Ένα κεφάλι Ερμή στην Αγία Ειρήνη

Ένα κεφάλι Ερμή στην Αγία Ειρήνη

Κεφαλή Ερμή, που εικονίζει τον θεό σε ώριμη ηλικία, προφανώς από ερμαϊκή στήλη, αποκαλύφθηκε την περασμένη Παρασκευή απέναντι από τον Ιερό Ναό Αγίας Ειρήνης στο ύψος της οδού Αιόλου 25 και σε βάθος 1.30 μ. από το οδόστρωμα. Η αποκάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών στο πλαίσιο του έργου «Κατασκευή αποχετευτικών δικτύων ακαθάρτων και των συνδέσεων των ακινήτων 4ης και 5ης Δημοτικής Κοινότητας» του Δήμου Αθηναίων, που εποπτεύει η Εφορεία Αρχαιοτήτων πόλεως Αθηνών. Η εικονογραφία του γλυπτού προσιδιάζει στον τύπο του Ερμού Προπυλαίου του Αλκαμένους.

Η κεφαλή είχε εντοιχιστεί σε β΄ χρήση στο νότιο πλευρικό τοιχίο σύγχρονου συνδετήριου αγωγού αποχέτευσης. Το εύρημα που διατηρείται σε καλή κατάσταση, αμέσως μετεφέρθη σε αποθήκη της Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Πρόκειται για πρωτότυπο έργο πιθανότατα του τέλους του 4ου ή αρχών 3ου αι π.Χ. Οι ερμαϊκές στήλες ήταν ιδρυμένες σε σταυροδρόμια και οδούς και χρησίμευαν ως οδοδείκτες.

Οι Ερμές (αρχαία Ελληνικά Ἑρμαῖ) ήταν λίθινες, τετράπλευρες ορθογώνιες στήλες οι οποίες στην κορυφή έφεραν προτομή και καμιά φορά κορμό άνδρα. Τοποθετούνταν σε διάφορα σημεία της αρχαίας Ελλάδας ως οδοδείκτες ή αφιερώματα ή σύμβολα ορίων μιας ακίνητης περιουσίας. Υιοθετήθηκαν αργότερα και από τους Ρωμαίους, με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν και στη δυτική Ευρώπη.

Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο «Αρχαία Ελληνικά» (https://arxaia-ellinika.blogspot.com/2017/07/ermaikes-stiles-ermai-arxaia-ellada.html) σε αρχαιότερες εποχές οι Ερμές δεν είχαν αυτή την τετραγωνισμένη μορφή, που σύμφωνα με τον Παυσανία τους την έδωσαν οι Αθηναίοι, αλλά ήταν σωροί από πέτρες (ερμαίοι λόφοι) επάνω στους οποίους τοποθετείτο ένα σύμβολο. Επίσης οι Ερμές πιο παλιά ήταν τεράστιοι φαλλοί λαξευμένοι σε πέτρα ή από άλλα υλικά που στήνονταν όρθιοι σε διάφορα σημεία -ο Ερμής στα πολύ παλιά χρόνια συνδεόταν ιδιαίτερα με τον φαλλό.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τα σύμβολα αυτά σε διάφορες μορφές οι Έλληνες τα κληρονόμησαν από τους Πελασγούς, ειδικά εκείνα που είχαν επάνω τους ως σύμβολα φαλλούς και αιδοία. Στη συνέχεια πάντως οι Ερμές πήραν κατά πάσα πιθανότητα την ονομασία τους από τον θεό Ερμή, που προτού θεωρηθεί προστάτης του εμπορίου και της επικοινωνίας συνδεόταν με τον Διόνυσο και την ερωτική ορμή ή τη δύναμη.

Οι Ερμές ήταν σύμβολα που οι Έλληνες θεωρούσαν ότι προστάτευαν την περιουσία τους, τους έφερναν καλή τύχη και απέτρεπαν σαν ξόρκια το κακό και τους εχθρούς τους. Συνάμα ήταν και σημεία λατρείας προς μια θεότητα -συνήθως τον Ερμή- γι' αυτό και συχνά απέδιδαν στο σύμβολο μικρές θυσίες, κατά κανόνα αφιερώνοντας σύκα και άλλα φρούτα. Όταν αργότερα οι Ερμές πήραν τη μορφή της τετραγωνισμένης στήλης διατήρησαν όλους αυτούς τους χαρακτήρες -της οριοθέτησης, της προστασίας και της λατρείας. Συχνά στα κατοπινά χρόνια δεν έφεραν κεφαλή Ερμού στην κορυφή, αλλά διαφορετικής θεότητας.

Πολλοί έβαζαν Ερμές και στην είσοδο του σπιτιού τους, ως δηλωτικό της κατοικίας τους αλλά και ως κάτι ανάλογο με το σημερινό εικονοστάσι, δηλαδή για προστασία και εξορκισμό του κακού.

Περίφημες ήταν και οι Ερμές της αθηναϊκής Αγοράς, όπου λειτουργούσαν ως ένα είδος τιμητικής προτομής και ήταν διατεταγμένες σε σειρά στη "Στοά των Ερμών", οι κεφαλές των οποίων αποκόπηκαν μαζί με πολλές άλλες από άγνωστα άτομα κατά τις παραμονές της Σικελικής εκστρατείας, οπότε οι υποψίες βάρυναν τον Αλκιβιάδη.

Εκτός από τις ενόδιους Ερμές, στήλες παρόμοιες τοποθετούνταν και σε τάφους ή στα μεγάλα γυμναστήρια, για να υποδηλώνουν το σημείο εκκίνησης ή την αφετηρία ενός αγώνα ή και σε άλλες περιστάσεις.