Η κλιματική αλλαγή καθιστά 10 φορές πιο πιθανό να δημιουργηθούν καιρικές συνθήκες όπως αυτές που οδήγησαν στις καταστροφικές φετινές πυρκαγιές σε Τουρκία, Κύπρο και Ελλάδα. Αυτό διαπιστώνει μεταξύ άλλων νέα επιστημονική μελέτη του World Weather Attribution στην οποία συμμετέχουν και Έλληνες ερευνητές από το Πολυτεχνείο της Κρήτης, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων - ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
Παράλληλα όπως τονίζεται στην έρευνα η κλιματική αλλαγή έκανε τις καιρικές συνθήκες που οδήγησαν στις καταστροφικές πυρκαγιές του Ιουνίου και Ιουλίου σε Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρο κατά 22% εντονότερες.
Οι ερευνητές, όπως αναφέρουν, αναμένουν παρόμοια αποτελέσματα για τις πυρκαγιές στην Ισπανία και προειδοποιούν για πιο επικίνδυνες πυρκαγιές με τη συνεχιζόμενη καύση ορυκτών καυσίμων.
Η μελέτη διεξήχθη από 28 ερευνητές μέλη της ομάδας World Weather Attribution, συμπεριλαμβανομένων επιστημόνων από πανεπιστήμια και μετεωρολογικές υπηρεσίες στην Τουρκία, την Ελλάδα, στην Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η έρευνα επικεντρώνεται στις πυρκαγιές του Ιουνίου και του Ιουλίου ενώ αναμένεται να ακολουθήσει νεότερη έκθεση για αυτές του Αυγούστου.
Όπως τονίζεται από τους επιστήμονες, η μελέτη της World Weather Attribution ακολουθεί δεδομένα που επιβεβαιώνουν ότι το 2025 έχει καταστεί το χειρότερο έτος που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη όσον αφορά τις πυρκαγιές, με περισσότερα από ένα εκατομμύριο εκτάρια (10 εκατομμύρια στρέμματα) να έχουν καεί.
Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι ο κίνδυνος μεγαλύτερων και πιο δύσκολα ελεγχόμενων πυρκαγιών θα συνεχίσει να αυξάνεται εάν οι χώρες συνεχίσουν να καίνε ορυκτά καύσιμα ενώ επισημαίνουν ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις καιρικές συνθήκες που οδηγούν σε καταστροφικές πυρκαγιές.
Στα βασικά ευρήματα περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων ότι:
● Η κλιματική αλλαγή έθεσε τις βάσεις για τις πυρκαγιές, επηρεάζοντας τις καιρικές συνθήκες τους μήνες, τις εβδομάδες και τις ημέρες που προηγήθηκαν.
● Οι συνολικές χειμερινές βροχοπτώσεις στην περιοχή έχουν μειωθεί κατά περίπου 14%, γεγονός που οδηγεί σε ξηρότερες συνθήκες το καλοκαίρι.
● Η έντονη ξηρασία που προκάλεσε την καύση των φυτών πριν από τις πυρκαγιές ήταν περίπου 18% πιο έντονη λόγω της κλιματικής αλλαγής.
● Οι ζεστές, ξηρές συνθήκες και οι θυελλώδεις άνεμοι (hot- dry - windy) , ο συνδυασμός των οποίων οδήγησαν στην εξάπλωση των πυρκαγιών ήταν περίπου 22% πιο έντονες λόγω της κλιματικής αλλαγής.
● Οι ταυτόχρονες πυρκαγιές σε όλη την Ευρώπη εξαντλούν τους πόρους για την κατάσβεση των πυρκαγιών και τα πιο έντονα φαινόμενα ήδη ξεπερνούν τις προσπάθειες προσαρμογής.
Ποιες οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής
Για την έρευνά τους οι επιστήμονες ανέλυσαν δεδομένα καιρού και κλιματικά μοντέλα προκειμένου να ποσοτικοποιήσουν την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στις πυρκαγιές σε Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρο αλλά και να συγκρίνουν τον τρόπο με τον οποίο τα φαινόμενα αυτά έχουν αλλάξει μεταξύ του σημερινού κλίματος, όπου παρατηρείται αύξηση κατά 1,3°C, και του ψυχρότερου προβιομηχανικού κλίματος. Η μελέτη επικεντρώθηκε σε μια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, εστιάζοντας στις φετινές πυρκαγιές μέχρι τα τέλη Ιουλίου και αναλύοντας τις τάσεις στις πιο έντονες καιρικές συνθήκες πυρκαγιάς κάθε έτους.
