Μπορούν τα πυρηνικά όπλα να αποτελέσουν στρατηγική επιλογή στον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας; Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί του πάντες στην υφήλιο, από την έναρξη του πολέμου, καθώς η Ρωσία είναι γνωστό ότι αποτελεί μια από τις ελάχιστες χώρες στον παγκόσμιο χάρτη, με στρατιωτικές πυρηνικές δυνατότητες.
Ο πρόεδρος Πούτιν με το διάγγελμα του, την 21 Σεπτεμβρίου 2022, προς το ρωσικό έθνος ανακοινώσε την απόφαση του για μερική επιστράτευση, προκειμένου να ενισχυθεί η ρωσική «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα μετά τις πρόσφατες ουκρανικές επιτυχίες στη βορειοανατολική Ουκρανία. Αυτό από μόνο του αποτελεί αναντίρρητα μια σοβαρή κλιμάκωση της συγκρούσεως. Όμως η κλιμάκωση ανέρχεται πλέον σε άλλο επίπεδο, καθώς εκ νέου και με σαφέστατο τρόπο τέθηκε το ζήτημα της χρησιμοποιήσεως πυρηνικών όπλων. Ο Πούτιν δήλωσε ευθέως: «Αν απειληθεί η εδαφική ακεραιότητα της χώρας μας, θα χρησιμοποιήσουμε χωρίς δισταγμό όλα τα διαθέσιμα μέσα για την προστασία της Ρωσίας και του λαού της. Αυτό δεν είναι μπλόφα.»
Πριν φθάσει σε αυτή τη δήλωση είπε ότι, υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ηγετικών χωρών του ΝΑΤΟ, τις οποίες δεν κατονόμασε, έχουν αναφερθεί στο ενδεχόμενο χρησιμοποιήσεως πυρηνικών όπλων εναντίον της Ρωσίας. Παράλληλα, κατηγόρησε τη Δύση ότι φλερτάρει με τον κίνδυνο «πυρηνικής καταστροφής», ανεχόμενη την Ουκρανία να βομβαρδίζει το πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Ζαπορίζια, το οποίο τελεί υπό ρωσικό έλεγχο. Αυτό η Ουκρανία το έχει αρνηθεί. Ωστόσο στην ομίχλη του πολέμου ποίος κάνει τι, είναι σίγουρα ελεγχόμενο.
Φυσικά, δεν είναι η πρώτη φορά που ο Πούτιν κάνει μνεία των πυρηνικών. Με την έναρξη του πολέμου, την 24 Φεβρουαρίου 2022, έθεσε τις πυρηνικές δυνάμεις σε «ειδική ετοιμότητα μάχης», διεξήγαγε ευρείας εκτάσεως πυρηνικές ασκήσεις με επίδειξη των δυνατοτήτων του ρωσικού τριαδικού συστήματος (triad system), το οποίο αποτελείται από κινητούς χερσαίους εκτοξευτές πυραύλων, υποβρύχια και στρατηγικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη εξοπλισμένα με πυρηνικούς πυραύλους.
Επίσης, κατά καιρούς έχει εξαπολύσει συγκεκαλυμμένες απειλές για τη χρησιμοποίηση πυρηνικών όπλων εναντίον οποιουδήποτε κράτους αντιταχθεί στις επιδιώξεις του στην Ουκρανία, ενώ δεν παραλείπει να προβάλλει ότι η Ρωσία διαθέτει το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο. Όμως, στη συγκεκριμένη περίπτωση η δήλωσή ήταν κατηγορηματική και είναι φυσιολογικό να προκαλεί προβληματισμό αλλά και φόβο για μια ανεξέλεγκτη πυρηνική καταστροφή.
