Η πρόσφατη συζήτηση γύρω από την οικονομική βιωσιμότητα της ραγδαίας επέκτασης της Τεχνητής Νοημοσύνης, με αφορμή την πρόταση της CFO της OpenAI, Sarah Friar, περί μιας «κυβερνητικής εγγύησης» για υποδομές και κέντρα δεδομένων αξίας $1,4 τρισ., δείχνει την έλλειψη των απαραίτητων κεφαλαίων αλλά και της ενέργειας που απαιτείται για να αναπτυχθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Όσο περισσότερη καινοτομία συμβαίνει με τα τσιπ, τόσο πιο γρήγορα αναμένεται να υποτιμηθούν - και έτσι τα τσιπ αξίας $35 δισ. σε ένα κέντρο δεδομένων $50 δισ. είναι πολύ δύσκολο να χρηματοδοτηθούν. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να τα κατέχουν αν η αξία τους μπορεί να καταρρεύσει όταν βγει ένα καινούργιο τσιπ, και οι άνθρωποι πραγματικά δεν θέλουν να τα δεχτούν ως εγγύηση για ένα δάνειο. Οπότε το πρόβλημα είναι η έλλειψη χρηματοδότησης και όχι η φούσκα της ΤΝ.
Η ανησυχία ότι οι υπερψηλές αποτιμήσεις εταιρειών Tεχνητής Nοημοσύνης (ΤΝ) μπορεί να συνιστούν φούσκα που, αν σκάσει, θα προκαλέσει σοβαρές ζημιές στις χρηματιστηριακές αγορές είναι απολύτως κατανοητή και ορθολογική.
Οι μνήμες των εταιρειών πληροφορικής γνωστών ως dot-com με την κατάρρευση μεγάλου αριθμού εξ αυτών το 2000, θυμίζει για πολλούς μια σημαντική χρηματιστηριακή καταστροφή.
Ενώ η πληροφορική εμφανίστηκε περίπου από το 1970, και σιγά σιγά άρχιζε να διαχέεται και να υιοθετείται από τις επιχειρήσεις και τους ανθρώπους, η κατάρρευση των εταιρειών dot-com συνέβη περίπου 30 χρόνια μετά το 1970. Η ΤΝ όπως έχει εμφανιστεί στην ευρεία της μορφή μόνο για 3-4 χρόνια, βρίσκεται ακόμα σε νηπιακή μορφή.
Οι επενδύσεις μετά το 1970, παρόλο που ήταν ριψοκίνδυνες για εκείνη την εποχή, απέφεραν αύξηση της παραγωγικότητας με σημαντική εξοικονόμηση χρόνου και αναδείξαν πολλές επιχειρήσεις σε νέους τεχνολογικούς κλάδους για εκείνη την εποχή.
Γύρω στο 2000 ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός εταιριών dot-com δεν κατάφεραν να παραδώσουν αυτά που υποσχέθηκαν στους επενδυτές. Οι εταιρίες που δεν τα κατάφεραν, αφανίστηκαν ή εξαγοράστηκαν ενώ παράλληλα εμφανίστηκαν εταιρίες που δεν υπήρχαν πριν και σηματοδότησαν νέους οικονομικούς τομείς, όπως: iPhone, Facebook, YouTube, Instagram, Twitter, tik tok, Android, Bitcoin, Tesla, iPad, Gmail, Netflix Reddit, WhatsApp, Messenger, Google maps, Snapchat, LinkedIn, Skype, Airbnb και πολλές άλλες.
Οι φούσκες, με ιστορικά παραδείγματα όπως οι τουλίπες, το 1990s dot-com ή η κρίση των ακινήτων, χαρακτηρίζονται από υπερβολές τιμών που αποσυνδέονται από τα θεμελιώδη μεγέθη (κέρδη, ροές μετρητών, παραγωγικότητα). Όταν η σύνδεση επανέρχεται, οι αποτιμήσεις καταρρέουν και πολλά χαρτοφυλάκια υφίστανται σημαντική ζημία.
Για τον μέσο επενδυτή, η έκθεση σε λίγες πολύ ακριβές μετοχές ΤΝ μπορεί να προκαλέσει μεγάλες βραχυπρόθεσμες απώλειες αν η αγορά διορθώσει απότομα.
