Η συνάντηση του Χαβιέρ Μιλέι με τον Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στο Βατικανό δεν ήταν απλώς μια διπλωματική εθιμοτυπία. Ήταν σύγκρουση πολιτισμών. Ο λιμπερταριανός πρόεδρος της Αργεντινής και ο πνευματικός ηγέτης της Ρώμης δεν θα μπορούσαν να έχουν πιο διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες. Όμως τους ενώνει κάτι βαθύτερο: η αγωνία για την κοινωνική συνοχή και η ανάγκη να νικηθεί η φτώχεια.
Και σε αυτόν τον τομέα, ο Μιλέι έχει προκαλέσει σοκ: όχι με κρατικά επιδόματα ή προγράμματα αναδιανομής, αλλά με μεταρρυθμίσεις που σπάνε ταμπού. Μέσα σε μόλις έναν χρόνο, η Αργεντινή είδε τη φτώχεια να μειώνεται από 52,9% στο 38,1%. Τα στοιχεία δεν προέρχονται μόνο από την κυβέρνηση, αλλά επιβεβαιώνονται και από ανεξάρτητες πηγές. Ακόμα πιο εντυπωσιακό: η ακραία φτώχεια σχεδόν έχει μειωθεί στο μισό. Κι όλα αυτά χωρίς να χυθεί νέος δημόσιος πλούτος στην αγορά, αλλά με στοχευμένες περικοπές, πειθαρχία στον προϋπολογισμό και απορρύθμιση.
Δεν είναι λίγοι όσοι αντιδρούν. Ορισμένοι οικονομολόγοι μιλούν για «ανισότητες», για «κοινωνική σκληρότητα», για «νεοφιλελεύθερο πείραμα». Αλλά οι αριθμοί είναι πεισματάρηδες. Και οι πιο ευάλωτοι πολίτες αρχίζουν να νιώθουν τις πρώτες ανάσες. Όχι επειδή το κράτος μοίρασε χρήμα, αλλά επειδή σταμάτησε να στραγγαλίζει την οικονομία.
Το πιο εντυπωσιακό στιγμιότυπο της συνάντησης στο Βατικανό δεν ήταν οι φωτογραφίες ή τα χαμόγελα, αλλά ένα βιβλίο. Ο Μιλέι χάρισε στον Πάπα το The Fatal Conceit του Φρίντριχ Χάγιεκ. Όσοι γνωρίζουν, καταλαβαίνουν. Δεν ήταν απλώς μια ιδεολογική δήλωση. Ήταν μια πολιτισμική πρόκληση: η προειδοποίηση ότι κάθε απόπειρα κοινωνικής μηχανικής, όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι, οδηγεί τελικά σε καταστροφή. Ότι οι κοινωνίες δεν σχεδιάζονται, εξελίσσονται. Και πως η ελευθερία δεν είναι πολυτέλεια – είναι προϋπόθεση ευημερίας.
Η αποδοχή αυτού του δώρου από τον Πάπα δεν είναι αμελητέα. Ο Λέων ΙΔ΄ δείχνει διάθεση διαλόγου. Αναγνωρίζει, έστω σιωπηλά, ότι ο ηθικός κώδικας δεν χρειάζεται να ταυτίζεται με κρατικό πατερναλισμό. Ότι η αγορά, αν λειτουργήσει σωστά, μπορεί να γίνει φορέας κοινωνικής Δικαιοσύνης – όχι εχθρός της.
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως το έργο του Μιλέι είναι τελειωμένο. Το μοντέλο του βασίζεται στην ιδέα πως οι πολίτες, όταν απελευθερωθούν από κρατικούς μηχανισμούς, μπορούν να οικοδομήσουν μια νέα, βιώσιμη τάξη πραγμάτων. Όμως η μετάβαση πονάει. Οι περικοπές, η ακρίβεια, οι ανατροπές πλήττουν τις πιο αδύναμες ομάδες. Η πρόκληση είναι να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη και να χτιστεί συνοχή χωρίς να επιστρέψουμε στις παλιές συνταγές του λαϊκισμού και της επιδότησης της μιζέριας.
Το πείραμα της Αργεντινής αφορά ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Χώρες που για δεκαετίες έμαθαν να ζουν με το δηλητήριο του κρατισμού παρακολουθούν με δέος. Αν ο Μιλέι πετύχει, θα γκρεμίσει τον μύθο του «κράτους σωτήρα» και θα ανοίξει τον δρόμο για μια ήπειρο ελεύθερη, δυναμική και αυτάρκη. Αν αποτύχει, οι εχθροί της ελευθερίας θα σπεύσουν να δικαιωθούν.
Πάντως, ο Μιλέι δεν ζήτησε θαύματα από τον προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Προτείνει ρεαλισμό, πειθαρχία και εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη φύση. Ο Πάπας ίσως να μην συμφωνεί σε όλα, αλλά κατάλαβε το βαθύτερο μήνυμα: η μάχη κατά της φτώχειας δεν είναι μονοπώλιο των αριστερών κρατιστών. Είναι ζήτημα ηθικής ευθύνης. Και για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, η αγορά μπορεί να αποδείξει ότι αξίζει αυτή την ευθύνη.
