Πλησιάζουμε προς τη 10η επέτειο από τη διεξαγωγή του αντισυνταγματικού, διχαστικού και τελικά άνευ νοήματος Δημοψηφίσματος στις 5 Ιουλίου 2015, αλλά και γενικότερα σε διάφορους σταθμούς που σημάδεψαν την πρώτη κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ στο εφιαλτικό Α’ Εξάμηνο του 2015, το οποίο έφερε τη χώρα στο Χείλος του Γκρεμού. Διατυπώνονται πολλές απόψεις ως απολογισμός αλλά και ως κριτική.
Εμείς φιλοξενούμε μια πολιτική συζήτηση επί του θέματος αλλά και ευρύτερη για την περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ με το κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων του Πάνου Καμμένου (2015-2019). Αποτιμώνται κριτικά η περίοδος εκείνη, οι πολιτικές δυνάμεις που έδρασαν τότε, οι εξελίξεις. Η συζήτηση περιστρέφεται επίσης στις σημερινές πολιτικές δυνάμεις, τις προκλήσεις και τα προβλήματα.
Δεν πρόκειται μόνο για μια ιστορική αναδρομή αλλά στην ουσία για μια συζήτηση με προεκτάσεις σε σύγχρονα και κρίσιμα πολιτικά θέματα.
Η εκρηκτική δεκαετία της κρίσης
Συζητούν
ο Σπύρος Λυκούδης και ο Βασίλης Καπετανγιάννης.
Ο Σπύρος Λυκούδης έχει μακρά πολιτική διαδρομή. Είναι ιστορικό στέλεχος της Ανανεωτικής Αριστεράς. Διετέλεσε Γραμματέας της Δημοκρατικής Αριστεράς (ΔΗΜΑΡ) . και βουλευτής Επικρατείας του κόμματος από το 2012 έως το 2014. Στη συνέχεια διετέλεσε Αντιπρόεδρος της Βουλής έχοντας εκλεγεί πρώτος βουλευτής στην Α’ Αθηνών (2014-2019) συνεργαζόμενος με το ΠΟΤΑΜΙ ως επικεφαλής της Πολιτικής Κίνησης «ΜΕΤΑρρυθμιστές της Αριστεράς» που ο ίδιος ίδρυσε τον Οκτώβριο του 2014.
Ο Βασίλης Καπετανγιάννης είναι πολιτικός επιστήμων, αναλυτής και βιβλιοκριτικός, συνεργάτης του και συνεργάτης στις σελίδες μας.
Και οι δυο συζητητές είναι φίλοι από τα φοιτητικά τους χρόνια.
Ένα άθλιο Δημοψήφισμα
Βασίλης Καπετανγιάννης (Β.Κ.):
Σπύρο,
ανοίγω τη συζήτησή μας με μια εκτενή Εισαγωγή ούτως ώστε να μπούμε κατά κάποιο τρόπο στο κλίμα μιας εποχής που σημάδεψε κυριολεκτικά, με την κακή έννοια του όρου, τη Μεταπολίτευση.
Σε λίγο, στις 5 Ιουλίου, συμπληρώνονται 10 ολόκληρα χρόνια από τη διεξαγωγή του θλιβερού και αντισυνταγματικού εκείνου Δημοψηφίσματος του 2015, το οποίο και θα παραμείνει ως όνειδος στην ιστορία της Μεταπολίτευσης. Τότε που η κυβέρνηση συνεργασίας των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, ήτοι η συγκυβέρνηση μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα με τους Ανεξάρτητους Έλληνες του Πάνου Καμμένου, ένα ακροδεξιό λαϊκιστικό κόμμα που αποκόπηκε από τον κομματικό κορμό της ΝΔ, καθώς και εκπροσώπων της Καραμανλικής πτέρυγας της ΝΔ, κατέφυγε σε ένα ακατανόητο φραστικά και ουσιαστικά Δημοψήφισμα με ένα ερώτημα σε ανύπαρκτο θέμα. Το ερώτημα που καλούντο να απαντήσουν οι πολίτες με ένα ΝΑΙ ή με ένα ΟΧΙ εντός μάλιστα του πρωτοφανούς χρονικού ορίου της μιας εβδομάδος, υποτίθεται ότι αφορούσε συνολική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ένα νέο Μνημόνιο η οποία, στην πραγματικότητα, δεν υφίστατο. Είχε αποσυρθεί. Η δε διατύπωση του ερωτήματος ήταν σκοπίμως ακατανόητη και η μισή στα αγγλικά. Φαρσοκωμωδία.
Ωστόσο, επρόκειτο, κατά την άποψή μου για ένα σημαντικό πολιτικό ΟΡΟΣΗΜΟ. Η κυβερνητική πολιτική της υποτιθέμενης «σκληρής διαπραγμάτευσης», που στην ουσία έσφιγγε τη θηλιά στο λαιμό τη χώρας, είχε φτάσει σε προφανές αδιέξοδο. Η απειλή της αυτοχειρίας, της εξόδου δηλαδή της χώρας από την ευρωζώνη, το πολυσυζητημένο Grexit, που υποτίθεται ότι θα τρομοκρατούσε τους εταίρους μας και θα κλόνιζε το ευρώ, είχε οικτρά αποτύχει. Άλλωστε, ήταν σταθερή επιδίωξη του εκλιπόντος τότε Γερμανού υπουργού Οικονομικών Σόιμπλε, προέδρου του Eurogroup. Οι μαθητευόμενοι μάγοι έπαιζαν στην ουσία το παιγνίδι του. Άργησαν να το καταλάβουν. Ορθώς οι ηγέτες της ΕΕ θεώρησαν το Δημοψήφισμα αυτό ψευδεπίγραφο.Το πραγματικό υποκείμενο ΕΡΩΤΗΜΑ ήταν για την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη ή όχι. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Οι πολίτες ψήφισαν σε συντριπτική πλειοψηφία, 61,31%, ΟΧΙ ενώ ένα ποσοστό 38.69% στήριξε με πάθος το ΝΑΙ, το «Μένουμε Ευρώπη». Ήταν ένα κίνημα που δημιουργήθηκε σχεδόν αυθόρμητα και ένωσε πολίτες από πολλούς δημοκρατικούς πολιτικούς χώρους στο αίτημα υπεράσπισης του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της χώρας και της παραμονής της στο κοινό νόμισμα, στον σκληρό πυρήνα της Ένωσης. 
Θεωρώ, λοιπόν, το Δημοψήφισμα εκείνο πολιτικό ΟΡΟΣΗΜΟ για δυο λόγους:
πρώτον, διότι ακολούθησε η διαβόητη «κωλοτούμπα» του Τσίπρα και η υπογραφή ενός καταστροφικού οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά 3ου Μνημονίου για τη χώρα και
δεύτερον, διότι επισφράγισε το διχασμό της ελληνικής κοινωνίας που είχε επιβάλλει με τον εμφυλιοπολεμικό και αχαλίνωτο και χυδαίο λαϊκιστικό πολιτικό του λόγο, συχνά χυδαιότατο, η «πρώτη φορά Αριστερά» στην ελληνική πολιτική.
Ήσουν τότε Αντιπρόεδρος της Βουλής ως επικεφαλής της Πολιτικής Κίνησης «ΜΕΤΑρρυθμιστές της Αριστεράς» που είχε συνεργαστεί εκλογικά με το ΠΟΤΑΜΙ, ένα νεοπαγές κόμμα υπό τον δημοσιογράφο Σταύρο Θεοδωράκη. Ξαναδιάβασα τις μαχητικές αγορεύσεις σου στη Βουλή εκείνη την περίοδο, τα άρθρα, τις συνεντεύξεις σου, τις πολιτικές σου παρεμβάσεις, όπως περιέχονται στο βιβλίο σου «ΔΡΟΜΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ» (2017). Χωρίς υπερβολή νομίζω ότι ακόμα και σήμερα ισχύουν ως αποτίμηση για τη διακυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Επαληθεύτηκαν δε από τις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις.
Δέκα χρόνια μετά, διαπιστώνουμε ότι γίνεται προσπάθεια αποτίμησης εκείνης της περιόδου με το πλεονέκτημα της κάποιας απόστασης από την εποχή και τα γεγονότα της.
Τα ερωτήματα για εκείνη την τραγική περίοδο είναι πολλά, δεν μπορούμε να τα εξαντλήσουμε εδώ. Η βιβλιογραφία για την περίοδο εκείνη είναι ήδη ογκώδης και συνεχώς εμπλουτίζεται.
Ποια είναι σε γενικές γραμμές η δική σου συνολική αποτίμηση εκείνης της περιόδου, τότε που η πολιτική των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ έφερε τη χώρα στο ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ. Τι θα έλεγες; Πού οφειλόταν η πολύ μεγάλη στήριξη των πολιτών στην κυβέρνηση, στον ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικά στον Α. Τσίπρα; Ο οποίος μάλιστα, καθώς γράφεται, αναδιοργανώνει την πολιτική του ταυτότητα και σχεδιάζει την επάνοδό του με τη δημιουργία νέου φορέα της «Κεντροαριστεράς». Ως Σωτήρ και Μεσσίας. Γιατί το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε εκλογικά τόσο αποδυναμωμένο; Στο ΠΟΤΑΜΙ τι ακριβώς συνέβη και τόσο γρήγορα οδηγήθηκε σε πτώση και διάλυση; Τι απέγινε η Ανανεωτική Αριστερά της οποίας ήσουν από τα κορυφαία ιστορικά στελέχη της;
Έχω επίγνωση πώς συνωθώ πολλά Ερωτήματα. Αλλά, εάν συμφωνείς κι εσύ, ας επιλέξουμε τα πιο κρίσιμα κατά την άποψή μας. Ήδη, τα επετειακά κείμενα πληθαίνουν.
Σπύρος Λυκούδης (Σ.Λ.):
Βασίλη,
χαίρομαι πολύ γι’ αυτήν την ευκαιρία της συζήτησης. Ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία.
Πράγματι, πέρασαν 10 ολόκληρα χρόνια από εκείνη τη ζοφερή περίοδο, ελπίζω ως παρένθεση που δε θα βρει άλλους μιμητές. Πολύ νερό κύλισε στ’ αυλάκι, που λέμε. Σκέφτομαι και ξανασκέφτομαι τη συνταρακτική αλλά συνάμα και άκρως επικίνδυνη για τη χώρα εκείνη περίοδο, που σφράγισε κατά κάποιο τρόπο και τη δική μου πολιτική πορεία. Δεν είναι θέμα κάποιας διαφορετικής αναδρομικής πολιτικής αποτίμησης εκείνης της περιόδου. Απλώς, νομίζω ότι σήμερα θα έδινα έμφαση σε ορισμένες πτυχές και της δικής μου πολιτικής δράσης και παρέμβασης με την Πολιτική Κίνηση των «ΜΕΤΑρρυθμιστών της Αριστεράς». Εξ ου και χαίρομαι για την ευκαιρία της συζήτησης αυτής.
Β.Κ.: Εντάξει. Κάποια στιγμή πρέπει να αποσύρεται κανείς από τον δημόσιο χώρο με την έννοια της εκλεγμένης παρουσίας στη Βουλή αλλά και από άλλα αξιώματα, πολύ περισσότερο όταν θεωρεί ότι οι διαμορφωμένοι πολιτικοί σχηματισμοί δεν τον εκφράζουν. Οπότε, καταλαβαίνω ότι αποφάσισες να μη διεκδικήσεις νέα θητεία στις εθνικές εκλογές του 2019.
