Το περασμένο Σάββατο είχα την τύχη να παρακολουθήσω την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Είναι δύσκολο να υπερτιμηθεί το πόσο διαχρονικό παραμένει το μήνυμά της, ειδικά για όσους ασπάζονται τον κλασικό φιλελευθερισμό. Η τραγωδία αυτή, παρά τη χρονική απόσταση των δυόμιση χιλιετιών, προσφέρει τρία τρανταχτά μαθήματα για τους υπερασπιστές της ατομικής ελευθερίας και των περιορισμών της εξουσίας.
Πρώτον, η «Αντιγόνη» είναι ένα διαχρονικό σύμβολο της σύγκρουσης ανάμεσα στην ατομική συνείδηση και τον κρατικό αυταρχισμό. Η Αντιγόνη δεν υπακούει στην εντολή του Κρέοντα να εγκαταλείψει τον αδερφό της άταφο, επειδή θεωρεί ότι το ηθικό και προσωπικό της καθήκον είναι ανώτερο από οποιοδήποτε κυβερνητικό διάταγμα. Η σύγκρουση αυτή υπενθυμίζει στους φιλελεύθερους ότι η κρατική εξουσία δεν έχει το δικαίωμα να καταργεί θεμελιώδεις ατομικές ελευθερίες και να παραβιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στο όνομα της δήθεν «κοινωνικής συνοχής» ή της πολιτικής σταθερότητας. Ο σπουδαίος Γάλλος φιλελεύθερος Φρεντερίκ Μπαστιά, στο έργο του «Ο Νόμος», έγραφε σχετικά περί το 1850: «Όταν ο νόμος και η ηθική βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους, ο πολίτης έρχεται αντιμέτωπος με το σκληρό δίλημμα: είτε να χάσει την ηθική του συνείδηση, είτε να χάσει τον σεβασμό του προς τον νόμο - δύο κακά ίσης βαρύτητας, μεταξύ των οποίων είναι δύσκολο να επιλέξει κανείς». Αυτό ακριβώς το δίλημμα και το πόσο διαφορετικά το απαντά η Αντιγόνη και ο Κρέοντας, αποτελούν την κεντρική πηγή έντασης του έργου.
Δεύτερον, η τραγωδία του Σοφοκλή είναι μια σαφής προειδοποίηση για τους κινδύνους της ανεξέλεγκτης πολιτικής εξουσίας. Ο Κρέων εκπροσωπεί τον ηγεμόνα που πιστεύει πως μπορεί να κυβερνά χωρίς όρια, χωρίς έλεγχο και χωρίς να λογοδοτεί στους πολίτες του. Οι αποφάσεις του, αποτέλεσμα υπεροψίας και τύφλωσης από την εξουσία, καταλήγουν σε καταστροφή. Αυτή η τραγική αφήγηση αποτελεί μια ισχυρή υπενθύμιση σε εμάς, τους σύγχρονους φιλελεύθερους, ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία και το κράτος δικαίου βασίζονται ακριβώς στην ανάγκη να περιορίζεται και να ελέγχεται η πολιτική δύναμη, ώστε να μην οδηγείται στην ύβρη και στον αυταρχισμό.
Τρίτον, η «Αντιγόνη» είναι ένα αιώνιο πρότυπο πολιτικής ανυπακοής απέναντι σε άδικους νόμους. Η απόφαση της Αντιγόνης να παραβιάσει τη διαταγή του Κρέοντα αναδεικνύει τη σημασία της αντίστασης σε κυβερνητικές εντολές που παραβιάζουν ηθικά δικαιώματα και ατομικές ελευθερίες. Για τους φιλελεύθερους, η Αντιγόνη υπενθυμίζει ότι η πολιτική ανυπακοή είναι θεμιτή και απαραίτητη όταν οι νόμοι γίνονται εργαλεία καταπίεσης και αυταρχισμού.
Η «Αντιγόνη», λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα έργο κλασικής φιλολογίας. Είναι μια διαχρονική πολιτική προειδοποίηση για τους κινδύνους της εξουσιαστικής αλαζονείας, αλλά και ένα κάλεσμα προς κάθε άτομο που πιστεύει στην αξία της προσωπικής ελευθερίας. Σήμερα, καθώς σε πολλές χώρες της Δύσης εντείνονται οι προσπάθειες περιορισμού της ελευθερίας του λόγου στο όνομα της πολιτικής ορθότητας ή της κοινωνικής «αρμονίας», το μήνυμα της «Αντιγόνης» είναι επίκαιρο όσο ποτέ: Καμία εξουσία δεν μπορεί να είναι υπεράνω της ηθικής συνείδησης του ατόμου και καμία κοινωνία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει χωρίς πολίτες που διαθέτουν το θάρρος να αντισταθούν στην αυθαιρεσία.
