Δέκα βιβλία που κλόνισαν καθεστώτα και ανέτρεψαν κοσμοθεωρίες.
Ένα βιβλίο δεν είναι ποτέ απλώς ένα βιβλίο. Είναι ιδέα, επιθυμία, ερώτηση, μαχαιριά. Κάποιες φορές, γίνεται κάτι ακόμη πιο τρομακτικό: αλλαγή. Η Ιστορία απέδειξε ξανά και ξανά – πως αυτές οι σελίδες από χαρτί μπορούν να ρίξουν αυτοκρατορίες, να ελευθερώσουν ή να υποδουλώσουν μυαλά, να θεμελιώσουν κόσμους και να τους τινάξουν στον αέρα… Από τις Ιερές Γραφές μέχρι τα πολιτικά μανιφέστα και τα δυστοπικά οράματα, ο κόσμος διαβάζει και αλλάζει.
Στο σημερινό μας κείμενο, επιλέγουμε δέκα βιβλία που δεν αγαπήθηκαν απλώς ή συζητήθηκαν, αλλά που όντως, στ’ αλήθεια, άλλαξαν τον κόσμο και μαζί, την έννοια του ίδιου του βιβλίου.
***
1. Η Βίβλος, Το πρώτο «bestseller» του κόσμου
Περισσότερα από 6 δισεκατομμύρια αντίτυπα! Μεταφρασμένη σε πάνω από 3.000 γλώσσες. Καμία λίστα βιβλίων που «άλλαξαν τον κόσμο» δεν μπορεί να αγνοήσει το κείμενο που έπλασε τις έννοιες του Θεού, της πίστης, της σωτηρίας αλλά και της εξουσίας. Χρησιμοποιήθηκε για να εδραιώσει αυτοκρατορίες, να εμπνεύσει επαναστάσεις, να δικαιολογήσει και να καταγγείλει εγκλήματα. Κανένα άλλο βιβλίο δεν έχει επηρεάσει τόσο την ηθική, την πολιτική και την τέχνη της Δύσης.
2. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο – Karl Marx & Friedrich Engels (1848)
Μόλις 23 σελίδες. Αλλά αρκετές για να φέρουν τα πάνω-κάτω στον 20ό αιώνα. Το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!» έγινε σημαία επαναστάσεων, αιτία πολέμων, φόβητρο της αστικής τάξης. Το Μανιφέστο δεν είναι ένα απλό πολιτικό κείμενο – είναι η αρχιτεκτονική ενός νέου κόσμου, με πυρήνα την πάλη των τάξεων. Όπως έγραψε κάποτε ο φιλόσοφος Τέρι Ίγκλετον, «ο Μαρξ ήθελε να αλλάξει τον κόσμο - και το έκανε!».
3. Η Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά – Harriet Beecher Stowe (1852)
Όταν ο Αβραάμ Λίνκολν συνάντησε τη Stowe, της είπε: «Εσείς είστε η μικρή κυρία που ξεκίνησε αυτόν τον μεγάλο πόλεμο». Το μυθιστόρημα που έδωσε ανθρώπινο πρόσωπο στους σκλάβους και έφερε το ζήτημα της δουλείας στο σαλόνι κάθε Αμερικανού. Ένα συναισθηματικό και βαθιά πολιτικό έργο, που λειτούργησε σαν κοινωνικός καταλύτης στον δρόμο προς τον Εμφύλιο Πόλεμο των ΗΠΑ.
4. Η Καταγωγή των Ειδών – Charles Darwin (1859)
Δεν είναι μυθοπλασία, αλλά άλλαξε οριστικά την ανθρώπινη μυθολογία: ο άνθρωπος δεν είναι πλάσμα θεϊκής καταγωγής, αλλά προϊόν φυσικής επιλογής. Οι ιδέες του Δαρβίνου άλλαξαν όχι μόνο τη βιολογία, αλλά και τη θεολογία, τη φιλοσοφία, τη θέαση του εαυτού. Αν το σύμπαν δεν περιστρέφεται γύρω από τον άνθρωπο, τι άλλο είναι πια σίγουρο;
5. 1984 – George Orwell (1949)
Το βιβλίο-καμπανάκι κάθε εποχής που νιώθει τη σκιά του ολοκληρωτισμού. Το «Μεγάλος Αδελφός», η «Νέα Ομιλία», το «Υπουργείο Αλήθειας» – όροι που σήμερα είναι κοινό νόμισμα. Ο Όργουελ δεν προέβλεψε απλώς το μέλλον. Το εφηύρε. Και το μετέδωσε με ένα στυλ που ακόμα στοιχειώνει κυβερνήσεις, κοινωνίες, ψηφιακές πλατφόρμες.