Σ.Λ.: Σωστά. Όπως το λες. Αυτό καθόλου δε σημαίνει ότι ενώ δεν βρίσκομαι στις πρώτες γραμμές της πολιτικής δραστηριότητας με την προηγούμενη ιδιότητά μου έχασα συνάμα και το ενδιαφέρον μου για τις πολιτικές εξελίξεις, τα πολιτικά δρώμενα, εγχώρια, ευρωπαϊκά, διεθνή. Κάθε άλλο. Το ενδιαφέρον μου παραμένει αμείωτο. Συμμετέχω, συνεχώς, όπως κι εσύ άλλωστε, σε κύκλους και πολιτικές παρέες με κοινές αναζητήσεις και κοινά ενδιαφέροντα. Διότι, εξακολουθώ να αγωνιώ για το εάν η χώρα μου θα καταφέρει να ξεπεράσει τα προβλήματα που κληρονόμησε από εκείνη τη θλιβερή περίοδο, να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τις χρόνιες παθογένειές της, ει δυνατόν με συναίνεση, φευ, φευγαλέο όνειρο και να βαδίσει σταθερά στην οδό της προόδου. Να καταφέρει να προσαρμοστεί στα νέα γεωπολιτικά και παγκόσμια δεδομένα, να προοδεύσει, να ανεβάσει παντού το επίπεδό της με Σχέδιο, όραμα για μια καλύτερη ζωή, αταλάντευτη στο δυτικό, ευρωπαϊκό δρόμο που έχει διαλέξει, στις οικονομικές πολιτικές και γεωπολιτικές συμμαχίες της. Το δρόμο που της έχει εξασφαλίσει ανάπτυξη, ευημερία, ασφάλεια. Να τονίσω ότι ο δρόμος αυτός μας έσωσε από την άτακτη χρεοκοπία και την ολοσχερή καταστροφή. Θέλω να τη δω να κάνει γενναία άλματα, να ξεπεράσει τις αγκυλώσεις και τις υστερήσεις της σε πολλούς τομείς, να εκσυγχρονιστεί τάχιστα. Έχουμε χάσει πολύ χρόνο και έδαφος. Πρέπει η χώρα να συντονίσει το βήμα της με τις πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου σε συνθήκες γεωπολιτικής ασφάλειας, πολιτικής σταθερότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής, πολιτισμικής ανάταξης και διάκρισης.
Εγώ πιστεύω ότι αυτό θα πρέπει να είναι το Σχέδιο, ο Μεγάλος Στόχος, το Εθνικό Αφήγημα όλων των Ελλήνων. Μια Ελλάδα κοινωνικής δικαιοσύνης, ευημερούσα, γεωπολιτικά και εθνικά ισχυρή, ασφαλή, προηγμένη σε όλους τους τομείς, πολιτισμένη.
Β.Κ.: Να σε διακόψω για λίγο. Είναι αυτά που λες μια προβολή στο μέλλον, ένα σύνολο στόχων και αξιών που θα ήθελες ιδανικά να έχουν εμποτίσει κι άλλες πολιτικές δυνάμεις, πρωτίστως δε την Αριστερά όπως λες, όπως την αντιλαμβανόσουν μέσα από τους ΜΕΤΑ; Διότι, χωρίς καμιά δόση υπερβολής τόσο εσύ όσο και η Κίνηση διακρίνονταν από πολιτικό λόγο συγκροτημένο. Είχατε στόχους πολιτικούς, πάθος και «όραμα», μολονότι οι λέξεις αυτές έχουν τόσο κακοποιηθεί στους καιρούς μας από διάφορους πολιτικούς αγύρτες.
Σ.Λ.: Ασφαλώς. Μιλάμε για μια προσπάθεια ατομική και συλλογική. Ο δικός μου πολιτικός και αντιπολιτευτικός λόγος μέσα και έξω από τη Βουλή όχι μόνο δεν έχανε ευκαιρία να υπογραμμίζει τους στόχους που λες αλλά προσπαθούσα και να εκφραστεί και με έναν τρόπο συστηματικό, συνεπή και αξιακό.
Γι’ αυτό έρχονται και ξαναέρχονται στη σκέψη μου συνεχώς όσα ζήσαμε εκείνα τα χρόνια, γιατί ήταν μια περίοδος που σφράγισε σε μεγάλο βαθμό και τη δική μου παρουσία, όπως είπα προ ολίγου. Τι να θυμηθώ και τι να ξεχάσω, που λέμε, από αυτά τα χρόνια της μεγάλης κρίσης, από τα χρόνια της «πρώτη φορά Αριστερά», τις άνω και τις κάτω πλατείες, τις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων». Τις μούντζες στη Βουλή, τους προπηλακισμούς κατά πολιτικών αντιπάλων, τις βίαιες συμπεριφορές ακόμα και κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας, τις κρεμάλες, τις «οικονομικές αυτοκτονίες», τα «μαγκάλια». Σταματώ εδώ. Είναι φρικτές οι αναμνήσεις.
Το Δημοψήφισμα ήταν, πράγματι, αντισυνταγματικό και διχαστικό και γελοιοποίησε από την επόμενη κιόλας μέρα τους εμπνευστές του. Το κατήγγειλα με ένταση στη Βουλή. Το πολέμησα με τις ομιλίες και τις άλλες δημόσιες πολιτικές μου παρεμβάσεις. Δεν ήταν και τόσο εύκολο. Προσπαθούσα επίμονα να πείσω σε ένα δρόμο μετριοπαθή και ορθολογικό πολιτικά άτομα που συμμετείχαν ακόμα και ως υπουργοί στην κυβέρνηση ή την υπηρετούσαν από άλλες υψηλές δημόσιες θέσεις ευθύνης, άτομα με τα οποία είχα μοιραστεί στο παρελθόν πολύ πολιτικό και κομματικό χρόνο σε πολιτικούς σχηματισμούς. Ματαίως.
Αναφερόμουν συνεχώς και επέμενα για τη μοιραία κατάληξη την οποία θα είχε η απάτη της «ηρωικής και σκληρής» διαπραγμάτευσης, λες και οι προηγούμενοι κυβερνήτες ήταν «προδότες» και «πουλημένοι» και «μερκελιστές», όπως τους είχαν χαρακτηρίσει, «η τρόικα εσωτερικού», όπως χυδαία υπαινίσσονταν για το δικό μας πολιτικό πατριωτισμό.
«Φέρτε μας, εδώ που φτάσατε τη χώρα, μια συμφωνία έστω την τελευταία στιγμή», τους λέγαμε, να την ψηφίσουμε. Μην παίζεται την τύχη της χώρας στα ζάρια. Πάψτε να αναζητάτε στηρίγματα και να αλληθωρίζετε σε Μόσχα, Καράκας, Τεχεράνη και δεν ξέρω πού αλλού. Το σπίτι μας είναι στην Ευρώπη κι ας μην είναι τέλειο. Εκεί που είχαν οδηγήσει τη χώρα ακόμα και μια κάκιστη Συμφωνία, όπως ήρθε με το χείριστο όλων 3ο Μνημόνιο λίγο αργότερα με την «κωλοτούμπα» ήταν «καλύτερη επιλογή» σωτηρίας για τη χώρα, το αναγκαστικά μη χείρον, παρά το απίθανα τεράστιο κόστος που συνεπαγόταν, διότι η μη Συμφωνία σήμαινε άτακτη χρεοκοπία της χώρας. Όλεθρος. Έρεβος. Αργεντινή το λιγότερο.
Γνωρίζουμε πλέον πόσα δισεκατομμύρια μας στοίχιζε και μας στοίχισε τελικά κάθε ώρα «διαπραγμάτευσης», τις κλειστές τράπεζες, τους Βαρουφάκειους θεατρινισμούς, τις σκοτεινές παρεμβάσεις για τις τηλεοπτικές άδειες, τη ντροπιαστική συνέντευξη στο καμένο ΜΑΤΙ των 104 νεκρών το 2018 και πάνω απ’ όλα το όνειδος που θα συνοδεύει για πάντα τον ΣΥΡΙΖΑ, η συγκυβέρνηση με τον Π. Καμμένο. Και δεν ήταν μόνο το νέο δανειακό φορτίο του 3ου Μνημονίου με τις καταστροφικές επιπτώσεις του στην κοινωνία και την οικονομία και η ζημία της χώρας γενικότερα με πάνω από 100 δις ευρώ. Για να μην προσθέσω ότι εκείνοι που κραύγαζαν το «Go Back κα Μέρκελ», έγιναν σε ελάχιστο χρόνο οι πιο υπάκουοι μαθητές της, με την ουρά στα σκέλια. Επαίρονται μάλιστα σήμερα για τους επαίνους της Γερμανίδας Καγκελαρίου!. Το μαύρο άσπρο. Χωρίς αιδώ και συγνώμη. Ανατριχιάζω όταν σκέφτομαι τις δηλώσεις του τότε υπουργού Άμυνας Π. Καμμένου μπροστά στις κάμερες, λίγες μέρες πριν το Δημοψήφισμα για τον εσωτερικό πολιτικό ρόλο του στρατού, έχοντας δίπλα του σιωπηλό τον Πρωθυπουργό της χώρας.
Το τι επακολούθησε μετά το θλιβερό εκείνο Δημοψήφισμα με τους πανηγυρικούς χορούς στο Σύνταγμα είναι μάλλον γνωστό ευρύτερα με μια και μόνο λέξη, που πολιτογραφήθηκε στο διεθνές πολιτικό λεξιλόγιο. «Κωλοτούμπα». Θα επανέλθω στο θέμα αυτό.
Από τη «σκληρή» διαπραγμάτευση στις «Κωλοτούμπες»
Β.Κ.: Σωστά. Έχουμε την «κωλοτούμπα». Ο Τσίπρας ισχυρίζεται σήμερα ότι αποτελούσε το Β’ Σχέδιo, το Plan B, κάτι σαν εφεδρεία. Πρόκειται, φυσικά, για μια ακόμη πολιτική απάτη. Διότι, θέλει να αποκρύψει το Plan A, ήτοι τα Σχέδιο σύγκρουσης με την Ευρώπη και προετοιμασίας για τη δραχμή. Γνωρίζουμε σήμερα όχι μόνο τις μυστικές προετοιμασίες του φίλου του Βαρουφάκη Τζέιμς Γκαλμπραίηθ, γνωστού Αμερικανού οικονομολόγου, για παράλληλο μεταβατικό νόμισμα αλλά και τις απεγνωσμένες και ανεπιτυχείς προσπάθειες του Τσίπρα και της κυβέρνησής του να βρουν εναλλακτική χρηματοδότηση από Ρωσία και άλλες χώρες. Να θυμίσω ότι πριν την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση ο κ. Ν. Παππάς είχε επισκεφτεί τη Βενεζουέλα του Μαδούρο για «ζαρζαβατικά» και κατόπιν επισκέψεις κυβερνητικών στελεχών και παραγόντων στο Ιράν και τη Μόσχα, την οποία και επισκέφτηκε ο ίδιος ο Τσίπρας «απειλώντας» από εκεί να πλεύσει σε άλλες θάλασσες. Υπάρχουν πολλές και έγκυρες μαρτυρίες. Δεν αναφέρομαι μόνο στον κ. Λαφαζάνη και τις γνωστές απόψεις του περί δραχμής και Πουτινικής πιστωτικής αρωγής που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε ούτε στη μαρτυρία του τότε Γάλλου Προέδρου Ολάντ ότι ο Πούτιν του είπε περί ελληνικών αιτημάτων για τύπωμα δραχμών.
Σ.Λ.: Πράγματι, μάθαμε εκ των υστέρων πράγματα που υποψιαζόμασταν τότε κι είναι αποκαλυπτικά. Ωστόσο, με βάση τα τότε γνωστά στοιχεία και τις κυβερνητικές συμπεριφορές μπορούσαμε να αποκρυπτογραφούμε τις κρυφές τους προθέσεις, τους κρυφούς τους στόχους, όσο κι αν προσπαθούσαν να σβήνουν τα ίχνη τους και να παραπλανούν την κοινή γνώμη με καταιγισμό προπαγάνδας.
