Θεωρούμε ότι μια ταινία είναι και μια ιστορία που κατόπιν της πρώτης προβολής της δεν «ανήκει» μόνο στον δημιουργό της αλλά σε καθέναν από το κοινό καθότι κάθε ταινία έχει δημιουργηθεί για να θεαθεί από το κοινό και αφορά στον άνθρωπο και την υπόστασή του εντός της κοινωνίας στην οποία ζει· εκτός από την εκάστοτε θεματική της, μέσω της πολλαπλής θέασης ταινιών εκπαιδεύεται το (κινηματογραφικό) βλέμμα του κοινού. Πόσω μάλλον όταν η ταινία προβάλλεται εκτός των εγχώριων συνόρων –πέρα από τα σύνορα – και ειδεμή στο πλαίσιο φεστιβάλ, δεδομένου ότι οι ταινίες που προβάλλονται σε τέτοιες διοργανώσεις επιλέγονται από αρμόδια επιτροπή και με συγκεκριμένους άξονες, συνεπώς η παρακολούθησή τους από το κοινό αξίζει να γίνει.
Στην εφετινή διοργάνωση (20-27 Αυγούστου) του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου «Πέρα από τα σύνορα» (Beyond Borders) το Ισραήλ έχει σημαντική παρουσία με δύο ταινίες που θα προβληθούν (25 Αυγούστου) με τη στήριξη της Πρεσβείας του Ισραήλ.
Αν και διαφορετικής μεταξύ τους θεματικής, αμφότερες έχουν κάτι να «πουν» για την ανθρώπινη φύση: «Μια ιστορία τεσσάρων μειονοτήτων» (A tale of four minorities, 2023) του Νταίηβιντ Ντέρι (γενν. 1975) καταδεικνύει τη μεταβολή στις σχέσεις ατόμων διαφορετικών πεποιθήσεων κατά την πανδημία του κορονοϊού, και «Η γνώμη του στρατιώτη» (The soldier’s opinion, 2022) του βραβευμένου σκηνοθέτη Ασσάφ Μπανίτ, αναφέρεται στα καθήκοντα του Στρατιωτικού Λογοκριτή, θίγει δε ζητήματα παραβίασης των μύχιων σκέψεων των πολιτών αλλά μέσα από αυτές τις σκέψεις αποκτά πρόσβαση στη γνώμη τους για τη χώρα –τρόπον τινά «Η γνώμη του στρατιώτη» είναι η οπτική των στρατιωτών στα ιστορικά γεγονότα.
Ειδικότερα, η ταινία του Ντέρι αφορά στις ιστορίες τεσσάρων οικογενειών τις οποίες ο σκηνοθέτης κατέγραψε το φθινόπωρο του 2019. Πρόκειται για μουσουλμάνους, Εβραίους υπερορθόδοξους, Εβραίους θρησκευόμενους έποικους και Εβραίους κοσμικούς ομοφυλόφιλους που λόγω των όσων επέφερε η Covid-19 και η κοινωνική απομόνωση –φόβο, λουκέτα– μεταβλήθηκαν οι μεταξύ τους σχέσεις.
Ένα ντοκιμαντέρ που από τη μια αποκαλύπτει τον εξτρεμισμό και την αποσύνθεση, από την άλλη καταγράφει τον διάλογο που δημιουργείται ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κάθε συμμαχίες τους, αποδεικνύοντας τις ρωγμές στους ανθρώπινους δεσμούς αλλά και τα μη αναμενόμενα «ράμματα».
Από το ντοκιμαναντέρ «A tale of four minorities». Πηγή φωτ.: Πρεσβεία του Ισραήλ
Το ντοκιμαντέρ του Ντέρι θα προβληθεί σε παγκόσμια πρεμιέρα ενώ εκείνο του Μπανίτ σε ελληνική πρεμιέρα. Η κάμερα του Μπανίτ μας μεταφέρει πίσω στο χρόνο, από το 1948 και εντεύθεν που ο Στρατιωτικός Λογοκριτής είχε την εξουσία να ανοίγει όλες τις επιστολές των στρατιωτών για να αποτρέψει την αποκάλυψη στρατιωτικών μυστικών, με σκοπό την προστασία της εθνικής ασφάλειας.
