώνει τις βασικές πληροφορίες οι οποίες θα καθορίσουν τις οικονομικές αποφάσεις της κοινωνίας. Πληροφορίες που μόνο η ελεύθερη διαμόρφωση των τιμών, βασισμένη σε εθελοντική συναλλαγή και μέσω της διεργασίας προσφοράς/ζήτησης μπορεί να προσφέρει. Δυστυχώς, ως τα 1940, οι περισσότεροι mainstream οικονομολόγοι, είχαν πιστέψει πως ο σοσιαλισμός θα επικρατήσει.
Έτσι έδωσαν κατευθύνσεις για τον ρεβιζιονιστικό σοσιαλισμό (κεντρικό σχεδιασμό/κρατικό καπιταλισμό) της προσπάθειας ελέγχου των τιμών και της διατίμησης των κεφαλαιακών αγαθών μέσω των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνητικών παρεμβάσεων, ρυθμίσεων, απαγορεύσεων, αναδιανομών, επιδοτήσεων κ.ο.κ. [3] [4] [5].
Η Αυστριακή θεωρία στην πράξη. Η αποτυχία του κεντρικού σχεδιασμού
Η θεμελιώδης και επίμονη αντίδραση των "Αυστριακών" ως προς την αποτελεσματικότητα της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας, βασίστηκε στο ότι είναι αδύνατη η συγκέντρωση και επεξεργασία των τιμών από τον κεντρικό σχεδιαστή (κυβέρνηση, κεντρική τράπεζα).
Οι ταχύτατες εναλλαγές και η αναρίθμητη ποσότητα και ποιότητα αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και οι ειδικές περιστάσεις, καθιστούν αδύνατη την πληροφορία αυτή ώστε να προκύψει μια σωστή βάση δεδομένων μιλώντας για οικονομίες μεγάλης κλίμακας. Ως εκ τούτου, είναι μοιραίο να επιχειρείται διατίμηση και απόπειρες καθορισμού μέσου όρου ώστε να εξυπηρετηθεί η εκάστοτε παρέμβαση του κεντρικού σχεδιαστή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αγορά ακινήτων σήμερα στην Ελλάδα. Διαβάζουμε σε δημοσίευμα σχετικά με την επικείμενη διαμόρφωση των "αντικειμενικών αξιών" [6]:
"Στις δύο πρώτες ζώνες ή διαφορετικά στις «φθηνές» περιοχές, η μείωση θα είναι της τάξης του 5%-10%. Στις «μεσαίες» περιοχές και συγκεκριμένα σε αυτές που το τετραγωνικό μέτρο κυμαίνεται από 1.550 έως 3.000 η μείωση θα είναι 15-20%. Στις «ακριβές» περιοχές η μείωση θα είναι της τάξης του 10%. Πάντως, οι νέες τιμές που προτείνονται από την επιτροπή σε καμία περίπτωση δεν αποτυπώνουν την πραγματική κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην αγορά ακινήτων.
Αντίθετα, οι στρεβλώσεις διατηρούνται κυρίως στις ακριβές περιοχές, δεδομένου ότι οι αντικειμενικές αξίες είναι υψηλότερες σε αρκετές περιπτώσεις έως και 50% των εμπορικών. Ο αντίλογος που διατυπώνεται από μέλη της επιτροπής είναι ότι δεν είναι δυνατόν να απεικονίσει κάποιος την πραγματική κατάσταση της αγοράς, δεδομένου ότι οι πράξεις- αγοραπωλησίες στις ακριβές περιοχές είναι ελάχιστες.
Επισημαίνουν δε, ότι εάν μειωθούν περαιτέρω οι αντικειμενικές αξίες, συνολικά στην Ελλάδα θα δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα στα πιστωτικά ιδρύματα, δεδομένου ότι θα μειωθεί σημαντικά η αξία των υποθηκών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν ξεκινήσουν οι «ζυμώσεις» η επιτροπή σκόπευε να προτείνει τη μείωση των αντικειμενικών αξιών στις περιοχές με τιμή ζώνης άνω των 3.550 ευρώ κατά 20-30%.
