Ο πρώην υπουργός Παιδείας και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Τσίπρα κ. Γαβρόγλου, στη συνέντευξη που παραχώρησε στον Σταμάτη Ζαχαρό, στην εκπομπή ΕΔΩ, επικαλέστηκε τα ευρήματα μιας δημοσκόπησης που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του έτους, υποστηρίζοντας ότι οι Έλληνες βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση το 2019 σε σχέση με σήμερα.
Πράγματι, η Metron Analysis, σε πανελλαδική έρευνα που διενήργησε τον Φεβρουάριο του 2025, διαπίστωσε ότι το 52% των ερωτηθέντων δήλωσε πως είχε μεγαλύτερη οικονομική άνεση το 2019 απ’ οτι το 2025.
Το εύρημα είναι εντυπωσιακό, ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι μέσα σε πέντε χρόνια μπορεί να έχουν αλλάξει πολλά στην προσωπική ζωή των πολιτών. Ένας 17χρονος σήμερα ήταν μόλις 12 ετών το 2019, δηλαδή τελείωνε το Δημοτικό. Κάποιος που σήμερα είναι 65 ετών και μόλις βγήκε στη σύνταξη ήταν τότε 60 και ακόμη ενεργός επαγγελματικά. Ένας 35χρονος που σήμερα έχει οικογένεια ήταν τότε 30 και πιθανότατα εργένης.
Υπάρχουν, λοιπόν, αντικειμενικές δυσκολίες στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ωστόσο, αυτές οι επισημάνσεις δεν αναιρούν το βασικό συμπέρασμα: μια σημαντική πλειοψηφία θεωρεί ότι είχε καλύτερη οικονομική κατάσταση επί κυβέρνησης Τσίπρα σε σύγκριση με την περίοδο των κυβερνήσεων Μητσοτάκη - που ήταν και ο ουσιαστικός στόχος της συγκεκριμένης ερώτησης.
Είναι γνωστό ότι η μνήμη συχνά εξιδανικεύει το παρελθόν. Οι άνθρωποι τείνουν να το θυμούνται ως καλύτερο απ’ ό,τι πραγματικά ήταν, επειδή:
- οι αρνητικές λεπτομέρειες ξεθωριάζουν με τον χρόνο,
- τα θετικά συναισθήματα διατηρούνται εντονότερα,
- το παρόν βιώνεται με περισσότερη αβεβαιότητα και άγχος,
- οι αναμνήσεις λειτουργούν ως μηχανισμός ψυχικής προστασίας
Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως Rosy retrospection (ρομαντικοποίηση του παρελθόντος), έχει μετρηθεί επιστημονικά. Συνεπώς, είναι προβληματικό να συγκρίνουμε το «σκληρό» παρόν με ένα ωραιοποιημένο παρελθόν.
Πόσο όμως είναι ωραιοποιήμενο το παρελθόν;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα «πόσο ωραιοποιημένο είναι το παρελθόν», μπορούμε να στραφούμε σε μια διαχρονική ερώτηση του Ευρωβαρομέτρου: Πώς θα αξιολογούσατε την οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού σας;
Τα αποτελέσματα είναι αποκαλυπτικά:
- Το 2025, το 55% των πολιτών αξιολογεί την οικονομική του κατάσταση ως καλή, έναντι 43% που τη θεωρούν κακή.
- Το 2019, μόλις 38% την αξιολογούσε ως καλή, ενώ το 62% τη χαρακτήριζε κακή.
Η σύγκριση δείχνει ότι περίπου 20% των ερωτηθέντων βελτίωσε αντικειμενικά την οικονομική του κατάσταση, μεταβαίνοντας από «κακή» σε «καλή». Αυτό επιβεβαιώνει ότι η θεωρία της ωραιοποίησης του παρελθόντος βρίσκει εφαρμογή στην πράξη.
Η τάση αυτή θυμίζει τον Dean στην ταινία Blue Valentine, που προσπαθεί να γαντζωθεί από μια εξιδανικευμένη εικόνα της παλιάς του σχέσης, ενώ στην πραγματικότητα υπήρχαν σοβαρά προβλήματα. Η ωραιοποίηση του παρελθόντος είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, τόσο στην προσωπική ζωή όσο και στη συλλογική μνήμη.
* O Αντώνης Παπακώστας είναι πρώην στέλεχος ΕΕ και Επιστημονικός Συνεργάτης, ΕΛΙΑΜΕΠ
