Η ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου έχει έρθει εκ νέου στο προσκήνιο της επικαιρότητας και της διεθνούς διπλωματίας.
Αρχικώς, ήσαν οι συμφωνίες μεταξύ της Ελλάδος και των Ηνωμένων Πολιτειών στον ενεργειακό τομέα, οι οποίες «τάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα», αναδεικνύοντας για μία ακόμη φορά τη γεωπολιτική αλλά και γεωστρατηγική σπουδαιότητα της χώρας μας. Κατ’ αυτόν τον «εκκωφαντικό τρόπο», διαψεύστηκαν οι Κασσάνδρες, που προέβλεπαν την απομόνωση της κυβερνήσεως Μητσοτάκη, μετά την επάνοδο του Ντ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Επιπλέον, την 3η Δεκεμβρίου, οι διαχειριστές (ΤSOs) από Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία και Μολδαβία έστειλαν στις εθνικές ρυθμιστικές Αρχές επιστολή, με την οποία προτείνουν την ένταξη του Giurgiu–Ruse στις Διαδρομές 1, 2 και 3 του κάθετου ενεργειακού άξονα Ελλάδος - Ουκρανίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπάρχει προοπτική για περισσότερες ποσότητες αερίου που θα μπορούν να διακινούνται από τη χώρα μας – μέσω IGB και TAP – προς το Κίεβο. Την ημέρα εκείνη, υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της ΔΕΣΦΑ και της Bulgartransgaz. Πιο συγκεκριμένα, η υλοποίηση αυτής της πρότασης θα αυξήσει τις ποσότητες αμερικανικού LNG που διακινούνται μέσω του κάθετου διαδρόμου και των ελληνικών terminals σε Ρεβυθούσα και Αλεξανδρούπολη.
Την ιδία περίοδο, ο υπουργός Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου είχε σημαντικές επαφές με Αμερικανούς υπουργούς και άλλους αξιωματούχους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον, συνάντησε Ελληνοαμερικανούς βουλευτές και εκπροσώπους της αμερικανοεβραϊκής οργάνωσης American Jewish Committee (AJC). Τα γεγονότα αυτά απετέλεσαν δυσάρεστη έκπληξη για την εγχώρια ακροδεξιά (και την ακροαριστερά), οι οποίες από κοινού έβαλαν κατά της ελληνικής κυβερνήσεως, εναρμονιζόμενες πλήρως με τη Μόσχα.
Η τελευταία έχει κάθε λόγο να νιώθει δυσαρεστημένη, καθώς βλέπει να χάνεται οριστικά κάθε δυνατότητα επιρροής στον ελλαδικό χώρο, παρά τον πακτωλό χρημάτων, που έχει διαθέσει (σε αναλυτές, δημοσιογράφους, εκδοτικά συγκροτήματα, ιστοσελίδες, μοναστήρια, συλλόγους κ.α.), τις τελευταίες δεκαετίες.
Πολλοί ειδικοί θεωρούν απολύτως αιτιολογημένες (αλλά όχι δικαιολογημένες) τις συνεχείς επιθέσεις της Διευθύντριας του Τμήματος Πληροφοριών και Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μ. Ζαχάροβα εναντίον της ελληνικής κυβερνήσεως. Είναι πρόδηλο ότι η μελλοντική κατασκευή (από κοινού με Ουκρανούς) θαλασσίων drones – και μάλιστα στην Ελλάδα – αποτελεί απλώς ένα ευλογοφανές πρόσχημα για τη δυσαρέσκεια των Ρώσων. Αυτό που απομένει να φανεί είναι αν και πως θα υλοποιηθούν οι απειλές της Μόσχας εις βάρος της Αθήνας, η οποία δεν αποκλείεται να πέσει θύμα υβριδικών επιθέσεων, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές.
Μία άλλη σημαντική εξέλιξη των τελευταίων ημερών ήταν η συμφωνία οριοθετήσεως θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Λιβάνου, η οποία εκκρεμούσε από το 2007. Αυτή ενισχύει έτι περαιτέρω τη διπλωματική θέση της Λευκωσίας, η οποία καθίσταται ενεργειακός κόμβος μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Μέσης Ανατολής. Η Κυπριακή Δημοκρατία αποδεικνύει στην πράξη ότι είναι εις θέσιν να συνάπτει σημαντικές συμφωνίες, αψηφώντας τις απειλές της Τουρκίας. Η τελευταία δεν αναγνωρίζει στη Λευκωσία το δικαίωμα εκπροσώπησης και των Τουρκοκυπρίων. Στο πλαίσιο αυτό, η Άγκυρα είχε καταφέρει να μπλοκάρει (μέσω της Χεζμπολάχ) την προαναφερθείσα οριοθέτηση επί 18 έτη.