Διαπιστώνουμε λοιπόν πως η όλη επιχείρηση "τιμολόγησης" είναι πρακτικά αδύνατη, δημιουργεί στρεβλώσεις, αδικίες οδηγεί επιχειρηματίες και καταναλωτές σε λάθος δράσεις/αποφάσεις και τελικά σε καταστροφή της αγοράς. Ειδική αναφορά δε, αξίζει στο κομμάτι όπου αναφέρεται πως: "εάν μειωθούν περαιτέρω οι αντικειμενικές αξίες, συνολικά στην Ελλάδα θα δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα στα πιστωτικά ιδρύματα, δεδομένου ότι θα μειωθεί σημαντικά η αξία των υποθηκών."
Ποιος είναι υπεύθυνος για αυτή την κατάσταση; Εξ αρχής ο κεντρικός σχεδιασμός "φούσκωσε" τις τιμές των ακινήτων, με μαζικές πιστωτικές επεκτάσεις (οι οποίες εκτίναξαν τις τιμές) καθώς και με εικονικές υπερτιμολογήσεις για φορολογικούς λόγους. Σήμερα, με την περιβόητη εσωτερική υποτίμηση και την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων, το μόνο που διατηρεί την "αξία" του, είναι το ονομαστικό χρέος βασισμένο κυρίως στα κόκκινα δάνεια της εποχής της "φούσκας" και στον "στόχο" είσπραξης ενός διατιμημένου ποσού από την κυβέρνηση (ΕΝΦΙΑ).
Ένα άλλο στοιχείο εξίσου σημαντικό, είναι η προσπάθεια τιμολόγησης βάσει "ζώνης". Για τον κεντρικό σχεδιασμό δεν έχει καμία σημασία αν στην ίδια ζώνη υπάρχουν ακίνητα που - εμπορικά - αξίζουν πολύ περισσότερο η πολύ λιγότερο από άλλα ακίνητα. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως στην προσπάθεια της διατίμησης και του "μέσου όρου" , ο κεντρικός σχεδιασμός όχι απλά αποτυγχάνει να είναι αποτελεσματικός, τουναντίον προσπαθεί με μια ακόμα αποτυχημένη παρέμβαση, να διορθώσει τα λάθη προηγούμενων καταστροφικών παρεμβάσεων οδηγώντας την αγορά ακινήτων στην οριστική της κατάρρευση.
Ο Von Mises [7] επέμενε να χρησιμοποιεί τον όρο "rational economic calculation" στην αντιπαράθεση με τους σοσιαλιστές. Επισήμαινε με νόημα πως η διατίμηση (για οποιονδήποτε λόγο) από μια κεντρική αρχή θα μετατρέψει τους ανθρώπους σε ανόητους (παράλογους) όταν παρακάμπτεται η θεμελιώδης διεργασία της προσφοράς και της ζήτησης όπως αυτή προκύπτει βασισμένη στα θεμελιώδη δικαιώματα ιδιοκτησίας του συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Είναι αδύνατο να υπάρξει λογική συναλλαγή χωρίς την ελεύθερη διαμόρφωση των τιμών.
Το παράδοξο των δεικτών "συνολικού πληθωρισμού"
Σε μια πρόσφατη έρευνα [8] η federal reserve της Νέας Υόρκης κατέληξε σε κάποια εντυπωσιακά συμπεράσματα, σχετικά με τον ρόλο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην αύξηση των διδάκτρων στην ανώτατη εκπαίδευση. Τα φτηνά φοιτητικά δάνεια και οι παροχές, οδήγησαν σε μια τρομακτική αύξηση των τιμών, εντελώς δυσανάλογη με τον γενικό δείκτη τιμών καταναλωτή.