Η δομή της βιομηχανίας ΤΝ με ισχυρά δίπολα (π.χ. μερικές πλατφόρμες/παραγωγοί υπολογιστικής ισχύος και πολλοί επιδιώκοντες χρήστες/εφαρμογές), υψηλό κόστος επένδυσης σε υποδομές (data centers, GPUs) και δικλείδες αποκλεισμού (network effects, δεδομένα) — προσφέρει λόγους για μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίου αλλά και για συγκέντρωση κινδύνου.
Ο όρος «ορθολογική φούσκα» που ανέπτυξε σε συζητήσεις ο νομπελίστας A. Michael Spence σημαίνει ότι η μαζική επενδυτική ανοδική συμπεριφορά μπορεί να είναι αποτέλεσμα ορθολογικών προσδοκιών. Δηλαδή οι επενδυτές έχουν σωστά αναγνωρίσει πιθανότητα ακραίων, θετικών αποτελεσμάτων (very large upside), και συνεπώς είναι διατεθειμένοι να ρισκάρουν κεφάλαια σε ένα πλήθος μικρών ή μεσαίων «στοιχημάτων» με την ελπίδα ότι λίγα θα εξελιχθούν σε υπερ-κερδοφόρες επιχειρήσεις. Η λογική είναι ότι αν ένα ποσοστό επενδύσεων αποδώσει πολλαπλάσιες φορές το κεφάλαιο (π.χ. 100–1.000x), τότε συνολικά η κοινωνία και οι επενδυτές βγαίνουν κερδισμένοι ακόμα και αν πολλές επενδύσεις αποτύχουν.
Κάποιες φούσκες δεν είναι απλώς τυφλή υστερία, αλλά μπορεί να είναι σύμπτωμα ριψοκίνδυνων αλλά στοιχειωδώς ορθολογικών επενδυτικών ρευμάτων γύρω από μια τεχνολογική μετάβαση που πρόκειται να έχει πραγματικές, μεγάλες οικονομικές αποδόσεις. Οπότε θα πρέπει να εξετάσουμε ψύχραιμα τις δύο όψεις, των κινδύνων και των ευκαιριών και τι σημαίνουν για επενδυτές, για την κοινωνία και για τη δημόσια πολιτική.
Πρόκειται για μια τεχνολογική μετάβαση που θα δημιουργήσει εργοστασία Τεχνητής Νοημοσύνης, τα οποία θα «τρέχουν» την κάθε επιχείρηση. Χτίζονται εργοστάσια ΤΝ για να λειτουργούν άλλες επιχειρήσεις και αυτές οι επιχειρήσεις θα χρειάζονται τα δικά τους εργοστάσια ΤΝ. Η ΤΝ είναι τεχνολογία γενικού σκοπού (general-purpose technology) με δυνατότητα να μεταμορφώσει πολλούς τομείς όπως η παραγωγή, η υγεία, η εκπαίδευση, η έρευνα κλπ. και επομένως να προσφέρει διαρκείς και ευρείες αυξήσεις της παραγωγικότητας. Η πιθανότητα μεγάλης απόδοσης για μερικές εταιρείες/πλατφόρμες είναι πραγματική καθώς το μονοπώλιο ή η ηγεμονία σε πλατφόρμα υπολογιστικής ισχύος, παγκόσμιων δεδομένων και συστημάτων ΤΝ μπορεί να αποδώσει εξαιρετικά μεγάλα διαχρονικά έσοδα.
Το κόστος της νοημοσύνης θα καταστεί ζήτημα ενέργειας. Αυτός είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στη διάχυση της ΤΝ. Η ενέργεια μαζί με την ερμηνευσιμότητα του τρόπου λήψης της απόφασης του μοντέλου ΤΝ, αποτελεί καθοριστικό εμπόδιο για την απελευθέρωση της δύναμης της ΤΝ. Η ΤΝ οδηγεί στη δημιουργία δύο «εργοστάσιων»: το ένα είναι εργοστάσιο για tokens και το άλλο για agents. Τα tokens είναι το προϊόν των «νοητικών» agents, δηλαδή είναι το έξυπνο φορτίο εργασίας που πρέπει να αποστέλλεται στους χρήστες. Όλα αυτά θα συγκλίνουν στην ανάγκη για μεγαλύτερη απαίτηση ενέργειας ώστε να τροφοδοτηθεί αυτός ο φόρτος εργασίας.