Β.Κ.: Αν δεν κάνω λάθος ο Σταύρος Θεοδωράκης, ο πρόεδρος του ΠΟΤΑΜΙΟΥ, που συμμετείχε στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών την οποία συγκάλεσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, την επομένη του Δημοψηφίσματος, τη Δευτέρα 6 Ιουλίου 2015, μπροστά στο εμφανές πολιτικό αδιέξοδο και τον πανικό του Τσίπρα, έχει αποκαλύψει ότι ακόμα και σε εκείνες τις στιγμές ο Α. Τσίπρας, σε ένα διάλειμμα τους είπε ότι τηλεφώνησε στον Πούτιν για να ζητήσει χρήματα και περίλυπος τους ανακοίνωσε ότι η απάντηση ήταν αρνητική. Μέχρι την τελευταία στιγμή!!. Έτσι κατάλαβα τις δηλώσεις του Θεοδωράκη. Άλλωστε, το επιβεβαίωσε πρόσφατα (βλ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής, 15/6/25) ο ίδιος ο κ. Παυλόπουλος.
Επομένως, η «κωλοτούμπα» που προφανώς έγινε από το φόβο να μην πάρουν την άγουσα οι πολιτικά υπεύθυνοι προς το Γουδή, δεν θα είχε κανένα νόημα και αξία χωρίς τη συγκατάθεση των δημοκρατικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, συγκεκριμένα της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΠΟΤΑΜΙΟΥ, τα οποία εξουσιοδότησαν τον Τσίπρα να πάει στις Βρυξέλλες και να φέρει μια συμφωνία εντός του ευρώ. Άλλωστε, η συγκατάθεση των κομμάτων αυτών αποτελούσε απαράβατη απαίτηση των εταίρων και δανειστών μας για ένα νέο Μνημόνιο. Και στη συνέχεια, όπως έχεις κι εσύ πολλάκις επιχειρηματολογήσει, επειδή οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ έχασαν την πλειοψηφία στη Βουλή λόγω της αποχώρησης της αριστερής πτέρυγας του ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Π. Λαφαζάνη ο οποίος εναντιώθηκε στο 3ο Μνημόνιο, η διάσωση της χώρας θα ήταν αδύνατη χωρίς την αποφασιστική στάση των κομμάτων της δημοκρατικής αντιπολίτευσης που ανέφερα. Όλα τα υπόλοιπα είναι Παραμύθια για μικρά παιδιά.
Επειδή, λοιπόν, σε αυτά τα θέματα πολλά έχουν ειπωθεί και γραφεί θα ήθελα να ζητήσω τη γνώμη σου για το ρόλο και τη συμβολή του ΠΟΤΑΜΙΟΥ σε όλη αυτήν την περίοδο. Διότι, δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι ο ρόλος του ήταν θετικός, προοδευτικός και πολύτιμος για τη Δημοκρατία και τη χώρα. Πριν προχωρήσουμε μπορείς να δώσεις τη δική σου εκτίμηση για το ΠΟΤΑΜΙ; Ποια ήταν η ιδιοσυστασία του και γιατί οδηγήθηκε τελικά σε πτώση και διάλυση;
Για το ΠΟΤΑΜΙ
Σ.Λ.: Θα πρέπει να υπενθυμίσω ότι το ΠΟΤΑΜΙ έκανε την ιδρυτική του εμφάνιση ως «κόμμα» ή κίνημα, όπως θέλετε, στις 26 Φεβρουαρίου του 2014 υπό την ηγεσία του γνωστού δημοσιογράφου Σταύρου Θεοδωράκη. Γεγονός είναι ότι ανακάτεψε βαλτωμένα νερά στον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο. Συγκέντρωσε γύρω του από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του σημαντικό δυναμικό ανθρώπων της δημιουργίας με φρέσκες ιδέες, με όρεξη για δουλειά και προσφορά και αποφασιστικότητα. Θα πρέπει να υπογραμμίσω ότι ήταν περίοδος διαφόρων προσπαθειών, ζυμώσεων και διεργασιών για την ανασυγκρότηση του δημοκρατικού χώρου, με κορυφαία την προσπάθεια «Κίνηση των 58». Η Δημοκρατική Αριστερά (ΔΗΜΑΡ) είχε δημοσκοπικά και πολιτικά, κυριολεκτικά, καταρρεύσει. Άλλες πολιτικές κινήσεις και πρωτοβουλίες δεν είχαν ευδοκιμήσει. Επομένως, υπήρχε μεγάλη αγωνία και διαθεσιμότητα, πολιτικό κενό, θα λέγαμε. Το κάλυψε προσωρινά το ΠΟΤΑΜΙ. Θα επανέλθω ειδικότερα σε αυτό. Για του λόγου το αληθές, πάντως, στις επικείμενες Ευρωεκλογές που έγιναν στις 25 Μαίου του 2014 το ποσοστό της ΔΗΜΑΡ μετά βίας έφτασε το 1.21% έναντι ποσοστών άνω του 6%, που είχε καταγράψει στις εθνικές εκλογές του Μαίου και Ιουνίου το 2012. Κυριολεκτικός καταποντισμός. Συντριβή. Είχα προειδοποιήσει περί αυτού κατ’ επανάληψη, ήμουν ο Γραμματέας του κόμματος σε πορεία, βέβαια, αποχώρησης. Να πω επίσης ότι το νεότευκτο ΠΟΤΑΜΙ κατέγραψε 6,61% εκλέγοντας δύο Ευρωβουλευτές, επίδοση άκρως αξιοζήλευτη για ένα νεοσύστατο κόμμα.
Β.Κ.: Είναι φανερό ότι ένα μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων της ΔΗΜΑΡ μετακινήθηκε στο ΠΟΤΑΜΙ, το προτίμησε έναντι άλλων επιλογών. Αυτό έδειξαν οι μετρήσεις τότε.
Σ.Λ.: Πολύ σωστά. Πράγματι, το μεγάλο τμήμα των φίλων και ψηφοφόρων της διαλυμένης ΔΗΜΑΡ ακούμπησε πολλές ελπίδες στο νεοσύστατο κόμμα. Εκατοντάδες μέλη και στελέχη από τη ΔΗΜΑΡ που συγκροτήσαμε την πολιτική κίνηση «ΜΕΤΑρρυθμιστές της Αριστεράς», στις 21 Οκτωβρίου του 2014, έβλεπαν θετικά την εκλογική συνεργασία με το ΠΟΤΑΜΙ. Η Κίνηση το αποφάσισε ενισχύοντας την προσπάθειά του. Στις εθνικές εκλογές στις 25 Ιανουαρίου του 2015 το ΠΟΤΑΜΙ ήρθε 4ο σημειώνοντας σημαντική επίδοση 6,05% και εκλέγοντας 17 βουλευτές. Διαμορφώθηκε, έτσι, μια ικανότατη Κοινοβουλευτική Ομάδα που παρήγαγε αξιόλογο και σοβαρό κοινοβουλευτικό έργο. Δουλέψαμε στη Βουλή με όρεξη, ιδέες και ιδιαίτερη συνέπεια. Δε θυμάμαι καμιά βασική κοινοβουλευτική επιλογή του ΠΟΤΑΜΙΟΥ, νομοθετική ή άλλη, που να μην ήταν σε σωστή κατεύθυνση. Ήμασταν παντού παρόντες, ανάλογα με τις δυνάμεις μας. Γρήγορα, όμως, η επιρροή του, η εκλογική του απήχηση υποχώρησε.
Το ΠΟΤΑΜΙ, λοιπόν, άρχισε να στερεύει και αναπόφευκτα υποχώρησε στις επόμενες εκλογές, στις 20 Σεπτεμβρίου 2015. Σημείωσε μόνο 4,05% και εξέλεξε 11 βουλευτές. Ήταν φανερό πως κάτι έφταιγε και τελικά είχε ένα τέλος που νομίζω ότι δεν του άξιζε. Τα αίτια αυτής της υποχώρησης και τελικής διάλυσης τα είχα εντοπίσει και επισημάνει αρκετά έγκαιρα και με επιμονή σε εσωτερικές και δημόσιες τοποθετήσεις και παρεμβάσεις μου αλλά και προσωπικά στον Σταύρο με τον οποίο διατηρούσα και διατηρώ πολύ καλή σχέση. Οι βασικοί λόγοι αφορούσαν σε μόνιμους παράγοντες σχετικούς με τη συγκρότηση, τη δομή και τη λειτουργία του υβριδικού του πολιτικού οργανισμού.
Το ΠΟΤΑΜΙ νομίζω ότι υποτίμησε την προφανή ανάγκη να προσδώσει γρήγορα στην αρχική του εκρηκτική εμφάνιση, πολιτικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά μάχιμου πολιτικού οργανισμού με κατοχυρωμένες θεσμικές διαδικασίες διαλόγου και λήψης αποφάσεων. Ήδη είχε αποχωρήσει το κόμμα «ΔΡΑΣΗ» του Θόδωρου Σκυλακάκη, το οποίο αργότερα προσχώρησε στη ΝΔ, που ήταν πιο φυσικός του πολιτικός χώρος.
Η ηγεσία του κόμματος θεωρούσε ως «παλαιοκομματικά» τα οργανωτικά χαρακτηριστικά που τόσο εγώ, όσο και άλλοι φίλοι, εντός και εκτός, επισημαίναμε σε κάθε ευκαιρία, ως αναγκαία, για να βοηθηθούν και πολιτικά χώροι όπου και εκλογικά είχε σημειώσει πολύ καλές επιδόσεις. Είχε άδικο! Το αναμφισβήτητο επικοινωνιακό ταλέντο του Σταύρου Θεοδωράκη και η γνησιότητα των προθέσεών του δεν αρκούσαν για να δώσουν σταθερότητα και κυρίως διάρκεια και προοπτική στο εγχείρημα.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσω ότι στον πολιτικό χώρο που χαρακτηρίζουμε ως «Κεντροαριστερά» υποστήριζα τότε μετά επιτάσεως, θα έλεγα, ότι κατ’ εξοχήν θα έπρεπε να ανήκει το ΠΟΤΑΜΙ όχι μόνο λόγω της στήριξής του από αξιόλογα άτομα του χώρου αλλά και λόγω των δυνατοτήτων που, αντικειμενικά, είχε στο να φέρει νέες ιδέες. Βεβαίως, στον χώρο αυτό υπήρχε, φυσικά, και τον διεκδικούσε επίμονα, το ΠΑΣΟΚ.
Έχω πολύ θετικές εικόνες από τα χρόνια της σχέσης μας και της συνεργασίας μας με το ΠΟΤΑΜΙ και τον Σταύρο.
Περί «Κεντροαριστεράς»
Β.Κ: Πριν προχωρήσεις, μια και έκανες λόγο για «Κεντροαριστερά», θα ήθελα να σταθούμε λίγο στο θέμα. Διότι, διαπιστώνονται ακόμα και σήμερα οι εκκρεμότητες. Εννοώ, ο κ. Τσίπρας ενθαρρύνεται εμφανώς από ορισμένους κύκλους, δέσμη κέντρων ισχύος, να ηγηθεί, λένε, νέου «Κεντροαριστερού» φορέα. Όλη η συζήτηση εντέχνως καλύπτει με πέπλο ομίχλης τον όρο αυτό. Νέος φορέας, λοιπόν, κάτι σαν ομπρέλα που περιλαμβάνει και τον ΣΥΡΙΖΑ και την Πλεύση Ελευθερίας και τον κ. Βαρουφάκη, το απολωλός πρόβατο, και τη Νέα Αριστερά, σε πρώτο στάδιο. Συνωστισμός. Αχταρμάς. Και υπάρχει, βέβαια, και το ΠΑΣΟΚ το οποίο, και για λόγους ιστορικούς, αλλά και τωρινούς, διεκδικεί κι αυτό και τον τίτλο και την ηγεσία του πολιτικού αυτού χώρου, που πάντα περιγράφεται με πολύ γενικούς καμιά φορά και πολύ σκοπίμως αόριστους όρους. Γνωρίζω, ότι εσύ έδωσες μεγάλες μάχες τότε για τη συγκρότηση νέου, ενιαίου φορέα της «Κεντροαριστεράς» κι ότι σε κάποια στιγμή το ΠΟΤΑΜΙ και το ΠΑΣΟΚ συνεργάστηκαν γι’ αυτό μετά από έντονες δικές σου δημόσιες πιέσεις αλλά και του κόσμου γενικότερα στο χώρο αυτό που ήθελε τη δημιουργία ενός νέου, ισχυρού, ενωτικού φορέα και πόλου.