Στο γράφημα βλέπουμε ένα χαρακτηριστικό δείγμα "συνολικού" πληθωρισμού σε αναλογία με τις τιμές της ανώτατης εκπαίδευσης στις ΗΠΑ.
Διαπιστώνουμε πως όπου βάζει το χέρι της η FED και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση με παροχές και φτηνό χρήμα, οι τιμές εκτινάσσονται και έπειτα συμψηφίζονται με άλλα πιθανώς αποπληθωρισμένα αγαθά, ώστε να βολευτούν τα μετρικά μοντέλα των Κεϋνσιανών. Οι οικογένειες που επλήγησαν από την τρομακτική αύξηση στα δίδακτρα λόγω των παροχών της κυβέρνησης, αντιμετωπίζονται κυνικά ως συλλογικά νούμερα στον τελικό μέσο όρο του "everything is fine" του τοξικού καθεστώτος των κεντρικών τραπεζών. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με την στεγαστική φούσκα στις ΗΠΑ αλλά και αλλού. Το καθεστώς του πληθωρισμού αποτελεί βάναυση ληστεία και βίαια αναδιανομή πλούτου κατά το δοκούν μιας κεντρικής αρχής.
Στο επόμενο γράφημα βλέπουμε δείκτη τιμών καταναλωτή για το 2013 στην Ελλάδα της εσωτερικής υποτίμησης. Ο πληθωρισμός αγγίζει το 35%, όμως στα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ επισήμως, η Ελλάδα έχει πληθωρισμό 2%. Μπορεί αυτό να οφείλεται στον συμψηφισμό του ΔΤΚ ολόκληρης της ΟΝΕ. Μπορεί να οφείλεται στο ότι η ΕΛΣΤΑΤ "ξέχασε" να συνυπολογίσει την εσωτερική υποτίμηση. Πραγματικά όμως, δεν έχει καμία σημασία για τον απλό άνθρωπο στο που οφείλεται αυτός ο τερατώδης πληθωρισμός. Οι τεχνικές αναλύσεις των κεντρικών σχεδιαστών, δεν αφορούν τον απλό Έλληνα που σε σχέση με τα πραγματικά του εισοδήματα, όπως δείχνει το γράφημα, αντιμετωπίζει πρακτικά μια αύξηση τιμών βασικών αγαθών της τάξης του 35%.
Στην Δανία, εδώ και μερικά χρόνια κυριολεκτικά οι τράπεζες πληρώνουν τους δανειολήπτες έχοντας αρνητικά επιτόκια [9]. Οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν με ρυθμό 12-15% τον χρόνο και παρόλα αυτά ο πληθωρισμός που ανακοινώνουν επίσημα οι κεντρικές αρχές είναι 1%. Όταν έχει τσαλακωθεί τόσο άγρια κάθε οικονομική λογική και δίνεται στον κόσμο να καταλάβει πως είναι συμφέρον το χρέος και αποτελεί ζημία μια συνετή διαχείριση-αποταμίευση, η κατάσταση είναι πλέον οριακή. Δεν μπορεί να πιστεύουν οι κεντρικοί σχεδιαστές πως κάποιος θα είναι τόσο ανόητος ώστε να αποταμιεύει και τελικά να αποπληρώνει στο επόμενο bailout (η bailin) τους τραπεζίτες, τις κυβερνήσεις και όσους χρεώνονται ως τον λαιμό. Στο τέλος δεν θα μείνει κανένας να αποπληρώνει τα χρέη. Τόσο απλό είναι. Ο μόνος τρόπος για να συνεχιστεί αυτή η αντισυμβατική νομισματική/κυβερνητική πολιτική, είναι η κατάργηση των μετρητών όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο [10].
