Η έξοδος της γυναίκας στην αγορά εργασίας και στην οικονομία που έγινε κάτω από δυσμενέστατες συνθήκες, πόλεμοι, οικονομικές κρίσεις, μεταναστεύσεις κ.α. έθεσε σταδιακά και σειρά από προβλήματα, όπως η ισότητα στην εργασία και στην αμοιβή, το δικαίωμα στην επιχείρηση, το δικαίωμα στην πολιτική. Αυτά όμως τα ζητήματα ερχόταν σε σύγκρουση με τα στερεότυπα του υποδεέστερου ρόλου της γυναίκας στην κοινωνία και χρειάστηκαν σκληροί αγώνες για να κατακτηθεί μέρος από αυτά.
Η Μαρίκα Λάμπρου είναι μια επιτυχημένη Σύμβουλος Επιχειρήσεων με πολυετή εμπειρία σε ανώτατες στελεχικές θέσεις σε πολυεθνικές και ελληνικές εταιρείες (Bosch-Siemens, HP, Microsoft, SingularLogic), κυρίως στον τομέα των τεχνολογιών Πληροφορικής. Είναι μια από τις Ελληνίδες γυναίκες που αγνόησαν τα στερεότυπα και τις ανισότητες και πέτυχαν στον κλάδο που αγάπησαν και αγαπούν.
Το επιχειρείν είναι εξ ορισμού ένα δύσκολο σπορ. Αν μάλιστα μιλάμε για γυναίκες επιχειρηματίες, τότε ο δείκτης δυσκολίας ανεβαίνει κατακόρυφα καθώς το σημείο εκκίνησης και τα χρήσιμα αναπτυξιακά εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους συγκριτικά με τους άνδρες επιχειρηματίες είναι αρκετά διαφορετικά. Για τα μυστικά επιτυχίας στις οικογενειακές επιχειρήσεις αλλά και για τα λάθη που συνεχίζουν να κάνουν οι επιχειρηματίες, μίλησε η κα Λάμπρου σε συνέντευξη της στο Liberal.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ - Μαραγκουδάκη
Το 2020 κυκλοφόρησε το βιβλίο σας «Μυστικά επιτυχίας για οικογενειακές επιχειρήσεις στη νέα εποχή. Για επιχειρηματίες και στελέχη που δεν εφησυχάζουν». Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα των οικογενειακών επιχειρήσεων που διαπιστώνετε σήμερα στην Ελλάδα; Τι θα συμβουλεύατε τους επιχειρηματίες να διορθώσουν;
Αν αφήσουμε στην άκρη τα προβλήματα που προκαλούνται από εξωγενείς παράγοντες για τα οποία καθοριστικό ρόλο παίζει η επιλογή του τρόπου αντίδρασης, οι περισσότερες ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις ταλαιπωρούνται από παρόμοια προβλήματα, ενίοτε και προβληματισμούς.
Καταρχάς, υπάρχει το μεγάλο θέμα της σύγχυσης μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης. Το πρόβλημα είναι αρκετά σοβαρό και έχει επικίνδυνα αρνητικές συνέπειες σε πολλές εκφάνσεις της επιχείρησης, αλλά και της οικογένειας. Έχω αφιερώσει αρκετές σελίδες στο βιβλίο μου επί αυτού, αλλά ομολογώ ότι η συμβουλευτική μου δραστηριότητα των τελευταίων χρόνων, έχει πλουτίσει ακόμη περισσότερο τις εμπειρίες μου! Είναι απίστευτο το πόσο πολύ, πόσο βαθιά και με πόσους διαφορετικούς τρόπους μπορεί να στρεβλώσει η δήθεν «αφοσίωση στην ευρύτερη οικογένεια» την επιχειρηματική πρόοδο και ανάπτυξη. Να μην παρεξηγηθώ: δεν προτρέπω τις οικογένειες να πάψουν να αγαπούν και να φροντίζουν αλλήλοις. Ίσα-ίσα, πιστεύω και δηλώνω απερίφραστα ότι η αλληλεγγύη αποτελεί αδιαμφισβήτητο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις απανταχού.