Σ.Λ.: Πρόκειται για ένα μεγάλο θέμα, ακόμα εκκρεμές όπως λες, στο οποίο δεν μπορώ να επεκταθώ. Εν συντομία, πράγματι, πρωτοστάτησα στη συνεργασία των δυο κομμάτων χωρίς κανένα προσωπικό πολιτικό όφελος δικό μου. Συγκεντρώσεις, ομιλίες, άρθρα, συνεντεύξεις. Άδραξα κάθε ευκαιρία για να προωθήσω την υπόθεση αυτή. Μάλιστα οι «ΜΕΤΑρρυθμιστές» είχαν πολύ σημαντική συμβολή στα δύο κυβερνητικά προγράμματα που καταρτίστηκαν και με τη συμμετοχή πολλών σημαντικών προσωπικοτήτων και επιστημόνων. 
Ας πάρουμε υπόψη μας το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ προσπαθούσε να ανακάμψει. Στις εκλογές τον Ιανουάριο του 2015 υπό την ηγεσία του Ευάγγελου Βενιζέλου είχε σημειώσει μόνο 4,68%, έναντι ενός αξιοπρεπούς ποσοστού 8% και κάτι, αν θυμάμαι καλά, που είχε σημειώσει στις Ευρωεκλογές που προηγήθηκαν. Η εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ είχε μαζικά μετακομίσει κυρίως προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Υπάρχουν ερμηνείες, εξηγήσεις. Αλλά η φτωχή αυτή επίδοση, στα όρια της πολιτικής επιβίωσης ενός πάλαι ποτέ κραταιού κυβερνητικού κόμματος, οφειλόταν και στο γεγονός ότι ο πρώην πρόεδρος του κόμματος και πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, το είχε διασπάσει κι είχε κατέβει στις εκλογές με ένα δικό του κόμμα το ΚΟ.ΔΗ.ΣΟ που, όμως, δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Έχοντας συμπράξει με τη ΝΔ σε κυβέρνηση συνασπισμού το 2012-2014 για τη σωτηρία της χώρας, πράττοντας το πατριωτικό του χρέος κατέβαλε ο ίδιος, προσωπικά, βαρύτατο πολιτικό τίμημα. Επωμίστηκε μόνος του σχεδόν τεράστιο πολιτικό κόστος αλλά επιτέλεσε το καθήκον του. Η τότε κυβέρνηση, παρά τις τεράστιες δυσκολίες, έφερε εις πέρας το έργο της, έβγαλε σχεδόν τη χώρα από τα Μνημόνια. Είχε απομείνει η «ουρά του γαϊδάρου», που λέμε. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια. Ο Βενιζέλος σήκωσε μάλιστα και το μεγαλύτερο βάρος της αντιπολίτευσης του ΠΑΣΟΚ στη Βουλή, με τον γνωστό αιχμηρό, χειμαρρώδη και συγκροτημένο πολιτικό του λόγο. Ως επιστέγασμα, όμως, αυτής της προσφοράς του προς τη χώρα και το ΠΑΣΟΚ, το ίδιο το κόμμα του αργότερα τον εξοστράκισε!. Δε θα το σχολιάσω.
Β.Κ.: Σπύρο, θα σε διακόψω σε αυτό το σημείο, διότι, νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα με αφορμή την περίπτωση Βενιζέλου, διότι προ ολίγων εβδομάδων δημοσιεύτηκε ένα άρθρο με τίτλο «Η ιστορία κάτι χρωστάει στον Ευάγγελο Βενιζέλο» για να μην αναφέρω και τη γνωστή ρήση «η ιστορία θα τον κρίνει και θα τον δικαιώσει». Έχοντας δεκαετίες στην πολιτική κονίστρα, μέσα στην αγριότητα της πολιτικής αντιπαράθεσης, πιστεύεις ότι ο (η) πολιτικός ως άτομο στην δράση του παίρνει υπόψη του τον παράγοντα της υστεροφημίας ακόμα και με την έννοια του Ηρόστρατου που πυρπόλησε το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο για να μείνει στην ιστορία;
Σ.Λ.: Πρόσεξε. Στην κρίση της ιστορίας εκτίθενται άπαντες είτε το επιθυμούν ή επιδιώκουν είτε όχι…Τα πολιτικά πρόσωπα κι όχι μόνο κρίνονται για τις πράξεις και παραλείψεις τους και την προσφορά τους στον τόπο ή όχι. Άλλων το πέρασμα από τα δημόσια μνημονεύεται θετικά, άλλων μέτρια, αρνητικά ή αδιάφορα. Οι περισσότεροι δεν αφήνουν καθόλου ίχνη. Καταλαβαίνεις τι θέλω να πω… Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις. Το βασικό είναι ότι οι πολιτικοί πρέπει να υπηρετούν με το αίσθημα της ευθύνης και του καθήκοντος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και την πατρίδα τους χωρίς να υπολογίζουν το προσωπικό πολιτικό κόστος. Θέλω να πιστεύω πως ανήκω στην κατηγορία αυτή, ανεξάρτητα από το τελικό αποτύπωμα. Κι είμαι περήφανος γι’ αυτό. Και φυσικά δεν είμαι ο μόνος. Η αρχή αυτή μπορεί να μην έχει πολλούς μιμητές αλλά υφίσταται και υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα και δικά μας.
Τώρα, τι είναι τελικά η ιστορική κρίση; Δεν είναι κάτι αφηρημένο. Διεργασίες, καταστάσεις, οι ιστορικοί αποτιμούν τα περασμένα και τοποθετούν τους πολιτικούς δράστες σε ένα πλαίσιο υπό το φως των μετέπειτα εξελίξεων. Αναπόφευκτο. Με αυτή την έννοια, υπάρχει ιστορική δικαίωση κι αν συμβαίνει ενόσω οι κρινόμενοι βρίσκονται εν ζωή τόσο το καλύτερο. Διότι, για τους πολιτικούς δεν ισχύει το «αποθανών δεδικαίωται». Το ιστορικό παρελθόν βρίσκεται υπό συνεχή αναθεώρηση, διαπραγμάτευση και ανακατασκευή. Το παρόν επιλέγει τους «ήρωες» από το παρελθόν για να εξυπηρετήσει σύγχρονες ανάγκες, αποκαθηλώνει άλλους. Κι έτσι πορεύεται ο κόσμος. Κάπως έτσι θα απαντούσα στο ερώτημά σου. Συμπερασματικά, θα επιμείνω στην πολιτική και ηθική της ευθύνης. Ταπεινά, λέω ότι προσπάθησα να την υπηρετήσω.
Β.Κ.: Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα, πολιτικό, ιστορικό, φιλοσοφικό που έχει πολλές πτυχές. Σε διέκοψα. Ας επανέλθουμε στο θέμα της «Κεντροαριστεράς» που συζητούσαμε».
Σ.Λ.: Λοιπόν, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015 το ΠΑΣΟΚ υπό την ηγεσία πλέον της Φώφης Γεννηματά κάπως ανέκαμψε ως «Δημοκρατική Συμπαράταξη» με 6,29%. Εγώ είχα την άποψη ότι ξεχωριστά το ΠΟΤΑΜΙ και το ΠΑΣΟΚ δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν κάποια πολιτική δυναμική ανασυγκρότησης του χώρου, αλλά ούτε και η συνεργασία τους απέδωσε. Έγινε πολύ αργά, σε λάθος χρόνο και με λάθος τρόπο κι ήταν μοιραίο το ΚΙ.ΝΑΛ., το Κίνημα Αλλαγής όπως ονομάστηκε ο κατ’ όνομα «νέος φορέας», να διαλυθεί το καλοκαίρι του 2018, η σύμπραξη στην ουσία κράτησε μόλις ένα χρόνο. Και καθώς βαδίζαμε προς τος εκλογές του 2019 το ΠΟΤΑΜΙ άρχισε σιγά-σιγά να φθίνει, να ξεφτίζει για τους λόγους που έχω ήδη μιλήσει πιο πάνω. Να σημειώσω επίσης ότι το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η ΝΔ, είχε ήδη αποκτήσει νέα ηγεσία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη ο οποίος διεκδικούσε κι αυτός κομμάτι του κεντρώου χώρου, ενώ αυτοπροσδιοριζόταν ως μια ευρεία φιλελεύθερη κεντροδεξιά παράταξη, εκλογικά πολυσυλλεκτική. Αυτό ήταν ένα γενικό πολιτικό πλαίσιο, αν θέλουμε να μιλήσουμε για την ανασυγκρότηση της «Κεντροαριστεράς» τότε. Τελικά, Αποτυχία. Το ζητούμενο ήταν και νομίζω ότι παραμένει η δημιουργία ενός ενιαίου σοβαρού φορέα στον χώρο αυτό. Δοθείσης ευκαιρίας ίσως επανέλθουμε πιο κάτω στο θέμα αυτό μια στην ουσία βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα.
Για το λεγόμενο αντι-ΣΥΡΙΖΑ Μέτωπο
Β.Κ.: Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκλέχτηκε αρχηγός της ΝΔ τον Ιανουάριο του 2016 στον Β΄ γύρο των εσωκομματικών εκλογών ενάντια σε όλα τα προγνωστικά και ανασυγκρότησε την «Κεντροδεξιά» παράταξη. Είχες εκτιμήσει τότε, αν θυμάμαι καλά, το γεγονός αυτό ως θετική εξέλιξη για τον συντηρητικό χώρο αλλά και ως σήμα κινδύνου για τα κόμματα που κινούνταν στον «μεσαίο χώρο», όπως το ΠΟΤΑΜΙ ή ακόμα και το ΠΑΣΟΚ, καθώς διέκρινες ότι ο Μητσοτάκης αναπόφευκτα θα κινείτο συστηματικά προς τον λεγόμενο «μεσαίο χώρο» οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι του οποίου μπορούν να δώσουν την εκλογική νίκη σε ένα κόμμα, αν γείρουν προς τη δική του μεριά. Από εκείνη τη χρονιά επίσης η ΝΔ κατέκτησε δημοσκοπικά την πρώτη θέση, την οποία και δεν έχει χάσει μέχρι σήμερα. Την ίδια στιγμή, η αξιωματική αντιπολίτευση, με τις πολιτικές της, διαμόρφωσε απέναντί της ένα ρεύμα που ονομάστηκε αντι-ΣΥΡΙΖΑ.
Κατά τη γνώμη μου επρόκειτο για ένα διακομματικό πολιτικό ρεύμα που είχε την καταγωγή του στο «Μένουμε Ευρώπη», στην κινητοποίηση των πολιτών για το ΝΑΙ στο άθλιο Δημοψήφισμα, όπως αναφέραμε πιο πάνω, αλλά που είχε επίσης ως σαφείς στόχους την υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών από την κυβερνητική επιδρομή. Να θυμίσω όχι μόνο τον τραγέλαφο των τηλεοπτικών αδειών αλλά, μεταξύ άλλων και την πρωτοφανή πολιτική σκευωρία της Novartis, τη μεγαλύτερη σκευωρία στην πολιτική ιστορία της χώρας. Δεν υπάρχει αντίστοιχο προηγούμενο. Δε χρειάζεται να πω περισσότερα. Ήδη έχουν καταδικαστεί με χλιαρές ποινές πλημμελήματος δύο πρώην Υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ, έπεσαν «περιέργως» στα πολύ μαλακά, ενώ διεξάγεται και η δίκη των κουκουλοφόρων ψευδομαρτύρων που έχουν ήδη αποκαλυφτεί. Απουσιάζουν, βέβαια, οι ηθικοί αυτουργοί, ήτοι αυτοί, πολιτικά πρόσωπα βέβαια, που έβαλαν τους κουκουλοφόρους να ψευδομαρτυρήσουν, οι οποίοι σήμερα τηρούν σιγή ιχθύος επ’ αυτού, να εκτοξεύσουν προστατευόμενοι απίθανες κατηγορίες κατά πολιτικών προσώπων. Αιώνιο, ανεξίτηλο πολιτικό όνειδος του ΣΥΡΙΖΑ.