Συμπέρασμα
Πολλές φορές σε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις με τον αγαπητό φίλο Νίκο Καρατσόρη, τίθεται πάντα το θέμα της ανάγκης η όχι κεντρικού σχεδιασμού. Ο Νίκος υποστηρίζει πως και στον ιδιωτικό τομέα υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός και έχει απόλυτο δίκιο σε αυτό. Θεωρώ όμως πως η διαφορά με τον κυβερνητικό κεντρικό σχεδιασμό μεγάλης κλίμακας, είναι τελικά η έλλειψη κινήτρου κέρδους, η μη απόδοση ευθυνών (κάθε μορφής) στην περίπτωση αποτυχίας (η δόλου) και φυσικά η αδυναμία συγκέντρωσης βασικών πληροφοριών (τιμών) σε τόσο μεγάλη κλίμακα και εναλλαγή. Ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει την δυνατότητα να καθορίζει τιμές, βάσει διατιμήσεων (προσφοράς χρήματος, ρυθμίσεων, περιορισμών, κλπ σε τόσο μεγάλες κλίμακες).
Ο ιδιωτικός τομέας δρα σε micro επίπεδο , ειδικευμένος σε αγορές, προϊόντα, υπηρεσίες και περιοχές που μπορεί να ανταγωνιστεί και να επιδιώξει κέρδος και έτσι τελικά προκύπτει η λεγόμενη μακροοικονομία συναθροίζοντας αυτές τις ατομικές δράσεις. Έτσι θα έπρεπε τουλάχιστον να αλληλεπιδρά μια ελεύθερη αγορά.
Το 1920 και το socialist debate μπορεί να είναι πολύ μακρινά. Οι γνώσεις όμως και η παρακαταθήκη των μεγάλων αυτών οικονομολόγων δεν θα πρέπει να υποτιμούνται ποτέ. Η ΕΣΣΔ κατέρρευσε και η Κίνα έχει προσχωρήσει και αυτή στον κρατικό καπιταλισμό/ κορπορατισμό που αποτελούν το σημερινό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάνε ποτέ οι mainstream οικονομολόγοι την σοφία ανθρώπων όπως ο Karl Menger, ο Ludwig Von Mises , ο Friedrich Hayek, o Murray Rothbard κ.ο.κ.
Ο έλεγχος της οικονομίας και η διατίμηση μέσω των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών, έχουν σίγουρα κάποιο όριο. Όταν ξεπεραστεί αυτό το όριο, ίσως δούμε την κατάρρευση του νομισματικού συστήματος - βλέπε κατάργηση μετρητών [10] - και την τραγική επιβεβαίωση του Ludwig Von mises πως "κάθε σοσιαλιστής/κεντρικός σχεδιαστής είναι τελικά ένας μεταμφιεσμένος δικτάτορας". Το κράτος, είναι καλό να μένει όσο πιο μακριά γίνεται από τις ιδιωτικές συναλλαγές των ανθρώπων.
*Ο κ. Ευθύμης Μαραμής είναι επιχειρηματίας/επενδυτής, ανεξάρτητος αναλυτής της Αυστριακής σχολής οικονομικών
* Το socialist debate ήταν μια μεγάλη προσπάθεια της Αυστριακής οικονομικής σχολής να ανακόψει την δημοφιλή πλάνη του κομμουνισμού και της θεωρίας του ελέγχου των μέσων παραγωγής από το κράτος. Αμέσως μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, ο σοσιαλισμός είχε καταβάλει σε βαθμό εμμονής ακόμα και οικονομολόγους όπως ο Joseph Schumpeter ο οποίος είχε πιστέψει πως ο σοσιαλισμός μπορεί να είναι το ιδανικό οικονομικό σύστημα.
Γραφήματα: New York federal reserve, W.S.J. , Levy institute.
[1] https://mises.org/library/economic-calculation-socialist-commonwealth
[2] https://mises.org/library/prices-and-production
[5] http://www.liberal.gr/arthro/23650/apopsi/arthra/krufes-sunepeies-tou-chreous.html
[8] https://www.newyorkfed.org/research/staff_reports/sr733.html
[9] http://www.zerohedge.com/news/2015-01-30/denmark-you-are-now-paid-take-out-mortgage