6. Το Δεύτερο Φύλο – Simone de Beauvoir (1949)
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο και η Σιμόν ντε Μποβουάρ τη θεωρία του φύλου. Η θρυλική όσο και επιδραστική ατάκα της Σιμόν ντε Μποβουάρ στο μνημειώδες της βιβλίο Το Δεύτερο Φύλο «Δε γεννιέσαι γυναίκα, γίνεσαι» μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη σχισματική θεωρία σχετικά με τον συγκερασμό φύσης / πολιτισμού στο βιολογικό / κοινωνικό φύλο. Η Μποβουάρ έριξε τον πρώτο σπόρο από τον οποίο θα εφύετο το ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο φιλοσοφικό συμπέρασμα που συμπυκνώνει το βασικό της πιστεύω, ότι «Στην ανθρωπινή κοινότητα τίποτα δεν είναι φυσικό.» , όπως και το ότι «η γυναίκα είναι ένα προϊόν κατασκευασμένο από τον πολιτισμό.»
7. Η Σιωπηλή Άνοιξη – Rachel Carson (1962)
Πρόκειται για το βιβλίο που θεμελίωσε το οικολογικό κίνημα. Με επιστημονική ακρίβεια και λογοτεχνική δύναμη, η Κάρσον περιέγραψε έναν κόσμο όπου τα πουλιά σιωπούν, οι μέλισσες εξαφανίζονται, και η φύση δηλητηριάζεται από τον άνθρωπο. Το έργο της οδήγησε στην απαγόρευση του DDT και στην ίδρυση της αμερικανικής Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος. Ένα μανιφέστο της φύσης απέναντι στην ύβρη του ανθρώπου.
8. Το Κοράνι – Ο ιερός λόγος του Ισλάμ
Όπως η Βίβλος για τη Χριστιανοσύνη, το Κοράνι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα βιβλίο. Είναι πολιτικό, ηθικό και κοινωνικό σύστημα. Είναι νόμος, ποίηση, δόγμα. Και σήμερα, επηρεάζει πάνω από 1,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η ισλαμική αναγέννηση, η γεωπολιτική ισχύς της Μέσης Ανατολής, η σύνδεση της πίστης με τη βία, περνούν από τις σελίδες του.
9. Ο Πλούτος των Εθνών – Adam Smith (1776)
Η γέννηση της οικονομικής επιστήμης – και της ίδιας της ιδέας του καπιταλισμού. Η «αόρατη χείρ» που ρυθμίζει την αγορά, έγινε το εμβληματικό σύμβολο του φιλελευθερισμού. Ο Σμιθ έπλασε όχι μόνο το οικονομικό μοντέλο του 19ου και 20ού αιώνα, αλλά και την ίδια την ιδέα του ανθρώπου ως «ορθολογικού συμφεροντολόγου».
10. Ο Θεός είναι νεκρός – Friedrich Nietzsche
Η φράση «Ο Θεός είναι νεκρός» (Der Gott ist tot) είναι μια διάσημη «ατάκα» του Γερμανού φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε, που εμφανίζεται στο βιβλίο του Η χαρούμενη επιστήμη (1882). Δεν υπάρχει βέβαια ένα μόνο βιβλίο του Νίτσε που αλλάζει τον κόσμο. Υπάρχει ολόκληρη η σκέψη του. Από το Τάδε έφη Ζαρατούστρα μέχρι τη Γενεαλογία της Ηθικής, ο Νίτσε γκρέμισε κάθε σιγουριά της Δύσης. Θεός, ηθική, αλήθεια, καλό, κακό – όλα υπό αίρεση. Ένα πνευματικό σοκ που ακόμη βιώνουμε.
* Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