Τι ήταν αυτό το πολιτικό ρεύμα που τελικά ώθησε τον ΣΥΡΙΖΑ σε αλλεπάλληλες εκλογικές ήττες, το 2019 και το 2023, και στη σημερινή απαξίωση και ουσιαστική αφάνεια;
Σ.Λ.: Ήταν, κατά τη γνώμη μου, ένα πολύ σημαντικό πολιτικό ρεύμα που δημιουργήθηκε κυριολεκτικά «από τα κάτω», μέσα στην κοινωνία από όλον αυτόν τον κόσμο που αισθανόταν αφόρητα πιεσμένος και αηδιασμένος από την διάχυτη εχθροπάθεια, την τοξικότητα και το πολιτικό μίσος που εξέπεμπε κάθε μέρα, κάθε ώρα το αριστεροδεξιό συνονθύλευμα του «αντιμνημονιακού χώρου».
Δε θυμάμαι ποτέ να συγκάλεσε κάποια συλλογικότητα αυτό το αντι-ΣΥΡΙΖΑ Μέτωπο. Ακόμα και για το πώς πήρε αυτόν τον «τίτλο» θα ακούσει κανείς πολλές εκδοχές.
Ήταν ένα ρεύμα άρνησης του πολιτικού παραλογισμού των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, αντίσταση απέναντι στον πολιτικό τους τυχοδιωκτισμό. Ένα ρεύμα, ένα ευρύ φάσμα πολιτών που απλωνόταν από την ευρωπαϊκή συντηρητική Δεξιά και το Μεσαίο χώρο μέχρι την ευρωπαϊκή Μεταρρυθμιστική Αριστερά.
Ένας ολόκληρος κόσμος που επιδίωκε και ήλπιζε στην επιστροφή στην «κανονικότητα». Κινούμενος ευφυώς μέσα σε αυτό το ρεύμα ο Κυριάκος Μητσοτάκης και υποσχόμενος αυτήν την επιστροφή στη κανονικότητα δεν δυσκολεύτηκε να το εκφράσει και να νικήσει εκλογικά. Αντιθέτως, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπόρεσε ποτέ να «αξιοποιήσει» τη μνημονιακή του στροφή, να δηλώσει δηλαδή «κανονικός» διότι δεν μπορούσε να μεταλλαχτεί από κόμμα του λαϊκισμού και της τοξικότητας σε κόμμα ευθύνης.
Έχασε ακόμα και την τεράστια ευκαιρία να επανασυστηθεί στην ελληνική κοινωνία ως εναλλακτικός χώρος υπευθυνότητας, όταν, αν και ηττημένος στην εθνική κάλπη του 2019 εν τούτοις είχε πετύχει να συγκεντρώσει το εξαιρετικό ποσοστό του 31,50%. Όπως και με το ανέκδοτο με τον σκορπιό στο ποτάμι, δεν το άντεχε. Η πολιτική εχθροπάθεια, η οξύτητα, ο λαϊκισμός, ο ψευδεπίγραφος «αντι-συστημισμός» ήταν στη φύση του.
Για τη ΔΗΜΑΡ
Β.Κ.: Ας σταθούμε λίγο ακόμα στην περίοδο εκείνη. Η οικονομική κρίση διέλυσε το πολιτικό και κομματικό σύστημα. Κατακερμάτισε τον κομματικό χώρο. Υπήρξαν τερατογεννήσεις, όπως η εγκληματική οργάνωση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής. Μην ξεχνάμε ότι στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2015, όπου αναφερθήκαμε, ήρθε τρίτο κόμμα με αξιόλογα ποσοστά, κοντά στο 7% ενώ στις ευρωεκλογές του 2014 πλησίασε το 10% παρά το γεγονός ότι το εγκληματικό της έργο είχε ήδη γίνει γνωστό. Δε χρειάζεται να αναφερθώ σε άλλα τέρατα ή σε σημερινές προεκτάσεις και νέα σχήματα. Ωστόσο, η ίδια αυτή κρίση έφερε στην επιφάνεια και δυο ελπιδοφόρα κόμματα, τη ΔΗΜΑΡ και το ΠΟΤΑΜΙ, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο σε κρίσιμες φάσεις και καμπές της κρίσης. Για το ΠΟΤΑΜΙ τα είπαμε. Σχετικά με τη ΔΗΜΑΡ τι έφταιξε και εξαφανίστηκε τόσο γρήγορα από τον πολιτικό χάρτη; Ήσουν ο Γραμματέας του κόμματος. Δεν έχεις μιλήσεις καθόλου περί αυτού μέχρι τώρα. Γιατί; Έχει πολύ ενδιαφέρον να ακούσει κανείς την άποψή σου, εκ των ένδον.
Σ.Λ.: Στο Συνέδριο του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ τον Ιούνιο του 2010, στο Συνέδριο δηλαδή όπου ο ΣΥΝ μετεξελίχτηκε σε ΣΥΡΙΖΑ, το μεταρρυθμιστικό, εκσυγχρονιστικό ρεύμα που υπήρχε στις γραμμές του, «η Ανανεωτική Πτέρυγα» όπως την ονόμαζαν, επισημαίνοντας την εγκατάλειψη από την πλειοψηφία των βασικών ανανεωτικών χαρακτηριστικών της φυσιογνωμίας του κόμματος και την υιοθέτηση ακραίων λαϊκίστικων πολιτικών επιλογών ξένων προς την ανανεωτική του διαδρομή, αποχώρησε από τον ΣΥΝ και συγκρότησε αμέσως μετά τη ΔΗΜΑΡ (27/6/2010)
Ιδρύσαμε τότε τη ΔΗΜΑΡ στη δίνη της μεγάλης κρίσης και το τολμήσαμε διότι ως ρεύμα ιδεών ήμασταν δικαιωμένη δύναμη.
Διότι απείχαμε πολύ από τον πολιτικό λαϊκισμό.
Διότι υπερείχαμε σε αξιοπιστία.
Μέσα από τεράστιες δυσκολίες, χωρίς μέσα, με μόνο εφόδιο το ανανεωτικό μας πάθος, παλέψαμε αυτήν την προσπάθεια γιατί θέλαμε η δική μας Αριστερά να πει τις αλήθειες για την πολύπλευρη κρίση της χώρας.Διότι, η κρίση δεν ήταν μόνο οικονομική, αλλά και πολιτική, κρίση δομών, αξιών, θεσμών, παραγωγικού μοντέλου. Επομένως, δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε έτσι ως κοινωνία και χώρα.
Η πλειοψηφία που παρέμεινε στον ΣΥΝ κι έφτιαξε τότε τον ΣΥΡΙΖΑ δε θα μπορούσε να έχει τέτοια προοπτική. Και αποδείχτηκε. Μια απολύτως κομμουνιστογενής πλειοψηφία μαζί με διάφορες αριστερίστικες σέχτες ως «συνιστώσες» συγκρότησε τον ΣΥΡΙΖΑ της νέας φάσης και ακολούθησε τον γνωστό αριστερόστροφο λαϊκισμό με τα επίσης γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα. Γι’ αυτό και μόνο παντελώς άσχετοι με την ιστορία και διαδρομή της Αριστεράς στη χώρα μας μπορούν να θεωρούν τον ΣΥΡΙΖΑ ως κληρονόμο και συνεχιστή της αριστερής ανανεωτικής κουλτούρας, κληρονόμο και συνεχιστή της Αριστεράς του Λεωνίδα Κύρκου, του Μπάμπη Δρακόπουλου, του Μιχάλη Παπαγιαννάκη, του Γρηγόρη Γιάνναρου κι άλλων που δεν έχω χώρο να μνημονεύσω αλλά τρέφω μεγάλο σεβασμό μια και βρεθήκαμε μαζί τόσα πολλά χρόνια σε κοινούς πολιτικούς αγώνες.
Στελέχη με ανανεωτικό παρελθόν υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα, στον σημερινό ΣΥΡΙΖΑ, στη Νέα Αριστερά κ.τ.λ. είναι και δικοί μου σύντροφοι, διαχρονικοί μου φίλοι, συνοδοιπόροι κατά μια έννοια μιας ολόκληρης διαδρομής. Ωστόσο, είχαν και έχουν τεράστιες ευθύνες για όσα διέπραξε ο ΣΥΡΙΖΑ στην πλάτη της άλλοτε κοινής μας πορείας. Αυτούς σκέφτομαι πολλές φορές και τους συμπονώ για τη σημερινή κατάρρευση αυτού του χώρου, την κατρακύλα του οποίου, σε κάθε επίπεδο, δεν θα την ευχόταν κανείς ούτε στους χειρότερους εχθρούς του.
Η ΔΗΜΑΡ έβαλε κυβερνητική πλάτη το 2012, στην κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ για να υπάρξει διέξοδος από την κρίση και τα Μνημόνια μέσα από υπεύθυνες πολιτικές. Όταν άρχισε να διαφαίνεται η πιθανότητα ή μάλλον δυνατότητα εξόδου από την κρίση και τα Μνημόνια η ηγετική της ομάδα, ήδη φοβισμένη από τις ευθύνες αλλά και από την ανεπάρκειά της να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, την υπονόμευσε και την εγκατέλειψε οδηγώντας την σε εξευτελιστικά εκλογικά ποσοστά του 1,21% στις Ευρωεκλογές τον Μάιο του 2014 και του 0,4%.! στις εθνικές εκλογές τον Ιανουάριο του 2015.
Την διέσυραν ακριβώς για να μην υπάρχει ως εμπόδιο στις επιστροφές τους, στην κομματική κοίτη.
Β.Κ.: Σύμφωνοι. Αντιλαμβάνομαι ότι έχεις τους λόγους σου που δεν είσαι πιο συγκεκριμένος. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το γεγονός ότι πέραν της γενικότερης συμπεριφοράς του ο τότε πρόεδρος του κόμματος Φώτης Κουβέλης κατέληξε να γίνει υφιστάμενος του Καμμένου στο Υπουργείο Άμυνας! Μεγάλη Απογοήτευση.
Σ.Λ.: ΝΑΙ. Δεν έχω κάτι άλλο να πω.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ Σήμερα
Β.Κ.: Η ΔΗΜΑΡ διαλύθηκε, έσβησε, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ παρέμεινε, κυβέρνησε με την Ακροδεξιά αλλά τελικά ηττήθηκε σε όλες τις κάλπες και στις εθνικές του 2019 και του 2023. Ο δε Τσίπρας που δε θα έχανε ούτε στο ένα εκατομμύριο από τον Μητσοτάκη ή θα τον έκανε μια χαψιά για μπρέκφαστ ή ακόμα έπιανε και πουλιά στον αέρα, «αποσύρθηκε». Τα όσα επακολούθησαν με την εκλογή του κ. Κασσελάκη στην ηγεσία του κόμματος και τον τρόπο που ανατράπηκε και εκδιώχτηκε κακήν κακώς κατά τα σταλινικά ειωθότα του κόμματος, ας το αφήσουμε. Το θέαμα γνωστό και απεχθές. Γεγονός είναι ότι υπό την ηγεσία του κ. Σωκράτη Φάμελλου ο ΣΥΡΙΖΑ έχει επανέλθει σε ποσοστά (δημοσκοπικά) προ κρίσης. Ούτε διαφαίνεται κάποια προοπτική ανάκαμψης, παρά το πρόσφατο Συνέδριό του, όταν μάλιστα έχει ως δεύτερο ήμισυ τον κ. Πολάκη και πίσω του τη φωτογραφία του Άρη Βελουχιώτη κι όταν η επιστροφή Τσίπρα επικρέμαται ως απειλή για τη σημερινή ηγεσία του κόμματος. Τσούρμο ατάκτων πλέον αριστερών λαϊκιστών. Είναι φανερό ότι ο Τσίπρας θέλει να επανέλθει ως Μεσσίας και ηγέτης κάποιας «φαντασιακής Κεντροαριστεράς» με δικό του «άφθαρτο» πολιτικό φορέα.