Στην ουσία, αυτό που βιώνουμε είναι μια νέα βιομηχανική επανάσταση. Και στο θεμέλιο αυτής της βιομηχανικής επανάστασης βρίσκονται τα νέα εργοστάσια του μέλλοντος.
Ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος σήμερα από ό,τι το 1970. Το παγκόσμιο ΑΕΠ ανέρχεται πάνω από 100 τρισεκατομμύρια δολάρια. Τα εργοστάσια ΤΝ θα είναι το θεμέλιο για όλο αυτό το σύστημα. Η ιδέα λοιπόν ότι τα 100 τρισεκατομμύρια δολάρια του παγκόσμιου ΑΕΠ θα στηρίζονται σε υποδομές ΤΝ αξίας τρισεκατομμυρίων είναι απολύτως λογική.
Αν η φούσκα διευκολύνει τη συγκέντρωση κεφαλαίου και ρίσκου σε έρευνα και ανάπτυξη, σε υποδομές, και ταχεία υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, μπορεί να επιταχύνει την αύξηση της παραγωγικότητας, μέσω της αυτοματοποίησης σύνθετων εργασιών, την βελτίωση συντονισμού αλυσίδων εφοδιασμού, την βελτιστοποίηση ενεργειακής κατανάλωσης. Θα γίνουν νέες ανακαλύψεις μέσω της επιτάχυνσης της ιατρικής έρευνας, του ταχύτερου σχεδιασμού φαρμάκων, της εξατομικευμένης εκπαίδευσης. Σε αυτό το σενάριο, η βραχυπρόθεσμη «όξυνση» μέσα από υψηλές αποτιμήσεις αντιμετωπίζεται ως κόστος επιτάχυνσης μιας δομικής μεταβολής, με μακροχρόνιες κοινωνικές ωφέλειες.
Οι κοινωνίες διανύουν μια φυσική μετάβαση από το παλαιό μοντέλο υπολογισμού που βασιζόταν σε γενικής χρήσης υπολογιστές σε ένα μοντέλο επιταχυνόμενων υπολογιστών. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει πλέον ωριμάσει αρκετά, χάρη στις δυνατότητες συλλογισμού, στην ικανότητα για έρευνα και στην ικανότητά της να «σκέφτεται», και την υπολογιστική ισχύ, μπορεί πλέον να παράγει tokens και να δημιουργεί νοημοσύνη για την οποία αξίζει να πληρώνει κανείς.
Για παράδειγμα, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, η βιολογία έχει την ευκαιρία να μετατραπεί σε μηχανική (engineering) και όχι επιστήμη. ‘Oταν κάτι παύει να είναι απλώς επιστήμη και γίνεται μηχανική, γίνεται λιγότερο γραμμικό και εξελίσσεται εκθετικά. Mπορεί να συσσωρεύει τα οφέλη των προηγούμενων ετών, καθώς η συνεισφορά κάθε εταιρείας, κάθε ερευνητή, πολλαπλασιάζεται και αλληλοενισχύεται. Η Nvidia είναι μια τεχνολογική εταιρεία που επεξεργάζεται λογισμικό για εφαρμογές και επιστημονικά πεδία που μετά βίας είναι εφικτά χωρίς αυτήν. Πρόσφατα ανακοίνωσε κέρδη άνευ προσδοκίας σε πολλούς διαφορετικούς τομείς.
Παρά τις δυνατότητες, υπάρχουν ρεαλιστικοί λόγοι ανησυχίας για καταρρεύσεις μετοχών στις περιπτώσεις όπου εταιρίες:
Αυξάνουν οι τιμές των μετοχών τους χωρίς τεκμηριωμένα έσοδα: πολλές εταιρείες αξιολογούνται με προσδοκίες μελλοντικών εσόδων που μπορεί να μην υλοποιηθούν.