Όμως, από την αλληλεγγύη μέχρι τη λήψη αποφάσεων χωρίς αντικειμενικά κριτήρια υπάρχει τεράστια απόσταση. Οι μη ικανοί διάδοχοι που με το ζόρι «σπρώχνονται» να αναλάβουν τη διοίκηση της επιχείρησης γιατί «έτσι πρέπει», τα διοικητικά συμβούλια τα γεμάτα με συγγενείς-γλάστρες γιατί «δεν θα υποστηρίξουμε τους δικούς μας ανθρώπους;», οι ζημιογόνες επιχειρηματικές αποφάσεις, επιλογές και συνεργασίες, οι «εμπνεόμενες» από συμβουλές «έμπιστων» φίλων και δικών - άσχετων ή ημιμαθών, η καταστρατήγηση κάθε έννοιας αξιοκρατίας με την προκλητική «προστασία» και προαγωγή σε θέσεις ευθύνης ανθρώπων των οποίων τα προσόντα εξαντλούνται στη γειτονία, την κοινή καταγωγή ή απλά κάποια κοινωνική γνωριμία, αποτελούν λίγες μόνο από τις πτυχές της ολισθηρής αυτής διαδρομής.
Ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα σε πολλές ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις είναι η έλλειψη ανοιχτομυαλιάς. Και αυτό το πρόβλημα έχει πολλές εκφάνσεις: Καθυστέρηση υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών και των πλεονεκτημάτων που αυτές εξασφαλίζουν, άρνηση καινοτόμων επενδύσεων που θα έδιναν σοβαρή ώθηση στην παραγωγικότητα, αμφισβήτηση απέναντι στις συμβουλές εξειδικευμένων ανθρώπων, περιορισμένη εξωστρέφεια, παλαιολιθικές διοικητικές δομές που δεν αφήνουν κανένα περιθώριο δημιουργικής συμμετοχής των εργαζομένων, ενώ προς όφελος της επιχείρησης θα ήταν αυτό!
Θα πρότεινα λοιπόν: α. υιοθέτηση αντικειμενικών κριτηρίων στη λήψη αποφάσεων με πρώτιστο στόχο το καλό της επιχείρησης (και όχι τη «βολή» της οικογένειας, η οποία, παρεμπιπτόντως ευνοείται μεσο-μακροπρόθεσμα από την πρόοδο της επιχείρησης ) και β. άνοιγμα οριζόντων με νέες παραστάσεις, ακούσματα, εμπειρίες, πρωτοβουλίες που προχωρούν τα σημερινά δεδομένα, τη λειτουργία και τη στρατηγική της επιχείρησης στο επόμενο στάδιο χωρίς φόβο!
Θα μας εκμυστηρευτείτε το δικό σας «μυστικό» μιας πολυετούς επιτυχημένης στελεχικής εμπειρίας σε ελληνικές και πολυεθνικές εταιρείες;
Μόλις χτυπήσατε «φλέβα», καθώς μεγαλώνω και οι στιγμές εξομολογητικής διάθεσης πληθαίνουν. Συνεχίζω να μην αισθάνομαι άνετα με την έπαρση του όρου «επιτυχία». Δε νομίζω ότι έχω καταφέρει κάτι το φοβερό, πέραν του γεγονότος ότι αισθάνομαι να έχω ζήσει και να ζω μια ισορροπημένη και γεμάτη συγκινήσεις ζωή, με αγαπημένους και αξιόλογους ανθρώπους γύρω μου, με πολλές καθημερινές αγωνίες και με ακόμη περισσότερα όνειρα και στόχους.
Αυτό που έχω να καταθέσω είναι απλά ότι πάντα έπαιρνα τη ζωή και τη δουλειά, και οτιδήποτε με το οποίο καταπιανόμουν στα σοβαρά. Έβαζα κόπο, αφοσίωση, φαιά ουσία, προσπάθεια. Εργάστηκα και εργάζομαι με την ψυχή μου. Αγαπώ αυτό που κάνω, παθιάζομαι – μερικές φορές υπερβολικά, δε σταματώ μέχρι να φτάσω το στόχο.