Σ.Λ.: Σήμερα, ορισμένα κέντρα ισχύος και επιρροής, αλλά ενδεχομένως και καλοπροαίρετοι πολίτες, γνήσια ενδιαφερόμενοι για το μέλλον της ευρύτερης «Κεντροαριστεράς» και για τη δημιουργία εναλλακτικών επιλογών ισορροπίας στο πολιτικό σύστημα, σπεύδουν να αναζητήσουν προοπτικές και λύσεις σε φθαρμένες, κατά τη γνώμη μου, ιστορικές επιλογές. Αναλώνονται σε σχέδια, σε «συμμαχίες», «συνενώσεις» ακόμα και «συγκολλήσεις», στο χωρίς αξιοπιστία μωσαϊκό των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Αποτυχημένες αναζητήσεις, αποτυχημένα σχέδια.
Κάποιοι σπεύδουν να αναγορεύσουν τον Αλέξη Τσίπρα ως τον πιθανό, στον αντιπολιτευτικό χώρο, εκφραστή και ηγέτη μιας νέας «φαντασιακής Κεντροαριστεράς», μιας υποτίθεται «αριστερής σοσιαλδημοκρατίας» και άλλα ηχηρά παρόμοια. Ο ίδιος το Αλέξης Τσίπρας ενίσχυσε αυτά τα σενάρια και με την τελευταία του παρουσία, στην εκδήλωση του Ινστιτούτου που φέρει το όνομά του. Κάποιοι θεωρούν ως δείγμα «σοβαρής στροφής» την απόσταση που τηρεί τον τελευταίο καιρό ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ από τα τζαρτζαρίσματα στον αντιπολιτευτικό χώρο αλλά εκτιμούν και την ιστορική «κωλοτούμπα» του 2015 ως ένδειξη, ως απαρχή στροφής στην υπευθυνότητα και τον ρεαλισμό.
Δεν έχει υπάρξει όμως, μέχρι σήμερα, ούτε ίχνος αυτοκριτικής και κριτικής αποτίμησης για τις επιλογές της «πρώτη φορά Αριστερά», επιλογές που οδηγούσαν τη χώρα αφρόνως στην ολοκληρωτική καταστροφή.
Χρειάζεται να μην ξεχνάμε. Να μην έχουμε βραχεία μνήμη. Η διαβόητη «κωλοτούμπα», μετά το απερίγραπτο και αντισυνταγματικό Δημοψήφισμα τον Ιούλιο του 2015, δεν μπορούσε να μην υπάρξει. Ήταν αναπόφευκτη. Κανένας εκλεγμένος πρωθυπουργός δε θα μπορούσε να σηκώσει το βάρος της πλήρους κατάρρευσης της χώρας.
Η ευθύνη του δε θα ήταν προφανώς μόνο πολιτική, με ό,τι αυτό σημαίνει. Ο νοών νοήτω.
Έτσι, έχοντας αυτο-εγκλωβιστεί και αυτο-παγιδευτεί, ίσως από την «παράγκα» των δραχμιστών, έντρομος ο Αλέξης Τσίπρας έφερε το 3ο Μνημόνιο, δυσβάσταχτο και ως γνωστόν σκληρότερο όλων.
Η αντι-μνημονιακή χίμαιρα με την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ έθρεψε το εκλογικό του ακροατήριο κατέρρευσε ως η μεγαλύτερη πολιτική απάτη της Μεταπολίτευσης.
Για όλα αυτά δεν υπάρχει ούτε ίχνος αυτοκριτικής. Ποια αξιοπιστία μπορεί να έχουν σήμερα οι οποιεσδήποτε εκκλήσεις περί «νέας ενότητας» και μάλιστα «νέας Κεντροαριστεράς» και «νέου φορέα», στηριγμένων στις ίδιες δυνάμεις της πολιτικής αφροσύνης;
Αν παρακολουθήσει κανείς με προσοχή την πολιτική συμπεριφορά του ημερινού ΣΥΡΙΖΑ και όλου του περί αυτόν πολιτικού μωσαϊκού, θα διαπιστώσει τις ίδιες ασκήσεις πολιτικού χαμαιλεοντισμού.
Άκρατος λαϊκιστικός πολιτικός λόγος. Αυτόν γνωρίζει, με αυτόν τρέφεται.
Δεν έχει τα πολιτικά εργαλεία για να κατανοήσει τη σημερινή σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα μιας Ελλάδα που πασχίζει να σταθεί όρθια σε έναν ταραγμένοι κόσμο και δυστυχώς, ας το επαναλάβω, ούτε τις αρχές και τις αξίες για οιαδήποτε σοβαρή πολιτική παρέμβαση. Αυτές τις έχει χάσει. Τις απεμπόλησε ενωρίς. Προπαγάνδιζε για χρόνια το υποτιθέμενο «ηθικό πλεονέκτημα» ενώ βυθιζόταν σε παλαιοκομματικές πρακτικές και δολοπλοκούσε τη δική του διαπλοκή, όπως ευφυώς γράφτηκε.
Η χώρα δε χρειάζεται μια τέτοια Αριστερά. Είναι Κίβδηλη.
Όσοι την φαντασιώνονται ως τη «νέα Κεντροαριστερά», εφόσον δεν βγήκε η άλλη, η «ριζοσπαστική», ας το ξανασκεφτούν. Τίποτα ουσιαστικό δεν μπορεί να προκύψει από πολιτικούς χώρους με πρόσφατη καταγραμμένη και κραυγαλέα αναξιοπιστία.
Η χώρα έχει πραγματικά ανάγκη από μια μεγάλη ΜΕΤΑρρυθμιστική παράταξη στον ιστορικό Δημοκρατικό πολιτικό χώρο. Σύγχρονη, Προοδευτική, Ευρωπαϊκή, συντονισμένη με τις προοδευτικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας και της σημερινής Ευρώπης. Φανερό είναι ότι αυτή δεν μπορεί να προκύψει από αφερέγγυες πρωτοβουλίες όταν το μόνο για το οποίο εμφανώς αγωνιούν είναι η πολιτική τους επιβίωση και μόνο.
Η Νέα Αριστερά τι είναι;
Β.Κ.: Ένα τμήμα, το πιο «αριστερό» του ΣΥΡΙΖΑ, αποχώρησε όταν έχασε από τον κομήτη κ. Κασσελάκη την ηγεσία του κόμματος που διεκδίκησε. Διατείνεται ότι «διέσωσε» τον «πραγματικό» ΣΥΡΙΖΑ, τις δήθεν αξίες και αρχές του και διεκδικεί σήμερα την αριστερή καθαρότητα. Ωστόσο, οι δημοσκοπικές του επιδόσεις είναι πενιχρότατες και προς το παρόν δε φαίνεται να έχει πιθανότητες κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης στην επόμενη Βουλή. Αλλά, είναι ταυτόχρονα και διχασμένο ως προς τις προοπτικές επανόδου του στην αρχική πολιτική του μήτρα.
Σ.Λ.: Τα στελέχη της Νέας Αριστεράς ως πολιτικά πρόσωπα και ως μέχρι χτες ο ηγετικός πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ, είναι απολύτως συνυπεύθυνα για τη συνολική πορεία του. Μιλάω για την παλιά αλλά και τη νεότερη φουρνιά στελεχών που μια χαρά κυβέρνησαν από υπουργικές και άλλες θέσεις.
Δυστυχώς, επαναλαμβάνουν συνεχώς σε κάθε ευκαιρία πόσο περήφανοι είναι γι’ αυτήν την πορεία, επειδή βεβαίως στο ίδιο κοινό απευθύνονται, το Συριζαίικο, το οποίο εθίστηκε στην πολιτική τοξικότητα, την εχθρολαγνεία και την πολιτική ύβρη κατά των αντιπάλων του. Με αυτόν τον τρόπο στέρησαν την πρωτοβουλία τους από την πιθανότητα και τη δυνατότητα να προκαλέσει ένα στοιχειωδώς γνήσιο πολιτικό ενδιαφέρον σε πλήθος αριστερών που απώθησε και εξακολουθεί να απωθεί, ο λαϊκισμός, ο ανορθολογισμός και η έκπτωση από τον ΣΥΡΙΖΑ των αρχών και των αξιών της Ανανεωτικής Αριστεράς στην οποία κάποτε πιστέψαμε και για την οποία αγωνιστήκαμε.
Είναι συνυπεύθυνοι για τη συγκρότηση του συνονθυλεύματος του ΣΥΡΙΖΑ που συγκυβέρνησε αγκαλιά στις εξέδρες με την Ακροδεξιά, με σημαίνοντα πρόσωπα της παλαιάς Δεξιάς, με ιδιοτελείς πρώην ΠΑΣΟΚ που αγωνιούσαν για εξασφάλιση κοινοβουλευτικής παρουσίας καθώς και με διάφορους γυρολόγους πολιτευτές. Και δεν ξεχνιέται ότι αυτοί, κυρίως ιστορικά στελέχη της Aνανεωτικής Aριστεράς, δε δίστασαν καθόλου να ταυτιστούν στις πλατείες των «αγανακτισμένων» με τις αθλιότητες, τους τραμπουκισμούς και τους προπηλακισμούς εναντίον πολιτικών και πολιτών. Όταν αποφάσισαν να αποχωρίσουν λόγω της Κασσελάκειας ιλαροτραγωδίας, επιχείρησαν εις μάτην να αναστήσουν αρχές και αξίες που είχαν εγκαταλείψει στις εποχές των εκλογικών τους «θριάμβων». Ήταν, όμως, πολύ αργά, δεν μπόρεσαν να πείσουν και φυσικά δεν πείθουν.
Για το ΠΑΣΟΚ, Το Κέντρο και την Αριστερά
Β.Κ.: Η συζήτηση που λες για την «Κεντροαριστερά» περιλαμβάνει και το ΠΑΣΟΚ το οποίο, όμως, δεν έχει βρει ακόμα ένα σταθερό αντιπολιτευτικό δρόμο κι είναι αμφίβολο αν τον βρει. Χτυπάει μια στο καρφί και μια στο πέταλο. Συντάχτηκε στο θέμα της τραγωδίας των Τεμπών με τα πιο ακραία λαϊκιστικά στοιχεία εντός της Βουλής, ακόμα και με την Πλεύση Ελευθερίας που δεν την χρειαζόταν, για να μην υστερήσει σε αναίδεια, χυδαιότητα και αντι-Μητσοτακική υστερία νομίζοντας ότι θα καρπωθεί οφέλη με την εργαλειοποίηση του δυστυχήματος. Απέτυχε οικτρά. Ενίσχυσε ακόμα περισσότερο τα «αυθεντικά» κόμματα ενός, κατασκευασμένου, πράγματι, «αντι-συστημισμού». Υπέβαλε δυο προτάσεις δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης, το 2024 και το 2025, κι έσπασε τα μούτρα του.