Η συμφωνία αυτή, καθώς και οι προαναφερθείσες συμφωνίες της ελληνικής κυβερνήσεως με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καταδεικνύουν τη διπλωματική απομόνωση στον ενεργειακό τομέα, στην οποία κινδυνεύει να περιέλθει η Τουρκία εξ αιτίας της πολιτικής της. Αυτό το ενδεχόμενο προκάλεσε έκδηλο εκνευρισμό στην Άγκυρα, ο οποίος εκδηλώθηκε με μία σειρά εμπρηστικών δηλώσεων εκ μέρους πολλών παραγόντων της γείτονος χώρας εναντίον τόσο της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και της Ελλάδος.
Σημειωτέον ότι ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανέφερε την πάγια θέση της Άγκυρας ότι ουδεμία χώρα μπορεί να πράξει το παραμικρό στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου δίχως την άδεια της Τουρκίας, ισχυρισμό που επανέλαβε και ο υπουργός Αμύνης Γιασάρ Γκιουλέρ.
Οι φραστικές επιθέσεις των Τούρκων απαντήθηκαν έξυπνα από τον Κύπριο πρόεδρο Νίκο Χριστουδουλίδη, ο οποίος κάλεσε την Άγκυρα σε διάλογο. Ο επικεφαλής της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυπριακής Δημοκρατίας σημείωσε ότι η χώρα του είναι έτοιμη να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στη βάση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, όπως έχει ήδη συμβεί με άλλα γειτονικά κράτη.
Σημειωτέον ότι η συμφωνία μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Λιβάνου προβλέπει, μεταξύ άλλων, και μελέτη σκοπιμότητας για την ηλεκτρική διασύνδεση των δύο χωρών. Η υλοποίηση ενός τέτοιου ενδεχομένου μπορεί να επηρεάσει θετικά και την προοπτική της αντίστοιχης διασύνδεσης μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας, η οποία παραμένει εδώ και καιρό «παγωμένη».
Όλα τα ανωτέρω προμηνύουν την άρση της ενεργειακής απομόνωσης της μεγαλονήσου. Υπενθυμίζεται ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι το μοναδικό κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν διαθέτει ηλεκτρική διασύνδεση και το ηλεκτρικό της σύστημα στηρίζεται κατά 75,5% στο πετρέλαιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος να είναι μία από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, ενώ το πετρέλαιο επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον. Μελλοντικά, η Λευκωσία θα καταστεί ενεργειακός κόμβος.
Συν τοις άλλοις, ανοίγει πλέον τον δρόμο για τη δραστηριοποίηση και αμερικανικών εταιρειών ενέργειας. Επίσης, η συμφωνία αυτή συμβάλει στη σταθερότητα του Λιβάνου, ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να επεκτείνει τις δραστηριότητές της προς το Ισραήλ (όπου υπάρχει ήδη πρόσφορο έδαφος) και τη Συρία.
Τέλος, την 4η τρέχοντος έλαβε χώρα η επίσκεψη του Λίβυου προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων Aguila Saleh Issa. Ο πρόεδρος της ελληνικής Βουλής Νικήτας Κακλαμάνης σημείωσε ότι οι δύο χώρες «συνδέονται με ιστορικούς δεσμούς που εκτείνονται βαθιά στον χρόνο. Από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, οι λαοί μας αντάλλασσαν ιδέες, εμπορεύματα και πολιτισμό δημιουργώντας ένα πλέγμα σχέσεων που βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και στις κοινές μας αξίες». Προσέθεσε δε ότι το παράνομο και ανυπόστατο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019 «δεν πρέπει να κυρωθεί από το Κοινοβούλιό σας. Αντιθέτως, σε δεύτερο στάδιο, θα πρέπει να ακυρωθεί πλήρως. Αυτό, εξοχότατε κύριε πρόεδρε, είναι προς το συμφέρον πρώτα της Λιβύης και μετά της Ελλάδος».
Αξιοσημείωτη ήταν η απάντηση του Λίβυου αξιωματούχου, οποίος ανέφερε ότι «παραμένουμε πιστοί στους φίλους μας και δεν ξεχνάμε τη στήριξη της Ελλάδας στις πλημμύρες και την ανθρωπιστική βοήθεια που προσέφερε σε μία τόσο δύσκολη στιγμή για τη χώρα μου», ενώ ευχαρίστησε τον Έλληνα πρόεδρο για την εκπαίδευση που παρέχει η Ελλάδα σε στελέχη της Λιβυκής Ακτοφυλακής της Ανατολικής Λιβύης. Συν τοις άλλοις, εξέφρασε την πεποίθησή του ότι αυτού του είδους η εκπαίδευση θα συνεχιστεί και στο μέλλον, ενισχύοντας την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή μας. Τέλος, δήλωσε ότι το τουρκολυβικό μνημόνιο δεν έχει λάβει την έγκριση της λιβυκής Βουλής των Αντιπροσώπων, η οποία είναι απαραίτητη για να τεθεί σε ισχύ. Επιπλέον, ο Λίβυος αξιωματούχος είχε σημαντικές επαφές και με τον υπουργό Εξωτερικών Γ. Γεραπετρίτη.