«Για άλλη μια φορά, η αμείωτη ζέστη έχει προκαλέσει συνθήκες ξηρασίας στην Ευρώπη. Η μελέτη μας διαπιστώνει ένα εξαιρετικά ισχυρό σημάδι κλιματικής αλλαγής προς θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες. Αυτά τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά. Σήμερα, με την αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,3°C, παρατηρούμε νέα ακραία φαινόμενα στις πυρκαγιές που έχουν φέρει τους πυροσβέστες στα όρια τους. Ωστόσο, αν οι χώρες δεν απομακρυνθούν πιο γρήγορα από τα ορυκτά καύσιμα, θα φτάσουμε σε αύξηση της θερμοκρασίας έως και 3°C αυτόν τον αιώνα», επισημαίνει μεταξύ άλλων ο ερευνητής στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Πολιτικής του Imperial College του Λονδίνου, Theodore Keeping.
Όπως εξηγούν οι ερευνητές εκατοντάδες πυρκαγιές ξέσπασαν στην Ανατολική Μεσόγειο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, οι οποίες, τροφοδοτήθηκαν από συνεχόμενες ημέρες με θερμοκρασίες άνω των 40°C, ξηρή βλάστηση και θυελλώδεις ανέμους.
Η ανάλυση διαπίστωσε επίσης αύξηση της έντασης των συστημάτων υψηλής πίεσης, όπως αυτό που προκάλεσε τις καταστροφικές πυρκαγιές. Το αποτέλεσμα αυτό υποδηλώνει ενίσχυση των Ετησιών- μελτεμιών ( Etesian) που τροφοδοτούν τις πυρκαγιές, κάτι που, όπως υπογραμμίζουν οι ερευνητές, συμφωνεί με δημοσιευμένες μελέτες γύρω από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή.
Η μελέτη εξέτασε τις καιρικές συνθήκες τους μήνες και τις ημέρες που προηγήθηκαν των χειρότερων πυρκαγιών για φέτος μέχρι το τέλος Ιουλίου, και κατά τη διάρκειά τους. Αρχικά αναλύθηκαν οι παρατηρήσεις των χειμερινών βροχοπτώσεων, οι οποίες, όπως τονίζουν οι επιστήμονες, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στο να καθοριστεί η ευφλεκτότητα του τοπίου το καλοκαίρι. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί κατά περίπου 14% από την προβιομηχανική εποχή, πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να καίνε ορυκτά καύσιμα.
Στη συνέχεια, ανέλυσαν τον τρόπο με τον οποίο η έντονη, ξηρή ζέστη "προετοίμασε τα φυτά" να καούν λίγο πριν από την εκδήλωση των πυρκαγιών. Για να το κάνουν αυτό, οι επιστήμονες ανέλυσαν ένα μέτρο που αντικατοπτρίζει πόσο "διψασμένος" είναι ο αέρας. Διαπίστωσαν ότι μια εβδομάδα με συνθήκες υψηλής εξάτμισης είναι πλέον περίπου 13 φορές πιο πιθανή και 18% πιο έντονη λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Στη συνέχεια, οι επιστήμονες ανέλυσαν τις συνδυασμένες συνθήκες ζέστης, ξηρασίας και θυελλωδών ανέμων που επικράτησαν για τρεις ημέρες και τροφοδότησαν την εξάπλωση των πυρκαγιών. Χωρίς την κλιματική αλλαγή, όπως υπογραμμίζουν, παρόμοια φαινόμενα θα συνέβαιναν μόνο μία φορά κάθε 100 χρόνια. Σήμερα όμως, με την αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,3°C, αναμένεται να συμβαίνουν περίπου μία φορά κάθε 20 χρόνια. «Συνολικά, οι συνθήκες που ευνοούν τις πυρκαγιές έγιναν περίπου 10 φορές πιο πιθανές και 22% πιο έντονες λόγω της κλιματικής αλλαγής», υπογραμμίζουν.