Δε φαίνεται να έχει σταθερή πυξίδα. Οι βασικοί αντίπαλοι του προέδρου του κόμματος, κ. Ν. Ανδρουλάκη, για την ηγεσία και ο πρώην πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος του κόμματος Γ. Παπανδρέου τάσσονται υπέρ της συνεργασίας ή «συνένωσης» της λεγόμενης «Προοδευτικής Παράταξης», όλων των εξ αριστερών της ΝΔ, η οποία είναι όλα τα άλλα εκτός από προοδευτική. Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής είναι η Πλεύση να έχει σημειώσει μεγάλη άνοδο, να έχει κατακτήσει ακόμα και τη δεύτερη θέση και να έχει μεγάλη επιρροή στις νεότερες ηλικίες. Η εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ είναι πολλαπλώς διχασμένη είτε κλίνει προς τη μια μεριά της ευθύνης είτε προς την άλλη του λαϊκιστικού πολτού. . Δύσκολη η ισορροπία. Ακροβασία. Για πόσο μπορεί κανείς να πατά σε δύο πόσο μάλλον σε περισσότερες βάρκες; Ο κ. Ανδρουλάκης σημειώνει πολύ μικρά ποσοστά ως «κατάλληλος» πρωθυπουργός, το ήμισυ της εκλογικής βάσης του κόμματος αναμένει κάποιον άλλο σωτήρα και ηγέτη της «Κεντροαριστεράς». Το ΠΑΣΟΚ έχει εγκαταλείψει τον εκσυγχρονιστικό προσανατολισμό που εγκαινίασε ο Σημίτης και τη σοσιαλδημοκρατική προοπτική. Μάλιστα, «ντρέπεται» για την παράδοση αυτή. Τρέφεται κυρίως από το ιστορικό του παρελθόν, από την παραδοσιακή αντιδεξιά πολιτική και τον Ανδρεοπαπανδρεϊκό τριτοκοσμικό λαϊκισμό. Με τα σημερινά δεδομένα το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να απειλήσει την κυριαρχία της ΝΔ, πόσο μάλλον να έρθει πρώτο κόμμα και να αποτελέσει το ίδιο τον κορμό κάποιας κυβέρνησης συνεργασίας αποκλείοντας, εκ των προτέρων, τη ΝΔ. Όλα αυτά ανήκουν επί του παρόντος στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.
Σ.Λ.: Παρακολουθώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ και την πολιτική του συμπεριφορά. Προσπαθεί να παρουσιαστεί ως εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης. Προσπαθεί να πείσει ότι συνιστά τον υπεύθυνο εναλλακτικό χώρο απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
Κατανοώ αυτήν την προσπάθεια και την σέβομαι διότι δεν είναι και λίγο να νοιώθεις ότι δίπλα σου σε πιέζουν, έστω και δημοσκοπικά επί του παρόντος, απίθανοι πολιτικοί σχηματισμοί, μονοπρόσωποι χωρίς ίχνος προγραμματικού και πολιτικού λόγου.
Το ΠΑΣΟΚ σήμερα ασφυκτιά διότι, εκτός των άλλων, αισθάνεται κληρονόμος μιας μεγάλης διαδρομής. Αυτό είναι αλήθεια. Ωστόσο, υπάρχει επίσης μια άλλη μεγάλη αλήθεια, το γεγονός ότι ο κύκλος του ως το κραταιό κόμμα των δεκαετιών της Μεταπολίτευσης έχει κλείσει, οριστικά καθώς φαίνεται. Αυτό δεν το λέω καθόλου απαξιωτικά. Αντιθέτως, τιμώ την προσφορά του ιδιαίτερα σε κρίσιμες καμπές στη Μεταπολίτευση και την ιστορική γενναιότητα του Ευάγγελου Βενιζέλου και του ΠΑΣΟΚ στα χρόνια της μεγάλης κρίσης. Εννοώ, όχι μόνο τη συμμετοχή στην κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Λουκά Παπαδήμο αλλά την συγκυβέρνηση με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά στην περίοδο 2012-τέλος 2014.
Πιστεύω, όμως, ότι ο εναλλακτικός πόλος στο κομματικό μας σύστημα μπορεί να προκύψει, εάν προκύψει, με τη συγκρότηση ενός νέου, ενιαίου συλλογικού φορέα στον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο. Ασφαλώς και δεν θεωρώ ότι τα κόμματα συγκροτούνται εκ του μηδενός, με παρθενογένεση, από το πουθενά, δια περιπάτου ή μέσω ενωτικών εκκλήσεων. Ούτε συγκροτούνται επειδή πρέπει να υπάρξει η πολιτική επιβίωση του ιστορικού δημοκρατικού χώρου ή διότι πρέπει να αμφισβητηθεί ντε και καλά η πολιτική κυριαρχία του Κυριάκου Μητσοτάκη. Αλλά, διότι υπάρχει ανάγκη δημιουργικής ισορροπίας στο πολιτικό σύστημα.
Γιατί ακριβώς, όμως, μιλάμε; Για Αριστερά, για Κεντροαριστερά, για Προοδευτικό Κέντρο; Το ερώτημα είναι προκλητικό, διότι επικρατεί μεγάλη σύγχυση, αλλά και ερεθιστικό για ουσιαστική συζήτηση. Υπάρχουν αναφορές που υποστηρίζουν τη δημιουργία ενός προοδευτικού Κεντρώου κόμματος σήμερα στη χώρα, διότι ο Κεντρώος χώρος, λένε, έχει αναζητήσει κι έχει βρει προσωρινή (;) στέγαση στη φιλελεύθερη Νέα Δημοκρατία του Κ. Μητσοτάκη κι αυτό δημιουργεί, λένε και πάλι, ψευδή, αλλοιωμένη αποτύπωση στον πολιτικό χάρτη των πολιτικών ρευμάτων.
Αξιόλογοι αρθρογράφοι-αναλυτές κλίνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Πρόκειται για ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις. Όμως, όταν καθίσω να τις σκεφτώ βρίσκω μπροστά μου τον γρήγορο και σχεδόν «βίαιο» τρόπο με τον οποίο στη σκέψη αυτών των φίλων, αφαιρείται από το σχήμα τους η Αριστερά, σε όλες της τις εκδοχές παρά το σημαντικό της φορτίο που μεταφέρει, φορτίο γεμάτο τομές και εμπειρίες, θετικές και αρνητικές καθώς και το πολύτιμο, κατά τη γνώμη μου, αξιακό της απόθεμα.
Αυτή η αγνόηση ή απαξίωση για κάθε τι που ακούγεται αριστερό, προφανώς έχει σχέση με το πόσο διασύρθηκε, δυστυχώς, το όνομα της Αριστεράς στο σύνολό της, από την περιπέτεια του ΣΥΡΙΖΑ. Τα έχω γράψει και τα έχω καταθέσει στις ομιλίες μου στη Βουλή, ως προειδοποίηση για τη συλλογική ζημιά στο όνομα της Αριστεράς. Σήμερα, όμως, διαπιστώνω ότι διατυπώνονται με μεγάλη ευκολία και πιστεύω προχειρότητα απόψεις του τύπου «τι είναι σήμερα η Αριστερά»; «τι σημαίνει να είσαι Αριστερός σήμερα»; Βέβαια, στη βάση αυτή θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει καθόλα νόμιμα και αντίστοιχα ερωτήματα για το χώρο του Κέντρου, ήτοι «τι σημαίνει αυτό που σήμερα αποκαλείται Κέντρο»; ή «τι σημαίνει να είσαι σήμερα Κεντρώος»;
Χρειάζεται να εγκαταλείψουμε, άραγε, την πολιτική ανάλυση και να καταφύγουμε στην πολιτική γεωγραφία; Εγώ πιστεύω ακόμα σε μια Μεγάλη Μεταρρυθμιστική Παράταξη με σαφή κοινωνικά χαρακτηριστικά στηριγμένη και στις αγωνιστικές παραδόσεις και αξίες της Ανανεωτικής Αριστεράς. Έχω περιγράψει επανειλημμένα τα δημοκρατικά ιδεολογικά και πολιτικά της χαρακτηριστικά, τον ευρωπαϊκό και δυτικό της προσανατολισμό.
Δεν αρκεί, βεβαίως, ως εξήγηση για τη σημερινή αποδρομή της Αριστεράς η δυσφήμηση που υπέστη τα προηγούμενα χρόνια από τις πολιτικές πρακτικές των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ οι οποίες αναίρεσαν τις αξίες της. Χρειάζεται και ο ουσιαστικός της επαναπροσδιορισμός σε όλα τα επίπεδα.
Ας είμαι ειλικρινής. Τι εννοώ κι εγώ όταν κάνω λόγο για μια «άλλη» Αριστερά; Ποια μπορεί να είναι αυτή; Τι σκέφτεται, τι προτείνει, πώς δρα; Πολύ δύσκολα ερωτήματα κι ακόμα πιο δύσκολες οι απαντήσεις στις σημερινές συνθήκες. Χαμογελώ, διότι τα ίδια λέγαμε και στο παρελθόν, όταν θέλαμε να αποφύγουμε δύσκολες απαντήσεις. Για την ιστορία θυμάμαι ένα ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, τον αγαπημένο μας Άγγελο Διαμαντόπουλο, που γέλαγε με την καρδιά του όταν άκουγε φράσεις του τύπου «Εμείς υποστηρίζουμε μια …άλλη Ελλάδα, σε μια …άλλη Ευρώπη, σε έναν ….άλλο κόσμο» και τα συναφή που λέγαμε, χωρίς να μπορούμε να τα περιγράψουμε συγκεκριμένα όλα αυτά. Και κάγχαζε ο Άγγελος και διακωμωδούσε την όλη κατάσταση άδοντας «αυτός ο άλλος, αυτός ο άλλος είναι ευεργέτης μας μεγάλος».
Ο αντι-Μητσοτακισμός
Για τον Φθόνο προς το πρόσωπο του Κυριάκου Μητσοτάκη
Β.Κ.: Μια τελευταία ερώτηση σχετικά με τον αντιπολιτευτικό λόγο που βεβαίως μπορεί κανείς να τον διακρίνει και να τον ταξινομήσει, διότι δεν εκφέρεται πάντα με το ίδιο περιεχόμενο και με την ίδια ένταση από όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, έχει όμως ένα σαφές προσωπικό μέτωπο, έναν συγκεκριμένο στόχο, το πρόσωπο του ίδιου του Πρωθυπουργού. Δεν αναφέρομαι μόνο στα κατά καιρούς χυδαία συνθήματα εναντίον του ούτε στη συμπεριφορά του ΣΥΡΙΖΑ, ως κυβέρνηση, απέναντι στο πρόσωπό του και την οικογένειά του. Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σου, αυτό το προσωπικό μίσος, το δηλητήριο, η χυδαιότητα, διότι ξεφεύγει από το πλαίσιο ακόμα και μιας πολύ σκληρής αντιπολίτευσης.
Σ.Λ.: Η κριτική στην κυβέρνηση και στον Πρωθυπουργό είναι επιβαλλόμενη, αναγκαία θα έλεγα. Είναι αναγκαία γιατί η προφανής σε πολλά επίπεδα υστέρηση στη κυβερνητική πρακτική και αποτελεσματικότητα επιβάλλει αυστηρή αντιπολιτευτική αντιπαράθεση.
Η προσωπική, όμως, εχθρότητα και το τυφλό πολιτικό μίσος που συνεχώς εκπέμπεται κατά του Κυριάκου Μητσοτάκη έχει γίνει πια εμφανέστατη εμμονή, συμπεριφορά αποκαλυπτική της πολιτικής απελπισίας των αντιπάλων του και του φθόνου απέναντί του. Πιθανότατα, εκτός των άλλων, διότι επανειλημμένα και σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις μέχρι τώρα τους έχει οδηγήσει σε πολλαπλές ήττες. Δυστυχώς, η πολιτική συμπεριφορά, πολλές φορές δεν είναι απαλλαγμένη από πολιτικά συμπλέγματα.
Για το ρόλο των ηγετικών προσωπικοτήτων
Β.Κ.: Μου δίνεις με την τοποθέτησή σου αυτή την ευκαιρία να σε ρωτήσω και κάτι άλλο συναφές. Πολιτικοί ηγέτες στη χώρα μας κρίνονται και μεταγενέστερα για τα θετικά και αρνητικά τους αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο επηρέασαν την πολιτική ζωή του τόπου μας, το έργο που άφησαν αν κέρδισαν το νου και την καρδιά των πολιτών, αν κρίνονται ότι πρέπει να τους θυμούμαστε και να τους τιμούμε. Έχεις, τελικά, άποψη από την πολύχρονη πολιτική σου διαδρομή για το ρόλο της ηγετικής πολιτικής προσωπικότητας;
Σ.Λ.: Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι πολιτικοί ηγέτες αναστήματος βάζουν τη σφραγίδα τους στις εποχές και τα γεγονότα.