Περιορισμένος ανταγωνισμός και ρυθμιστικά ρίσκα: μονοπωλιακές δομές μπορεί να προσελκύσουν αντιμονοπωλιακό έλεγχο ή πολιτικές παρεμβάσεις.
Συστημικά ρίσκα στις αγορές: μαζικές ρευστοποιήσεις θα μπορούσαν να συμπαρασύρουν πλειάδα κλάδων (hardware, cloud, λογισμικό) και να οδηγήσουν σε σημαντικές απώλειες κεφαλαίων.
Τεχνολογικά όρια και εξωτερικά σοκ: αστοχίες στην υλοποίηση ή γεωπολιτικοί περιορισμοί στην πρόσβαση σε υπολογιστική ισχύ. Για να διατηρήσει η Αμερική την ηγεσία στην ΤΝ, πρέπει να διασφαλίσει ότι το αμερικανικό τεχνολογικό οικοσύστημα (tech stack) είναι διαθέσιμο σε αγορές σε όλο τον κόσμο, ώστε οι κορυφαίοι προγραμματιστές – συμπεριλαμβανομένων και αυτών στην Κίνα – να μπορούν να δημιουργούν πάνω σε αυτό το αμερικανικό οικοσύστημα. Τα τσιπ Τεχνητής Νοημοσύνης της Nvidia γίνονται στάνταρ στην ακμάζουσα αμυντική βιομηχανία.
Στη σύγκρουση στην Ουκρανία, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται τόσο από την Ουκρανία όσο και από τη Ρωσία για τον έλεγχο drones χρησιμοποιώντας αναγνώριση εικόνας Τεχνητής Νοημοσύνης.
Υπάρχει ρεαλιστικός κίνδυνος επώδυνης αξιολογικής διόρθωσης που θα επιβαρύνει τις χρηματιστηριακές αποδόσεις. Όμως, υπάρχει επίσης πιθανότητα οι υπερ-επενδύσεις σε ΤΝ να λειτουργήσουν ως μηχανισμός επιτάχυνσης μιας τεχνολογικής μετάβασης με πραγματικά μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Αν η αγορά της ΤΝ περιγραφεί καλύτερα ως «ορθολογική φούσκα», τότε το στοίχημα για κοινωνία και πολιτική είναι να μαζικοποιήσει τα οφέλη και να περιορίσει τη μεταβίβαση απρόβλεπτου κόστους σε ευάλωτες ομάδες. Για τον μεμονωμένο επενδυτή, η πιο ρεαλιστική τοποθέτηση είναι να παραδεχτεί και να μετρήσει το ρίσκο και να πράξει αναλόγως.
Η τεχνολογική έκρηξη που βιώνουμε σήμερα διαφοροποιείται ουσιωδώς από τη φούσκα των dot-com στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Εκείνη η περίοδος χαρακτηριζόταν από νεοσύστατες εταιρείες χωρίς βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα που επιδίωκαν δημόσια εισαγωγή (IPO) μετά από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα λειτουργίας, καίγοντας κεφάλαια σε ευρέως διαδεδομένα αλλά επιδερμικά μέσα προώθησης - banner ads και παρόμοιες τακτικές - χωρίς ξεκάθαρη πορεία κερδοφορίας.
Σήμερα, οι κορυφαίοι τεχνολογικοί όμιλοι - όπως οι Microsoft, Amazon, Google και Meta - λειτουργούν ως ώριμες, αποδοτικές και καλά οργανωμένες επιχειρήσεις. Διαθέτουν σταθερές πηγές εσόδων και σημαντικές ταμειακές ροές, γεγονός που τους επιτρέπει να επενδύουν δισεκατομμύρια σε τεχνολογικές πρωτοβουλίες, ιδιαίτερα στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Ακόμη και αν ορισμένες από αυτές τις επενδύσεις δεν επιτύχουν πλήρως, οι λειτουργικές τους δραστηριότητες —π.χ. υπηρεσίες cloud, διαφημιστικά δίκτυα και ηλεκτρονικό εμπόριο— παρέχουν ανθεκτικότητα και περιορίζουν τον κίνδυνο συνολικής κατάρρευσης της αξίας τους.
* Ο Ατσαλάκης Γιώργος, είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων.