Το μυστικό – αν υπάρχει μυστικό – βρίσκεται στην αυθεντικότητα της συνεχούς προσπάθειας, στον ειλικρινή κόπο της προετοιμασίας όχι για την επόμενη ημέρα, αλλά για όποτε – αν - χρειαστεί στο μέλλον. Σήμερα, μετά από 35 χρόνια επαγγελματικής σταδιοδρομίας, μπορώ με βεβαιότητα να πω ότι αυτός ο συνδυασμός μαχητικής (φιλόδοξης) προσέγγισης και συνεπούς (ταπεινής) δημιουργικότητας ήταν το κρίσιμο, διαφοροποιό στοιχείο που με βοήθησε να αναλάβω με επιτυχία υψηλές ευθύνες, όπου και αν βρέθηκα. Υπήρξα κλασική version στελέχους με αυτοπεποίθηση και διακαή πόθο συνεχούς βελτίωσης.
Ποια πιστεύετε πως είναι τα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη;
Η παραδοσιακή εκδοχή του ηγέτη είναι αυτή του δυναμικού, ικανού, έξυπνου, αλάνθαστου, επιβλητικού μπροστάρη, που ανοίγει δρόμους και οι υπόλοιποι τον ακολουθούν. Νομίζω ότι η στερεοτυπική αυτή εικόνα είναι καρφωμένη στο μυαλό πολλών από εμάς. Αλλά δεν είναι αυτή η αλήθεια!
Ο αληθινός ηγέτης εμπνέει, εμψυχώνει, ρωτάει, ακούει, συναισθάνεται, δίνει χέρι βοηθείας, υποστηρίζει, φροντίζει για την ευημερία των ανθρώπων του (της ομάδας / της επιχείρησης / του οργανισμού του). Ο αληθινός ηγέτης προσπαθεί και υλοποιεί στόχους ΜΕ τους ανθρώπους και ΓΙΑ τους ανθρώπους. Αποτελεί βαθύ πιστεύω του (και όχι ψευδεπίγραφη εταιρική ανακοίνωση) η αξία της συμμετοχής και ο σεβασμός των συνεργατών του. Σε μια σύγχρονη εκδοχή του, ο αληθινός ηγέτης είναι ηγέτης-υπηρέτης (servant leader στα αγγλικά) και όχι «αρχηγός».
Τον χαρακτηρίζει αυθεντικότητα, ακεραιότητα, αυτοπεποίθηση, καλοσύνη (ναι, ανθρώπινη καλοσύνη!), ταπεινότητα, ανθεκτικότητα στις αντιξοότητες, ανοιχτό μυαλό. Νοιάζεται για τους ανθρώπους του και τους εμπιστεύεται. Ασχολείται μαζί τους με αληθινό ενδιαφέρον και κάνει τα πάντα για να τους δει να προοδεύουν. Οι δικές τους επιτυχίες είναι η μεγαλύτερη δική του ικανοποίηση. Παραδέχεται τις αδυναμίες του και προσπαθεί να διορθώσει τις ανεπάρκειές του. Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται ως «ευσεβής πόθος» αλλά αποτελούν το νέο προφίλ του ηγέτη είτε το θέλουμε είτε όχι. Οι λοιποί θα μείνουν αργά ή γρήγορα μόνοι τους!