Τέλος, αναλύθηκαν τα καιρικά φαινόμενα που προκάλεσαν τους ακραίους βόρειους ανέμους.
«Η Τουρκία, η Ελλάδα και η Κύπρος αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κίνδυνο εντονότερων και πιο δύσκολα ελεγχόμενων πυρκαγιών», σημειώνουν οι ερευνητές ενώ συμπληρώνουν ότι εάν η αύξηση της θερμοκρασίας φτάσει τους 2,6°C, κάτι που αναμένεται αυτόν τον αιώνα με βάση τις τρέχουσες πολιτικές, παρόμοιες περίοδοι έντονου καύσωνα, ξηρασίας και ανέμων θα γίνουν 9 φορές πιο πιθανές και 25% πιο έντονες.
Οι στρατηγικές για μακροπρόθεσμη προοπτική
Η μελέτη υπογραμμίζει την ανάγκη για στρατηγικές με μακροπρόθεσμη προοπτική που θα μειώνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης και εξάπλωσης των πυρκαγιών. Όπως υπογραμμίζουν οι ερευνητές, η τρέχουσα προσέγγιση στις τρεις χώρες δίνει έμφαση στην καταστολή, με μεγάλες πυροσβεστικές δυνάμεις και στόλους αεροπλάνων και ελικοπτέρων για την κατάσβεση πυρκαγιών.
«Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην πρόληψη των πυρκαγιών, όπως η ενίσχυση των στρατηγικών διαχείρισης της καύσιμης ύλης στις δασικές περιοχές και τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης και της πρόληψης των κοινοτήτων σχετικά με τον κίνδυνο πυρκαγιάς», λένε οι ερευνητές και προσθέτουν ότι εκατοντάδες πυρκαγιές που εκδηλώνονται ταυτόχρονα σε όλη την Ευρώπη υπογραμμίζουν πόσο πιεσμένοι είναι ήδη οι πόροι πυρόσβεσης, με την αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,3°C. Καθώς το κλίμα θερμαίνεται, περισσότερες χώρες σε όλη την Ευρώπη θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν πυρκαγιές που συνεχίζουν να εξαντλούν τους πόρους, με τους ερευνητές να προειδοποιούν ότι υπάρχει κίνδυνος οι ακραίες πυρκαγιές να καταστρέψουν τις προσπάθειες προσαρμογής σε ορισμένα μέρη.
Από την πλευρά του ο καθηγητής Απόστολος Βουλγαράκης, κάτοχος της έδρας AXA για τις πυρκαγιές και το κλίμα στο Πολυτεχνείο Κρήτης και αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου για τις πυρκαγιές, το περιβάλλον και την κοινωνία στο Imperial College του Λονδίνου, που συμμετείχε στην μελέτη δήλωσε:
«Εδώ στην Ελλάδα, έχουμε βιώσει σχεδόν τρία συνεχόμενα χρόνια με μηνιαίες θερμοκρασίες πάνω από το κανονικό. Αυτό καθιστά τις ακραίες πυρκαγιές σχεδόν αναπόφευκτες.
Πράγματι, τα καλοκαίρια του 2023, 2024 και 2025 χαρακτηρίστηκαν από καταστροφικές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, άνευ προηγουμένου πυρκαγιές. Στην Κρήτη, όπου εδρεύει η ομάδα μας, έχουμε δει μεγάλες πυρκαγιές, ειδικά φέτος, αλλά ευτυχώς όχι σε βαθμό που να προκαλέσουν εκτεταμένες καταστροφές ή να στοιχίσουν ανθρώπινες ζωές. Ωστόσο, στατιστικά υπάρχει αύξηση της πιθανότητας καταστροφικών πυρκαγιών, καθώς οι κλιματολογικές συνθήκες γίνονται πιο ευνοϊκές για αυτές».