Το ρωσικό πυρηνικό δόγμα, όπως αυτό έχει διατυπωθεί με προεδρικό διάταγμα, με τίτλο «Οι Βασικές Αρχές της Εθνικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Πεδίο της Πυρηνικής Αποτροπής», τον Ιουνίο 2020, επιτρέπει τη χρησιμοποίηση αυτών των όπλων, αν η Ρωσία δεχθεί επίθεση με όπλα μαζικής καταστροφής ή αν αντιμετωπίσει υπαρξιακή απειλή με χρησιμοποίηση συμβατικών δυνάμεων.
Ο Πούτιν σχεδιάζει να ενσωματώσει στη Ρωσική Ομοσπονδία τέσσερις περιοχές της Ουκρανίας (Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ, Χερσώνα, Ζαπορίζια) οι οποίες κατέχονται από τις ρωσικές δυνάμεις, με δημοψηφίσματα τα οποία θα πραγματοποιηθούν τις προσεχείς ημέρες. Γεννάται λοιπόν το ερώτημα αν η τυχόν ανακατάληψη τμημάτων αυτών των περιοχών, από τους Ουκρανούς, θεωρηθεί αυτομάτως ως «υπαρξιακή απειλή» για την Ρωσία, σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα και δημιουργήσει ένα «νομικίστικο» επιχείρημα, χρησιμοποιήσεως πυρηνικών όπλων.
Η ισχύς των πυρηνικών μετράται σε ισοδύναμο τόνων (βάρος) εκρηκτικής ύλης ΤΝΤ (τρινιτροτολουόλη). Για παράδειγμα, οι αμερικανικές ατομικές βόμβες οι οποίες ερρίφθησαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι το 1945, ήταν ισχύος 15.000 (15ΚΤ) και 25.000 (25 ΚΤ) τόνων ΤΝΤ αντιστοίχως. Τα πυρηνικά όπλα από πλευράς χρησιμοποιήσεως στο πεδίο της μάχης διακρίνονται σε τακτικά και στρατηγικά. Η ισχύς των τακτικών όπλων μπορεί να φθάσει αυτή των βομβών που ερρίφθησαν στην Ιαπωνία ή και κλάσματα αυτού του μεγέθους. Η ισχύς των στρατηγικών όπλων είναι πολύ μεγάλη και μετράται σε μεγατόνους (ΜΤ), δηλαδή εκατομμύρια τόνων ΤΝΤ. Αυτά δύνανται να βληθούν με πυραυλικά συστήματα σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Ο Πούτιν τόνισε στο διάγγελμά του ότι μερικά όπλα της Ρωσίας είναι πιο σύγχρονα από αυτά του δυτικού κόσμου. Αναφορά σε αυτά έχει γίνει σε προηγούμενο άρθρο.
Τα αποτελέσματα των πυρηνικών όπλων είναι εξαιρετικά καταστρεπτικά, σε σχέση με το φυσικό τους μέγεθος. Ένα στρατηγικό πυρηνικό όπλο μπορεί να καταστρέψει μια πόλη και να προκαλέσει το θάνατο σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Αριθμός πυρηνικών εκρήξεων σε μοντέρνες μεγαλουπόλεις του κόσμου είναι δυνατόν να προκαλέσουν εκατομμύρια απώλειες. Επίσης τα αποτελέσματα αυτών των όπλων δεν περιορίζονται επί των στόχων και των μαχητών του πεδίου της μάχης αλλά επεκτείνονται και στους άμαχους και σε περιοχές ουδετέρων χωρών.
Πέρα από τα άμεσα αποτελέσματα του ωστικού κύματος που γεννάται και της θερμικής ακτινοβολίας η οποία εκπέμπεται, παράγονται ιονίζουσες ακτινοβολίες, άμεσες (εντός του πρώτου λεπτού) και παραμένουσες (επί μακρόν χρόνο και έτη ακόμη) οι οποίες προκαλούν το θάνατο ή ασθένειες στα έμβια όντα που εξετέθησαν σε αυτές, μολύνουν το περιβάλλον και προκαλούν μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, όπως καρκίνους και γενετικές καταστροφές.
Μετά την εποχή του ψυχρού πολέμου, η ανθρωπότητα ευρίσκεται εκ νέου έμπροσθεν του εφιάλτη της χρησιμοποιήσεως πυρηνικών όπλων. Ο φόβος των αντιποίνων κράτησε τις υπερδυνάμεις μακράν της χρήσεως των όπλων αυτών. Η ρωσική απειλή θα ενεργοποίηση εκ νέου τα αντανακλαστικά της απέναντι πλευράς, δηλαδή των ΗΠΑ, σύμφωνα με το δόγμα της mutual assured destruction (MAD) (διασφαλισμένη αμοιβαία καταστροφή), δηλαδή αν η μια πλευρά εκτοξεύσει μια πυρηνική προσβολή η άλλη θα ανταπαντήσει με καταστροφικές επιπτώσεις.
Κάποιοι αναλυτές, εκτιμούν ότι υπάρχει πιθανότητα η Ρωσία να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα, έτσι ώστε να αλλάξει την στρατιωτική κατάσταση υπέρ της σε τοπικό επίπεδο, αλλά και να στείλει ισχυρό μήνυμα αποφασιστικότητας προς το δυτικό κόσμο για την επίτευξη των στόχων της στην Ουκρανία, να περιορίσει την υποστήριξη προς την Ουκρανία και να οδηγήσει τη σύγκρουση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους δικούς της όρους.
Η εκτίμηση αυτή υποτιμά τα αποτελέσματα τα οποία περιεγράφησαν ανωτέρω και ισχύουν στο ακέραιο, αλλά σε μικρότερη ένταση και έκταση. Ενδεικτικά, το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας το 1986, εκτιμήθηκε ως ισοδύναμο μιας πυρηνικής εκρήξεως ισχύος 20 ΚΤ, δηλαδή στα επίπεδα ενός τακτικού πυρηνικού όπλου, το οποίο με τις ιονίζουσες ακτινοβολίες εμόλυνε σχεδόν όλη την Ευρώπη. Επομένως, και η χρησιμοποίηση των τακτικών πυρηνικών όπλων δεν είναι μια αθώα υπόθεση και φυσικά δεν εξαιρεί από τα αποτελέσματα και αυτόν που θα τα χρησιμοποιήσει, δηλαδή τη Ρωσία και μάλιστα σε πρώτο χρόνο, λόγω αμέσου γειτνιάσεως.
Το πλέον επικίνδυνο είναι ότι η χρησιμοποίηση οποιασδήποτε κατηγορίας πυρηνικού όπλου θα προκαλέσει την κατάρρευση της εμπιστοσύνης μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ σχετικά με τους πυρηνικούς εξοπλισμούς και τον έλεγχό τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δύο πλευρές ακόμη και στις πλέον δύσκολες στιγμές του ψυχρού πόλεμου είχαν πάντοτε διπλωματικούς διαύλους ανοιχτούς για συζήτηση σχετικά με τα πυρηνικά όπλα.
Τελειώνοντας και απαντώντας στο αρχικό ερώτημα. Με βάση τα προαναφερθέντα σίγουρα τα πυρηνικά όπλα δεν αποτελούν μια ασφαλή στρατηγική επιλογή Ρωσία, καθώς και η ίδια θα κληθεί να αντιμετωπίσει τα αποτελέσματα των ενεργειών της. Ωστόσο, επειδή κανένας δεν είναι στο μυαλό αυτού που είναι υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεως, δηλαδή του προέδρου Πούτιν, είναι απαραίτητο να καταβληθεί κάθε προσπάθεια από κάθε κατεύθυνση για την αποτροπή της χρησιμοποιήσεως τους. Παράλληλα όμως πρέπει να γίνουν και όλες εκείνες οι προπαρασκευές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων τους. Θα είναι εγκληματικό να αποκλεισθεί η χρησιμοποίηση πυρηνικών όπλων ακόμη και αν οι πιθανότητες είναι ελάχιστες.
*Ο Κωνσταντίνος Γκίνης είναι Στρατηγός ε.α. - Επίτιμος Α/ΓΕΣ