Τα προαναφερθέντα αποτελούν αναμφίβολα θετικές εξελίξεις για τον ελλαδικό και τον κυπριακό ελληνισμό. Η Ελλάδα και η Κύπρος αναβαθμίζουν συνεχώς τη θέση τους, την ιδία ώρα που η Τουρκία δείχνει αιφνιδιασμένη. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα παραμείνει ανενεργή. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιθυμεί διακαώς να βρει διαύλους επικοινωνίας με τον Αμερικανό ομόλογό του και κάνει ότι μπορεί για να τον προσεγγίσει. Στο πλαίσιο αυτό, έχει επανέλθει στο προσκήνιο το θέμα της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που αποτελεί πάγιο αίτημα της αμερικανικής διοίκησης. Μολαταύτα, οι προσεκτικοί μελετητές έχουν διαπιστώσει μία επαναδραστηριοποίηση των Τούρκων στο Αιγαίο, ενώ η συνεχής στοχοποίηση (με αστήρικτους και ψευδείς ισχυρισμούς) του υπουργού Εθνικής Αμύνης Νίκου Δένδια καταδεικνύει περίτρανα τον εκνευρισμό που επικρατεί στη γειτονική χώρα.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, το τελευταίο διάστημα η Άγκυρα έχει προχωρήσει σε σημαντική ενίσχυση των δυνάμεών της στην κατεχόμενη Κύπρο, μεταφέροντας με άκρα μυστικότητα στην Αμμόχωστο οβιδοβόλα T-155 Fırtına-2 (μαζί με τα Fırtına-1), αντιαρματικά συστήματα PARS και KAPLAN STA, πλατφόρμες αεράμυνας KORKUT και τεθωρακισμένα οχήματα μάχης ACV-15. Επίσης, οι Τούρκοι πραγματοποίησαν κοινή εκπαίδευση απόβασης με Αμερικανούς πεζοναύτες στη νήσο Γιλαντζίκ στο πλαίσιο της άσκησης «Ανατολική Μεσόγειος-2025».
Επιπλέον, η Άγκυρα βρίσκεται σε προχωρημένες παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις με τη Chevron και την Exxon Mobil για τη συμμετοχή της σε έργα εξόρυξης. Μάλιστα, η Τουρκία έχει ήδη προχωρήσει σε σημαντικές συμφωνίες με εταιρείες όπως η Mercuria και η Woodside για αμερικανικό φυσικό αέριο, ενώ πρόσφατα υπέγραψε δεκαετείς συμβάσεις με την ιταλική Eni και τη γερμανική SEFE.
Συν τοις άλλοις, η Τουρκία προωθεί (με τη βοήθεια της Μεγ. Βρετανίας) τη συνεργασία του ΝΑΤΟ με το Κατάρ και την ανάπτυξη προγραμμάτων συνεργασίας της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας με το Αζερμπαϊτζάν. Εντούτοις, οι προσπάθειές της προς την κατεύθυνση της σύσφιξης των σχέσεων του ΝΑΤΟ με κράτη της κεντρικής Ασίας που ανήκαν στην πάλαι ποτέ Σοβ. Ένωση (Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν κ.α.) δεν έχει σημειώσει την ίδια επιτυχία. Αντιθέτως, η Άγκυρα πέτυχε την προσωρινή απαγόρευση κάθε συμμετοχής του Ισραήλ σε προγράμματα συνεργασίας με το ΝΑΤΟ.
Πολλοί μελετητές θεωρούν δεδομένη την έμπρακτη αντίδραση της Τουρκίας στις προαναφερθείσες κινήσεις Αθηνών και Λευκωσίας στη διεθνή σκακιέρα. Εντούτοις, η κυβέρνηση Ερντογάν αντιμετωπίζει ένα μεγάλο δίλημμα, καθώς οποιαδήποτε αύξηση της έντασης το Αιγαίο θα δυσαρεστήσει πρόδηλα την Ουάσινγκτον, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35. Επίσης, οι κινήσεις της Άγκυρας στην ανατολική Μεσόγειο (π.χ. εις βάρος της Κύπρου) μπορεί να προκαλέσουν την αντίδραση άλλων ισχυρών δρώντων (όπως το Ισραήλ).
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Αμερικανού πρέσβη, στην Άγκυρα Τομ Μπάρακ, σύμφωνα με τις οποίες τα εμπόδια για την απόκτηση των F-35 θα έχουν ξεπεραστεί τους επόμενους 4-6 μήνες δημιούργησαν ένα κλίμα αισιοδοξίας στην Άγκυρα. Συνεπώς, οι αποφάσεις του Τούρκου Προέδρου (ο οποίος τηρεί αιδήμονα σιωπή, έως τώρα) αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον…
*Ο Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος είναι Νομικός-Διεθνολόγος, καθηγητής στρατιωτικών σχολών