Όπως εξηγεί με τη σειρά του ο διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δρ. Κώστας Λαγουβάρδος, που συμμετείχε επίσης στην έκθεση, η ανάλυση της ταχύτητας των ανέμων τα τελευταία 30 χρόνια δείχνει μία αυξητική τάση στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
«Αυτή η αύξηση συνέβαλε στην επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών στην περιοχή. Επιπλέον, οι περισσότεροι παρατεταμένοι καύσωνες (για παράδειγμα 4 από τα 5 τελευταία καλοκαίρια, καύσωνες μακράς διάρκειας σημειώθηκαν στην Ελλάδα, με συχνότητα που δεν είχε παρατηρηθεί μέχρι τώρα) έχουν ως αποτέλεσμα ακραίες συνθήκες ξηρασίας της νεκρής καύσιμης ύλης στα ελληνικά δάση».
Από την πλευρά του ο Δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλος, -εκ των συμμετεχόντων στη μελέτη- διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, επισημαίνει ότι οι βορειοανατολικές Ετησίες (μελτέμια) που φυσάνε σε όλο το Αιγαίο Πέλαγος αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιών στην Ελλάδα, που γίνεται όλο και πιο ισχυρός και επηρεάζει ευρύτερες περιοχές της χώρας. Επιπλέον υπογραμμίζει ότι τη δεκαετία του '80 και του '90, τέτοιου είδους άνεμοι έπνεαν για τέσσερις έως πέντε ημέρες ωστόσο εξασθενούσαν τη δεύτερη, τρίτη και τέταρτη νύχτα.
«Στο παρελθόν, ήταν πολύ σπάνιο να φτάνουν οι άνεμοι τα οκτώ ή ακόμα και τα εννέα μποφόρ. Σήμερα, αυτές οι ταχύτητες επιτυγχάνονται πιο συχνά. Αυτές οι προσωπικές παρατηρήσεις συνάδουν με τα αποτελέσματα της ανάλυσής μας σχετικά με τα καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με τις Ετησίες», σημειώνει ενώ προσθέτει ότι απαιτείται περαιτέρω μελέτη με τη χρήση μακροπρόθεσμων μετεωρολογικών δεδομένων για την κατανόηση του φαινομένου.
«Ήταν ένα δύσκολο καλοκαίρι για εμάς στην Ελλάδα. Σε όλη τη χώρα, οι εθελοντές του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κινητοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν τις κοινότητες που καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές. Βοηθήσαμε τους πυροσβέστες, παρέχοντας πρώτες βοήθειες και βοηθώντας στην εκκένωση περιοχών και την απομάκρυνση των ανθρώπων απ' αυτές. Πολλοί έχουν υποστεί εγκαύματα και αναπνευστικά προβλήματα, ενώ ολόκληρα νοικοκυριά έχουν καταστραφεί ολοσχερώς. Οι προσπάθειές μας για την παροχή βοήθειας συνεχίζονται, καθώς η περίοδος των πυρκαγιών δεν έχει ακόμη τελειώσει», επισημαίνει με τη σειρά της η εθελόντρια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, Αναστασία Κοκκίνη.
Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρος
Επιπροσθέτως στα ευρήματα της έκθεσης αναφέρεται ότι η Τουρκία, η Ελλάδα και η Κύπρος εκτίθενται σε διαφορετικούς τύπους πυρκαγιών και επιπτώσεων.
«Ενώ η Τουρκία και η Ελλάδα αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις με πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας λόγω κλιματικής αλλαγής, που μπορούν να εκτείνονται σε πολλές επαρχίες, μεγάλους τουριστικούς πληθυσμούς το καλοκαίρι και περιβάλλοντα που ευνοούν τις πυρκαγιές, οι αστικές περιοχές που συνορεύουν με δάση -μεικτές ζώνες (Wildland Urban Interface) - στην Τουρκία βρίσκονται κυρίως σε παράκτιες τουριστικές περιοχές και σε οικισμούς δασικούς στην ενδοχώρα ενώ στην Ελλάδα ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός σε πυκνοκατοικημένες νησιωτικές περιοχές και στα προάστια της Αττικής, παρουσιάζοντας διαφορετικές προκλήσεις όσον αφορά την κατάσβεση πυρκαγιών και την εκκένωση. Η Κύπρος αντιμετωπίζει συγκεντρωμένους κινδύνους λόγω του μικρού της μεγέθους και της εξάρτησής της από τα εναέρια μέσα για τις μεγάλες πυρκαγιές.