Εκτός από εξαίρετη επαγγελματίας με σημαντικές επιτυχίες στην προώθηση των γυναικών στις επιχειρήσεις, είστε μητέρα αλλά και σύζυγος. Πόσο εύκολο είναι για μια γυναίκα να συνδυάσει οικογένεια - καριέρα; Αντιμετωπίσατε εμπόδια στην επαγγελματική διαδρομή σας λόγω φύλου;
Δεν θα κουραστώ να απαντώ σε παρόμοιες ερωτήσεις. Δεν θα βαρεθώ μέχρι να δω ότι ο δρόμος για τις γυναίκες είναι διάπλατα ανοιχτός – ακόμη δεν είναι! Όχι, δεν είναι εύκολο να τα συνδυάσει κάποιος ή κάποια όλα καλά, δεν είναι εύκολο ούτε για τους άντρες ούτε για τις γυναίκες. Συνηθίζουμε να μην ασχολούμαστε με τους άντρες που τα θαλασσώνουν στην καριέρα τους ή υπολείπονται σημαντικά στη συμμετοχή τους στη φροντίδα της οικογένειας. Ενώ οι γυναίκες πρέπει να είναι άψογες σε όλα για να τις θεωρήσουμε επαρκείς! Ακόμη και αυτό αποτελεί δείγμα της στρεβλής αντιμετώπισής μας για το ρόλο των δύο φύλων!
Το να κάνεις σημαντικά και όμορφα πράγματα, σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής, στην οικογένεια, στην καριέρα, στην τέχνη, στην επιστήμη, στην πολιτική, στην κοινωνία, απαιτεί προσωπική προσπάθεια από τη μια και συντροφική/συνεργατική αλληλεγγύη από την άλλη. ΑΝ υπάρχουν ΚΑΙ τα δυο, τα καταφέρνεις μια χαρά. Αν λείπει το ένα, τα πράγματα ζορίζουν πολύ. Είναι σα να προσπαθείς να αρμενίσεις με σπασμένη βάρκα.
Δεν βρήκα εμπόδια στην επαγγελματική μου διαδρομή, παρότι συχνά αντιμετωπίστηκα ως ένα «περίεργο ον» που δεν πληρούσε καμιά από τις προκατασκευασμένες στερεοτυπικές εκφάνσεις της γυναικείας προσωπικότητας, γιατί απλούστατα αρνήθηκα να μπω σε έναν ρόλο που άλλοι είχαν επιλέξει για μένα χωρίς εμένα. Ήμουν ο εαυτός μου, είμαι ο εαυτός μου, με αυτοπεποίθηση, ταπεινότητα και μαχητικότητα.
Λυπούμαι να πω ότι τα τελευταία χρόνια διαπιστώνω ένα πισωγύρισμα, μια συντηρητικοποίηση της ελληνικής οικογένειας και μια υποχώρηση των νεότερων γυναικών σε θέματα διεκδίκησης καριέρας. Και βρίσκω εδώ την ευκαιρία να πω, για άλλη μια φορά, ότι το θέμα θα λυθεί ΕΝΤΟΣ της οικογένειας! Εκεί πρέπει να γκρεμιστούν τα στερεότυπα και οι μύθοι, εκεί θα αποκατασταθεί η αλήθεια, εκεί πρέπει πρώτα να δοθούν οι ίδιες ευκαιρίες ανεξαρτήτως φύλου! Υπάρχει ελπίδα!
Τρία κριτήρια επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο την «αξία» μιας επιχείρησης. Οι δράσεις της προς το Περιβάλλον, η στάση της προς την Κοινωνία, και η Εταιρική Διακυβέρνηση που εφαρμόζει. Αυτό είναι το τρίπτυχο του ESG (Environmental, Social and Governance). Η κατάρρευση της Credit Suisse και της Silicon Valley Bank προκλήθηκε σε σημαντική βαθμό από τη μη λειτουργία του Governance. Τίθεται άραγε σε αμφισβήτηση η αποτελεσματικότητα του τρίπτυχου;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει πολλή συζήτηση περί ESG τελευταία, από την εφαρμογή του με αυστηρά μετρήσιμους δείκτες μέχρι την πιθανή «χαλάρωσή» του προκειμένου να αρθούν ασφυκτικοί περιορισμοί στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Κατά την άποψή μου, το ESG μπήκε στη ζωή των επιχειρήσεων ως ώριμη ανάγκη και όχι ως “nice to have” πρωτοβουλία. Με λίγα λόγια, φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού και προσπαθούμε να γλιτώσουμε την πτώση χωρίς επιστροφή!