Μόνο που –όπως αναφέραμε παραπάνω– ο λογοκριτής χρησιμοποιούσε τις πληροφορίες σε αυτές τις επιστολές για εντελώς διαφορετικούς σκοπούς, εν αγνοία των στρατιωτών: ανέλυε τις απόψεις των στρατιωτών για τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινωνία, και τα ευρήματα παρουσιάζονταν σε υψηλόβαθμους αξιωματούχους σε μια άκρως απόρρητη έκθεση με τίτλο «Η Γνώμη του Στρατιώτη».
Με την ταινία του, ο Μπανίτ σκιαγραφεί την εναλλακτική ιστορία του Ισραήλ που προσφέρει η έκθεση και αποκαλύπτει ποιες ενέργειες επέλεξαν να κάνουν αυτοί που τη διάβασαν.
Από το ντοκιμαντέρ «The soldier’s opinion». Πηγή φωτ.: Πρεσβεία του Ισραήλ
Οι δύο ταινίες επελέγησαν από αρμόδια επιτροπή και άπτονται στο κοινωνικοπολιτικό και ιστορικό πλαίσιο που θέτει το φεστιβάλ. Πρόκειται για δύο ακόμη ντοκιμαντέρ που προστίθενται στη λίστα εκείνων με τα οποία ο κινηματογραφόφιλος εκπαιδεύει το βλέμμα του.
Ας μη λησμονούμε ότι το ντοκιμαντέρ είναι ένα συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος: «ντοκιμαντέρ ορίζεται ο κινηματογράφος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και δε χρησιμοποιεί παραδοσιακά στοιχεία μυθοπλασίας όπως σενάριο ηθοποιούς, κοστούμια. […] Καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα», όπως αναφέρει η Εύα Στεφανή στο βιβλίο της «10 κείμενα για το ντοκιμαντέρ» (εκδ. «Πατάκη», 4η έκδοση: 2017).
«Ακόμη και η ετυμολογική καταγωγή του όρου ''ντοκιμαντέρ'', προερχόμενου από το λατινικό ''documentum'', που μεταφράζεται ως ''μάθημα'' ή ''τεκμήριο'', το τοποθετεί κοντά στην εμπειρική πραγματικότητα» σημειώνει σε άλλο της βιβλίο με τίτλο «Ντοκιμαντέρ. Το παιχνίδι της παρατήρησης» (εκδ. «Πατάκη», 2016).
Beyond Storytelling
Δυναμική είναι και η παρουσία του Ισραήλ σε μία από τις καινοτομίες της εφετινής διοργάνωσης του φεστιβάλ. Ο λόγος για το κινηματογραφικό εργαστήρι «Beyond Storytelling», όπου με θεματική το Καστελλόριζο και με την καθοδήγηση έμπειρων επαγγελματιών, φοιτητές από διάφορα πανεπιστήμια δημιουργούν τη δική τους ταινία τεκμηρίωσης μικρού μήκους.
Το δε εργαστήρι βρίσκεται σε εξέλιξη από την αρχή του Φεστιβάλ και πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και το Queens του Kingston στον Καναδά, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή λογοτεχνίας και κινηματογράφου καθηγητής Uri Cohen και της σκηνοθέτριας Danae Elon.
Danae Elon. Πηγή φωτ.: Πρεσβεία του Ισραήλ
Η εφετινή έκδοση επικεντρώνεται στο ίδιο το νησί και το εργαστήριο εξετάζει τις ιστορίες που αφηγείται το νησί και αυτές που λέγονται για το νησί, γεγονότα και μυθοπλασία και τις τεκμηριωμένες γκρίζες ζώνες όπου η αλήθεια επιμένει. Αμφισβητώντας την αναπαράστασή του και τις παρουσίες σε όλο το νησί, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη μοναδική επίδραση της φανταστικής προσέγγισής του στη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία «Mediterraneo» (1991).
Uri Cohen. Πηγή φωτ.: Πρεσβεία του Ισραήλ
Παίρνουν μέρος, μαζί με άλλους συμμετέχοντες, ο Giuseppe Cederna, ο πρωταγωνιστής της ταινίας και οι κάτοικοι της περιοχής. Το εργαστήριο στοχεύει να αμφισβητήσει με οπτική και κειμενική εργασία τις ίδιες τις έννοιες του ντοκουμέντου σε ντοκιμαντέρ, ξεκινώντας από τα μέρη στα οποία βρισκόμαστε – το νησί του Καστελλορίζου στα ανατολικά, αν η Μεσόγειος αναζητά ένα όραμα.
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου
