Στα τέλη Ιουνίου, η Επιστημονική Συμβουλευτική Ομάδα για την Προέλευση Νέων Παθογόνων (SAGO) - μια ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων που συγκροτήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) - δημοσίευσε μια αξιολόγηση σχετικά με την προέλευση της COVID.
Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν και δεν γνωρίζουμε οριστικά από πού προήλθε ο ιός που προκάλεσε την πανδημία, «η ζωονόσος, δηλαδή η μετάδοση από ζώα σε ανθρώπους, θεωρείται σήμερα η υπόθεση με τη μεγαλύτερη επιστημονική στήριξη».
Η SAGO δεν βρήκε επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν «εσκεμμένη τροποποίηση του ιού σε εργαστήριο και επακόλουθη παραβίαση των κανόνων βιοασφάλειας».
Αυτό ακολουθεί μια σειρά από εκθέσεις και ερευνητικά άρθρα από τις πρώτες ημέρες της πανδημίας, που καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα:
Η COVID πιθανότατα προήλθε από ένα μολυσμένο ζώο στην αγορά Χουανάν (Huanan) της Ουχάν και δεν ήταν αποτέλεσμα διαρροής από εργαστήριο.
Ωστόσο, οι θεωρίες συνωμοσίας για την προέλευση της COVID επιμένουν. Και αυτό υπονομεύει την ικανότητά μας να αποτρέψουμε την επόμενη πανδημία.
Επιθέσεις στην έρευνά μας
Ως ειδικοί στην εμφάνιση νέων ιών, δημοσιεύσαμε το 2020 μια επιστημονική εργασία με κριτές στο περιοδικό Nature Medicine, σχετικά με την προέλευση του SARS-CoV-2, του ιού που προκαλεί την COVID.
Όπως και η SAGO, εξετάσαμε διάφορες υποθέσεις για το πώς ένας νέος κορονοϊός θα μπορούσε να εμφανιστεί στην Ουχάν στα τέλη του 2019. Συμπεράναμε ότι ο ιός πολύ πιθανόν προήλθε μέσω φυσικής μετάδοσης από ζώο σε άνθρωπο – δηλαδή μέσω μιας ζωονόσου – που προκλήθηκε από το ανεξέλεγκτο εμπόριο άγριων ζώων στην Κίνα.
Έκτοτε, η εργασία μας έχει γίνει επίκεντρο θεωριών συνωμοσίας και πολιτικών επιθέσεων.
Η ιδέα ότι ο SARS-CoV-2 μπορεί να προήλθε από εργαστήριο, δεν είναι από μόνη της θεωρία συνωμοσίας. Όπως πολλοί επιστήμονες, τη λάβαμε σοβαρά υπόψη. Και ακόμα το κάνουμε, αν και δεν έχουν προκύψει αποδείξεις που να την στηρίζουν.
Όμως ο δημόσιος διάλογος γύρω από την προέλευση της πανδημίας έχει διαμορφωθεί από πολιτικές ατζέντες και συνωμοσιολογικές αφηγήσεις. Ορισμένες από αυτές έχουν στοχοποιήσει το έργο μας και δαιμονοποιήσει επιστήμονες που έχουν μελετήσει το θέμα με βάση τα δεδομένα.
Μια διαδεδομένη θεωρία συνωμοσίας ισχυρίζεται ότι ανώτατοι αξιωματούχοι μάς πίεσαν να προωθήσουμε την «προτιμώμενη» υπόθεση της φυσικής προέλευσης, καταπνίγοντας την πιθανότητα εργαστηριακής διαρροής. Κάποιες θεωρίες μάλιστα προτείνουν ότι ανταμειφθήκαμε με ερευνητικά κονδύλια ως αντάλλαγμα.
Αυτές οι αφηγήσεις είναι ψευδείς. Αγνοούν, απορρίπτουν ή διαστρεβλώνουν το εκτενές σώμα των αποδείξεων για την προέλευση της πανδημίας. Αντί γι’ αυτό, βασίζονται σε επιλεκτικές αναφορές από ιδιωτικές συζητήσεις και σε παραποιημένη απεικόνιση της επιστημονικής διαδικασίας και των κινήτρων των επιστημόνων.
Τι μας λένε τα δεδομένα;
Στα πέντε χρόνια από τη δημοσίευση της μελέτης μας στο Nature Medicine, έχει προκύψει σημαντικό νέο σώμα αποδείξεων που έχει ενισχύσει την κατανόηση μας για το πώς ο SARS-CoV-2 πιθανότατα προέκυψε μέσω φυσικής μετάδοσης.
Από τις αρχές του 2020, η υπόθεση της ζωονόσου ήταν ήδη ισχυρή. Τα χαρακτηριστικά του ιού που συζητήθηκαν εκτενώς, απαντώνται σε συγγενικούς κορονοϊούς και φέρουν σαφή σημάδια φυσικής εξέλιξης. Το γονιδίωμα του SARS-CoV-2 δεν έφερε ενδείξεις εργαστηριακής παρέμβασης.
