Η έντονη τοποθέτηση του Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη ότι «η κυπριακή κυβέρνηση δεν εκβιάζεται από κανέναν» άναψε φωτιές στις ήδη τεταμένες σχέσεις γύρω από το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Η δήλωση ήρθε ως απάντηση σε πληροφορίες περί απαίτησης του ΑΔΜΗΕ για επιστροφή ολόκληρου του ποσού των 251 εκατ. ευρώ που έχει δαπανήσει, κάτι που ο ίδιος ο ελληνικός Διαχειριστής διέψευσε λίγες ώρες αργότερα.
Με γραπτή ανακοίνωσή του, ο ΑΔΜΗΕ ξεκαθάρισε ότι δεν ζητεί επιστροφή όλων των κεφαλαίων αλλά μόνο την πρώτη συμφωνημένη δόση των 25 εκατ. ευρώ για το 2025. Παράλληλα, επιβεβαίωσε ότι έχει προχωρήσει – όπως άλλωστε είχε προαναγγείλει – σε ένσταση κατά της απόφασης της ΡΑΕΚ της 31ης Ιουλίου, η οποία είχε αναγνωρίσει ως τεκμηριωμένες δαπάνες μόλις 82 εκατ. από τα συνολικά 251 εκατ.
Η σκληρή δήλωση Χριστοδουλίδη φαίνεται ότι αιφνιδίασε την Αθήνα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρωθυπουργός συγκάλεσε χθες έκτακτη σύσκεψη με την ηγεσία του ΥΠΕΝ και τον ΑΔΜΗΕ, επιλέγοντας στη συνέχεια μια άτυπη ενημέρωση ότι «σύντομα θα υπάρξουν σχετικές τοποθετήσεις της κυβέρνησης», ανέφερε το Μέγαρο Μαξίμου, δείχνοντας διάθεση αποκλιμάκωσης.
Η Λευκωσία χαμηλώνει τους τόνους
Μετά τη διάψευση του ΑΔΜΗΕ, η κυπριακή κυβέρνηση εμφανίζεται να υποδέχεται θετικά τη διευκρίνιση πως ο Διαχειριστής αναγνωρίζει το πλαίσιο συμφωνίας Κύπρου–Ελλάδας και τις πρόνοιες για το έργο. Κυπριακές κυβερνητικές πηγές παραπέμπουν στο πρόσφατο κοινό ανακοινωθέν Μητσοτάκη–Χριστοδουλίδη από τη Νέα Υόρκη, όπου τονίστηκε η κοινή προσήλωση των δύο χωρών στην υλοποίηση του στρατηγικής σημασίας έργου.
Την ίδια ώρα, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης διαβεβαίωσε ότι οι σχέσεις με την Ελλάδα είναι «ισχυρότερες από ποτέ», ενώ ο Σταύρος Παπασταύρου μίλησε για «αδιάρρηκτους δεσμούς», χωρίς όμως να παραβλέπει ότι στο συγκεκριμένο έργο εκπέμπονται κατά καιρούς «αντικρουόμενα μηνύματα» από τη Λευκωσία.
Οι σκιές πάνω από το έργο
Παρά την προσπάθεια πολιτικής αποκλιμάκωσης, η πορεία του έργου παραμένει αβέβαιη. Η γαλλική Nexans, ανάδοχος για την κατασκευή του υποθαλάσσιου καλωδίου, παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις, καθώς – σύμφωνα με πληροφορίες – δεν έχει λάβει πληρωμές εδώ και μήνες και εξετάζει το ενδεχόμενο να παγώσει προσωρινά την παραγωγή.
Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που θεωρεί το έργο καθοριστικό για την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, φέρεται έτοιμη να παρέμβει εκ νέου ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια της επένδυσης.
Το ιστορικό της «ηλεκτροπληξίας»
Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ υπήρξε εξαρχής ένα έργο στρατηγικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής, αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με επιδότηση–ρεκόρ ύψους 657 εκατ. ευρώ από τις Βρυξέλλες, η Ευρώπη έδειξε από την πρώτη στιγμή τη στήριξή της στο φιλόδοξο εγχείρημα. Ωστόσο, η πορεία του έργου μόνο ομαλή δεν ήταν.
Από τον EuroAsia στον Great Sea Interconnector
Η αρχή έγινε με το έργο EuroAsia Interconnector, υπό τον Ντίνο Κτωρίδη. Η αδυναμία καταβολής της πρώτης δόσης προς τη Nexans, την εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή του υποθαλάσσιου καλωδίου, δημιούργησε από τότε ένα διαρκές «σίριαλ». Η κυπριακή κυβέρνηση, αναζητώντας διέξοδο, ζήτησε από τον ΑΔΜΗΕ να αναλάβει το έργο. Έτσι, αφού ο EuroAsia πρακτικά κατέρρευσε, γεννήθηκε ο Great Sea Interconnector.