Η μεταπολεμική Ελλάδα κινήθηκε στις ράγες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Ανδρέα Παπανδρέου, του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του Κώστα Σημίτη.
Σήμερα, υπάρχει ηγετικό έλλειμμα. Λείπουν οι ηγετικές μορφές του μεγάλου πολιτικού εύρους. Βεβαίως, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι, είτε μας αρέσει είτε όχι, είτε είσαι φίλος είτε αντίπαλός του, ο Κυριάκος Μητσοτάκης αυτά τα χρόνια, έχει επιβληθεί στην ελληνική πολιτική ζωή.
Όμως, μιλάμε για ηγέτες που διαμορφώνουν ιστορία για το σήμερα και το αύριο κι εδώ σαφώς υπάρχει έλλειμμα.
Στο χώρο της δικής μας Αριστεράς, ο δικός μας άνθρωπος, ο Λεωνίδας Κύρκος, είχε ξεχωριστή και καθοριστική παρουσία και στο χώρο της Αριστεράς αλλά και ευρύτερα στην ελληνική κοινωνία και πολιτική ζωή του τόπου.
Όσοι ήμασταν κοντά του, δίπλα του, ξέρουμε καλά τη δύναμη και την έμπνευση που αντλούσαμε από αυτόν και πόσο μας λείπει αυτά τα χρόνια.
Τα Επίκαιρα
B.K.: Υπάρχουν σοβαρά και κρίσιμα επίκαιρα θέματα. Τα Τέμπη στα καθ΄ ημάς, η Ουκρανία, η Γάζα, ο πόλεμος που ξέσπασε μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, οι γενικότερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, η πολιτική που εκπορεύεται από τον Λευκό Οίκο κι άλλα. Είναι αδύνατο να τα θίξουμε εδώ με κάποια στοιχειώδη λεπτομέρεια. Κατατρύχουν, όμως, τις αριστερές, «προοδευτικές» παρατάξεις, καταπονούν τον υποτιθέμενο εσωτερικό διάλογο και καταλήγουν να μην είναι τίποτα άλλο παρά μία άνευ αρχών αχαλίνωτη πολιτική αντιπαράθεση.
Σχετικά με τα Τέμπη, είδαμε που κατέληξε η αχαλίνωτη δημαγωγία και τυμβωρυχία, η μεγάλη πολιτική απάτη που εξυφάνθηκε με στόχο τον ίδιο τον Π/Θ και την πτώση της κυβέρνησης. Κατέρρευσε με πάταγο. Το δηλητήριο, όμως, έρευσε άφθονο και διαπότισε μεγάλα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.
Η Ρωσία του Πούτιν συνεχίζει να διαπράττει φρικτά εγκλήματα πολέμου απέναντι σε ένα «ανύπαρκτο» έθνος. Ήδη, ο άνετος ρωσικός «περίπατος» των 3 ημερών στο Κίεβο για την κατάληψη της χώρας, έχει μεταβληθεί σε μια πολεμική σύγκρουση που διανύει πλέον τον τέταρτο χρόνο με εκατόμβες θυμάτων. Καθημερινά η Ρωσία πλήττει αλύπητα πολιτικούς στόχους με θύματα αμάχους και με στόχο να πλήξει το φρόνημα αντίστασης των Ουκρανών, που αντιστέκονται ηρωικά. Η Ρωσία εξακολουθεί να αποτελεί, υπό το πρίσμα, μάλιστα, της πολιτικής Τραμπ, υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη, τωρινή και μελλοντική.
Δεν μπορώ να επεκταθώ. Ωστόσο, θέλω να υπογραμμίσω τη στάση των «προοδευτικών» κομμάτων και πολλών «αριστερών», σε Ελλάδα και Ευρώπη. Άλλοτε συμβαδίζει με την άποψη ακροδεξιών κομμάτων, όπως στο θέμα της στήριξης στον Πούτιν και της αναίτιας εισβολής και προσβολής της εθνικής κυριαρχίας και ακεραιότητας της Ουκρανίας. Επικρατεί άκρα του τάφου σιωπή για τα εγκλήματα πολέμου τον Πούτιν, οποίος, μάλιστα, θαυμάζεται και ως ηγέτης.
Αντίθετα, λαλίστατοι είναι στο θέμα της Γάζας, όπου, πράγματι, η σφοδρή αντίδραση του Ισραήλ απέναντι στην απεχθή τρομοκρατική και εγκληματική επίθεση της Χαμάς κατά αθώων πολιτών, στις 7 Οκτωβρίου του 2023, υπερέβη κάθε νόμιμη αντίδραση, δημιουργώντας απίστευτη ανθρωπιστική κρίση στους Παλαιστίνιους. Διαπράττονται εμφανώς πολλαπλά εγκλήματα πολέμου και παραβιάσεις του ανθρωπιστικού δικαίου στο όνομα της νόμιμης κρατικής άμυνας. Οι χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες και υποκρισία πολίτες τα καταδικάζουν απερίφραστα μολονότι αναγνωρίζουν, φυσικά, όχι μόνο το δικαίωμα ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ αλλά και το δικαίωμα, όπως κάθε κράτους, της νόμιμης άμυνας. Ωστόσο, κι εδώ οι αντιδράσεις των «αριστερών» κομμάτων όχι μόνο παραλείπουν να καταδικάσουν απερίφραστα τα πρόσφατα εγκλήματα της Χαμάς αλλά η όλη συνθηματολογία τους αρνείται το δικαίωμα του Ισραήλ να υπάρχει στην περιοχή ως κρατική υπόσταση. Και δεν μπορούν να διαχωρίσουν μια καταδικαστέα από όλες τις απόψεις σημερινή πολιτική του Κράτους του Ισραήλ, που δεν έχει καμιά δικαιολογητική πλέον βάση, δεν εξυπηρετεί καμιά πολιτική της «επόμενης» ημέρας των δυο κρατών, όπως υποστηρίζει η διεθνής κοινότητα και που έχει ως αποτέλεσμα μια πραγματική τραγωδία των αμάχων, από τα αντισημιτικά ρεύματα και τις συμπεριφορές εναντίον πολιτών των κράτους του Ισραήλ που αναβιώνουν πολύ απεχθείς ιστορικές στιγμές και στην Ελλάδα εναντίον Εβραίων συμπολιτών μας. Πρόκειται για μια υποκριτική στάση «επιλεκτικού ανθρωπισμού» που δεν έχει καμιά αξιακή και ηθική βάση. Πρόκειται για πλήρη αυτο-ξευτελισμό.
Αναφορικά δε με τον πόλεμο Ισραήλ-Ιράν, που τώρα που συζητάμε δεν ξέρουμε την κατάληξή του και τις επιπτώσεις του και πάλι έχω να παρατηρήσω ότι τα αριστερά κόμματα δύσκολα αποκρύπτουν το αντιδυτικό τους μίσος. Λαλίστατα κατά τα άλλα σιωπούν για τα εγκλήματα ενός θεοκρατικού, ολοκληρωτικού και εγκληματικού καθεστώτος. Στη Δύση συζητάμε για ταυτότητα φύλλου, εκεί η τύχη όχι μόνο των αντιφρονούντων αλλά των ομοφυλόφιλων και των γυναικών που δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές του καθεστώτος είναι γνωστή.
Θα χρειαζόμασταν πολύ χρόνο για να συζητήσουμε τα διεθνή θέματα αυτά, που, όμως, απασχολούν έντονα την κοινή γνώμη, τη δική μας, της Ευρώπης, την παγκόσμια.
Σ.Λ.: Έχεις δίκαιο. Στο κορυφαίο δράμα των ημερών, στη Γάζα. Με μια φωνή όλοι οι Έλληνες πολίτες, ο κόσμος όλος, καταγγέλλει τα εγκλήματα του Ισραήλ σε αυτή τη Λωρίδα, τους ισοπεδωτικούς βομβαρδισμούς, την εκτόπιση, την πείνα, τη δυστυχία, τους άμαχους νεκρούς που προκαλούν η πολιτική του Νετανιάχου και των ακροδεξιών εξτρεμιστών με τη φονική στρατιωτικής τους μηχανή.
Δεν πείθει όμως καθόλου η ανθρωπιστική συμπαράσταση στους Παλαιστίνιους όσων όχι απλώς ξεχνούν, αλλά και αρνούνται να καταδικάσουν τις θηριωδίες και τα εγκλήματα των μαχαιροβγαλτών της Χαμάς. Δεν υπάρχει όπως και εσύ λες «επιλεκτικός» ανθρωπισμός. Και έτσι η αναγκαία ομοψυχία απέναντι στο δράμα των Παλαιστινίων, οδηγείται δυστυχώς ακόμα, και αυτή, στην άνευ αρχών πολιτική αντιπαλότητα και στην εσωτερική εχθρότητα.
Όπως και στην τραγωδία των Τεμπών, οι πολιτικοί έμποροι του δυστυχήματος, εμπόδισαν και εμποδίζουν το σύνολο της κοινωνίας να πενθήσει με μια φωνή τους νεκρούς της.
Αυτός που ψάχνει να βρει σε ποια πλατεία είναι γραμμένα τα ονόματα των νεκρών στο Μάτι, για να ανάψει και εκεί ένα καντήλι, ματαίως ψάχνει. Γιατί αυτοί είναι οι «άλλοι» νεκροί. Άρρωστες καταστάσεις!
Σπύρο είσαι ακόμα Αριστερός;
Β.Κ.: Σπύρο, εδώ θα πρέπει να κλείσουμε τη συζήτησή μας. Σε ευχαριστώ για τη συμμετοχή σου. Φυσικά, δεν ήταν δυνατόν να θίξουμε και να αναλύσουμε σε μεγαλύτερη έκταση και βάθος όλα τα ζητήματα, εσωτερικά και διεθνή.
Θα ήθελα, όμως, τελικά να σε ρωτήσω και μην το πάρεις προσωπικά ως πρόκληση. Είσαι ακόμα Αριστερός;
Σ.Λ.: Κι εγώ σε ευχαριστώ Βασίλη πολύ για την ευκαιρία αυτή και ιδιαίτερα, ας το επαναλάβω, για την ευγενική φιλοξενία. Ευγνώμων. Σχετικά, όμως, με την ερώτησή σου. Πιστεύεις ότι μπορώ να βγω έξω από τον εαυτό μου; Θα σε παραπέμψω σε κάτι που έχει αναφέρει ο αγαπημένος μου φίλος Αντώνης Μανιτάκης στην παρουσίαση του βιβλίου μου «ΔΡΟΜΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ» στη Θεσσαλονίκη το 2018.
Β.Κ.: Ανέτρεξα σε εκείνη την εκδήλωση.
Έχω μπροστά μου την ομιλία του ομότιμου πλέον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Αντώνη Μανιτάκη.
Με εντυπωσίασε το κλείσιμο της παρέμβασής του που είχε και προσωπικά στοιχεία και σε αυτά αναφέρεται ο Λυκούδης. Είπε εξής:
«Έμεινα δίπλα στον Σπύρο όλα αυτά τα χρόνια», είπε, «και τον στήριξα όσο μπορούσα… Βλέποντάς τον τώρα να στέκεται μόνος πολιτικά, συνεπής και ατάραχος, μου έρχονται στο μυαλό τα λόγια του Γάλλου λογοτέχνη Αλμπέρ Καμύ, που αμέσως μετά τον πόλεμο αποχώρησε απογοητευμένος από το ΚΚ της Γαλλίας. Τον ρώτησαν οι δημοσιογράφοι αν παραμένει αριστερός.
Απάντησε, (J’était de gauche, je reste de gauche, contre elle et malgré moi) «Ήμουν αριστερός, παραμένω αριστερός, ενάντια στη θέληση της Αριστεράς και παρά τη θέλησή μου».
«Με αυτά τα λόγια θέλω και εγώ, εν είδει προσωπικού πολιτικού απολογισμού, να τον χαιρετίσω και να τον συγχαρώ πολιτικά για το κουράγιο του», έληξε την παρέμβασή του.
Φωτογραφίες κειμένου: Eurokinissi