Η ανάγκη είναι προφανής: το περιβάλλον είναι υπό διαρκή απειλή (και εν μέρει καταστροφή) και είναι εύλογη η απορία «σε τι κόσμο θα ζήσουν τα παιδιά μας ή τα παιδιά των παιδιών μας;», η κοινωνία δικαιούται να λαμβάνει «πίσω» μέρος των ευεργετημάτων που ωφελούνται οι επιχειρήσεις, διαφορετικά θα καταλήξουμε σε ζούγκλα αδίστακτων, ανάλγητων και αδιάφορων ανθρωποφάγων, και τέλος ο τρόπος με τον οποίο επιχειρούν οι επιχειρήσεις, ο τρόπος με τον οποίο διοικούν και φροντίζουν (ή αγνοούν) τους ανθρώπους τους είναι ύψιστης σημασίας και δεν μπορεί να αποτελεί μια ξεχασμένη παράμετρο της επιτυχούς δραστηριοποίησής τους.
Επομένως, το τρίπτυχο ESG (Environmental – Social – Governance) δεν τίθεται καθόλου υπό αμφισβήτηση. Αντιθέτως, απαιτείται η περαιτέρω ισχυροποίησή του έτσι ώστε να συνεισφέρει ουσιαστικά στον τριπλό στόχο του (της διαφύλαξης του πλανήτη από πλήρη καταστροφή, της εμπέδωσης της ευθύνης για υποστήριξη της κοινωνίας από την επιχειρηματική κοινότητα, και της εξάπλωσης της επιχειρηματικότητας με ανθρώπινο πρόσωπο) και να μην καταντήσει – όπως κινδυνεύει – όμορφα λόγια στις εκθέσεις διοικητικών συμβουλίων - εισηγμένων και μη - εταιρειών ανά τον κόσμο.
Ποια η συμβουλή σας προς τη νέα γενιά που επιλέγει να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά; Με ποια απαραίτητα εφόδια θα παροτρύνατε τους νέους να ξεκινήσουν;
Πρώτα από όλα, θα ήθελα να τους ενθαρρύνω να ακολουθήσουν τα όνειρά τους και να τους πω: «Τραβήξτε μπροστά! Δεν υπάρχει τίποτα πιο υπέροχο από την πραγμάτωση των φιλοδοξιών και των στόχων κάθε ανθρώπου! Πρέπει, όμως, να γνωρίζετε, ότι η επιτυχία απαιτεί προσπάθεια, αφοσίωση, υπομονή, πείσμα. Να θυμάστε τις 4 βασικές προϋποθέσεις της επιχειρηματικότητας: Όραμα – Τόλμη – Κόπος – Ανθεκτικότητα. Να μην τις χάσετε από τα μάτια σας, γιατί τότε θα χαθεί και η ικανότητά σας να επιχειρείτε. Χρειάζεστε το όνειρο, το όραμα για να σας κινητοποιεί κάθε μέρα, χρειάζεστε την τόλμη για να παίρνετε αποφάσεις που θα σας οδηγήσουν μπροστά, χρειάζεστε τον κόπο για να στηρίξετε σε γερά θεμέλια την πρωτοβουλία σας, χρειάζεστε ανθεκτικότητα (resilience) για να μπορέσετε να ξανασηκωθείτε και να συνεχίσετε όταν θα πέσετε. (Θεωρείστε δεδομένο ότι θα πέσετε αρκετές φορές).
Δυσκολίες θα συναντήσετε πολλές, μην το βάζετε κάτω! Φιλόδοξα και ταπεινά διεκδικήστε τη θέση σας στον επιχειρηματικό κόσμο της δημιουργίας, της καινοτομίας, και της υγιούς άμιλλας. Τους άλλους κόσμους, της γρήγορης και άκοπης ανέλιξης, του αθέμιτου ανταγωνισμού, της πονηρής μνησικακίας και των ανίερων, προσωρινών συμμαχιών, αφήστε τους για αυτούς που επιδιώκουν την εφήμερη επιτυχία και αδυνατούν να καταλάβουν πόσο επισφαλής και ασήμαντη είναι αυτή και τα «καλά» της».