Τον Οκτώβριο του 2023, ο ΑΔΜΗΕ αγόρασε το έργο έναντι 48 εκατ. ευρώ και ξεκίνησε την προσπάθεια υλοποίησης, με βάση την αξία του έργου και όχι τις παλαιές δαπάνες της προηγούμενης διαχείρισης.
Τα νέα εμπόδια και η αμφιθυμία της Λευκωσίας
Αντί η μετάβαση να σημάνει νέα αρχή, η Λευκωσία είχε γενικά μια αμφίσημη στάση. Οι τελευταίες δηλώσεις του Κύπριου υπουργού Οικονομικών Μάκη Κεραυνού, που αμφισβήτησε τη βιωσιμότητα του έργου, έδωσαν νέο γύρο εντάσεων – τη στιγμή που οι Κύπριοι καταναλωτές εξακολουθούν να πληρώνουν από τα υψηλότερα τιμολόγια ρεύματος στην Ευρώπη, αγγίζοντας τα 300 ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Το καλοκαίρι του 2024, η ΡΑΕΚ αναθεώρησε τις αποφάσεις της επί τα χείρω, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο το κλίμα. Στο ίδιο διάστημα, η Τουρκία μπλόκαρε το ερευνητικό σκάφος στην Κάσο, ενώ οι διεθνείς ισορροπίες μεταβάλλονταν λόγω των αμερικανικών εκλογών και της ενίσχυσης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη διεθνή σκακιέρα.
Η δύσκολη διαπραγμάτευση
Σε εκείνη την κρίσιμη καμπή, με τον ΑΔΜΗΕ να έχει ήδη επιβαρυνθεί κατά 160 εκατ. ευρώ, ο τότε υπουργός Ενέργειας Θεόδωρος Σκυλακάκης διαπραγματεύτηκε με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη. Το αποτέλεσμα ήταν μια επιτυχής πολιτική συμφωνία: η Ελλάδα αναλάμβανε το 50% του γεωπολιτικού ρίσκου, με το κράτος να εγγυάται 12,5% σε περίπτωση αποτυχίας του έργου λόγω γεωπολιτικών παραγόντων. Η εναλλακτική ήταν μια πολυετής δικαστική διαμάχη με αβέβαιο αποτέλεσμα.
Ωστόσο, η συμφωνία δεν κατέληξε σε πρακτική λύση. Τον Φεβρουάριο, ο Σκυλακάκης έδωσε εντολή στον ΑΔΜΗΕ να παγώσει τις πληρωμές.
Η Nexans σε αναμονή και ο κίνδυνος απώλειας
Παρά το πάγωμα, ο ΑΔΜΗΕ συνέχισε τις δαπάνες για την παραγωγή του καλωδίου, ώστε να μη χαθεί το χρονοδιάγραμμα. Όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, τα καλώδια είναι μια αγορά που έχουμε περισσότερη ζήτηση από ό,τι προφορά. Η Nexans, σε κάθε περίπτωση, έχει τη δυνατότητα να διοχετεύσει το καλώδιο σε άλλες αγορές με υψηλή ζήτηση. Η κυπριακή επιφυλακτικότητα ενισχύει το αδιέξοδο, καθώς η Λευκωσία φαίνεται απρόθυμη να δεσμευτεί οικονομικά, την ώρα που η Άγκυρα παρακολουθεί με ικανοποίηση τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις Ελλάδας–Κύπρου.
Τούτων δοθέντων, οι δύο παράγοντες που υπονομεύουν καθοριστικά την ηλεκτρική διασύνδεση είναι πρωτίστως η γεωπολιτική πίεση της Τουρκίας και το ατελείωτο παζάρι στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και τα οικονομικά συμφέροντα στην μικρή αγορά της Κύπρου, που επιβαρύνουν δυσανάλογα τον καταναλωτή.
Το έργο παραμένει «στον πάγο», με τον ΑΔΜΗΕ να κερδίζει χρόνο διατηρώντας εναλλακτικές επιλογές. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: θα υπάρξει η πολιτική βούληση και η περιφερειακή σταθερότητα που απαιτείται για να υλοποιηθεί ένα έργο που θεωρείται κρίσιμο για την ενεργειακή ασφάλεια όλης της Ευρώπης;