Το πολυδισεκατομμυρίων δολαρίων εμπόριο άγριων ζώων και η βιομηχανία εκτροφής για γούνινα είδη στην Κίνα μετακινούν συστηματικά ζώα υψηλού κινδύνου, συχνά μολυσμένα με ιούς, σε πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα.
Πιστεύεται ότι ο SARS-CoV-1, ο ιός που ευθυνόταν για την επιδημία SARS το 2002, προέκυψε με αυτόν τον τρόπο στην επαρχία Γκουανγκντόνγκ της Κίνας.
Αντίστοιχα, λεπτομερείς αναλύσεις επιδημιολογικών δεδομένων δείχνουν ότι τα πρώτα καταγεγραμμένα κρούσματα COVID εντοπίστηκαν γύρω από την αγορά ζωντανών ζώων Χουανάν στην Ουχάν, τον Δεκέμβριο του 2019.
Πολλαπλές ανεξάρτητες πηγές δεδομένων — συμπεριλαμβανομένων των πρώτων νοσηλειών, τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό θανάτων από πνευμονία, μελετών αντισωμάτων και λοιμώξεων μεταξύ υγειονομικών εργαζομένων — δείχνουν ότι η COVID άρχισε να εξαπλώνεται στην περιοχή όπου βρίσκεται η αγορά.
Σε μια μελέτη του 2022, εμείς και άλλοι ειδικοί δείξαμε ότι περιβαλλοντικά δείγματα θετικά στον SARS-CoV-2 εντοπίζονταν στην περιοχή της αγοράς όπου πωλούνταν άγρια ζώα.
Σε μια επακόλουθη μελέτη το 2024, αποδείξαμε ότι τα ίδια αυτά δείγματα περιείχαν γενετικό υλικό από ευάλωτα είδη ζώων – συμπεριλαμβανομένων των ρακούν σκυλιών (raccoon dogs) και των μοσχογαλιδών (civets) – πάνω σε κλουβιά, καρότσια και άλλες επιφάνειες μεταφοράς και κράτησης.
Αυτό δεν αποδεικνύει ότι τα ζώα ήταν η πηγή. Αλλά είναι ακριβώς αυτό που θα περιμέναμε αν η αγορά ήταν ο τόπος όπου έγινε η πρώτη μετάδοση του ιού στον άνθρωπο. Και είναι ασύμβατο με το σενάριο εργαστηριακής διαρροής.
Όλες αυτές οι ανεξάρτητες αποδείξεις δείχνουν την αγορά Χουανάν ως το πρώιμο επίκεντρο της πανδημίας COVID.
Εμποδίζοντας την προετοιμασία για την επόμενη πανδημία
Οι εικασίες και οι θεωρίες συνωμοσίας για την προέλευση του COVID έχουν υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στην επιστήμη. Η ψευδής εξίσωση ανάμεσα στην υπόθεση εργαστηριακής διαρροής και της ζωονόσου από ορισμένους σχολιαστές έριξε λάδι στη φωτιά των θεωριών συνωμοσίας.
Αυτή η αντιεπιστημονική ατζέντα, που εν μέρει πηγάζει από τις θεωρίες συνωμοσίας για την COVID, χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει σοβαρές περικοπές στη χρηματοδότηση για βιοϊατρική έρευνα, δημόσια υγεία και διεθνή βοήθεια – τομείς καίριους για την ετοιμότητα απέναντι σε πανδημίες.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτό έχει οδηγήσει σε μεγάλες περικοπές στα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) και στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH), στο κλείσιμο της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID) και στην απόσυρση από τον ΠΟΥ.
Η υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην επιστήμη και τους δημόσιους φορείς υγείας εμποδίζει επίσης την ανάπτυξη και αποδοχή σωτήριων εμβολίων και ιατρικών παρεμβάσεων. Αυτό μας καθιστά πιο ευάλωτους στην επόμενη πανδημία.
Η διάδοση θεωριών συνωμοσίας για την προέλευση της COVID έχει διαμορφώσει μια επικίνδυνα εσφαλμένη αντίληψη για τον κίνδυνο πανδημιών. Η ιδέα ότι ένας ερευνητής ανακάλυψε ή κατασκεύασε έναν πανδημικό ιό, μολύνθηκε κατά λάθος και ακούσια προκάλεσε μια παγκόσμια πανδημία (σε ένα περιβάλλον όπου είναι γνωστό ότι συμβαίνουν φυσικές μεταδόσεις) αντιβαίνει στη λογική.
Παράλληλα, αποσπά την προσοχή από τον σοβαρό κίνδυνο που εγκυμονεί το εμπόριο άγριας ζωής.
Αντίθετα, το συμπέρασμα που βασίζεται σε στοιχεία – ότι η πανδημία COVID ξεκίνησε πιθανότατα από φυσική μετάδοση ιού από ζώα σε ανθρώπους – αναδεικνύει τον πραγματικό κίνδυνο που ολοένα αυξάνεται.
Έτσι ξεκινούν οι πανδημίες, και θα ξανασυμβεί. Αλλά διαλύουμε την ικανότητά μας να το σταματήσουμε ή να προετοιμαστούμε.
Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal, μέσω άδειας Creative Commons, από τον ιστότοπο TheConversation.com.
