Τη δημιουργία νέου «Στρατηγικού Ταμείου» που θα λειτουργήσει από το 2023 και θα σηκώσει το βάρος της ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία εξετάζουν οι Ευρωπαίοι. Ο πόλεμος και ο κίνδυνος μιας νέας ύφεσης αναγκάζουν την ΕΕ να σπάσει δημοσιονομικά «ταμπού» και να επιλέξει λύσεις αμοιβαιοποίησης των κινδύνων. Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, ο δημοσιονομικός αέρας που θα δοθεί δεν θα αρκεί για να αποφευχθεί η επιβράδυνση της ανάπτυξης.
Με τα… φαντάσματα της ύφεσης και του στασιμοπληθωρισμού να πλανώνται πάνω από την Ευρώπη, οι ηγέτες της Ε.Ε. καλούνται να βρουν δημοσιονομικό «αέρα» για να ελαφρύνουν το βάρος της ακρίβειας, να χρηματοδοτήσουν επιπλέον αμυντικές δαπάνες και να διευκολύνουν την απεξάρτηση από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Την ίδια ώρα, καλούνται να σπάσουν δημοσιονομικά «ταμπού» και να επιλέξουν λύσεις αμοιβαιοποίησης των κινδύνων, επιταχύνοντας την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Οι ηγέτες του Νότου κυρίως υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι οι υφιστάμενοι κανόνες είναι παρωχημένοι, ενώ Γερμανοί και Ολλανδοί εμφανίζονται έτοιμοι να συζητήσουν ορισμένες αλλαγές. Όπως και να? χει, αν τελικά τα «ταμπού» σπάσουν, θα ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο κίνδυνος μιας νέας μεγάλης κρίσης και όχι η ευρωπαϊκή σύμπνοια. Αλλά αυτή είναι μία άλλη κουβέντα που θα γίνει σε δεύτερο χρόνο.
Το Liberal επικοινώνησε με παράγοντες που γνωρίζουν πολύ καλά τις διεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη στις Βρυξέλλες και οι οποίοι θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους λόγω των συνθηκών. Σύμφωνα με αυτούς, βραχυπρόθεσμα ο δημοσιονομικός αέρας που θα δοθεί δεν θα είναι επαρκής για να αποφευχθεί μία σημαντική επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας ή ακόμα και μία ύφεση.
Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, η γενικότερη δημοσιονομική στάση των Βρυξελλών θα είναι πιο χαλαρή και επεκτατική, οδηγώντας σε δύσκολες αποφάσεις για την αμοιβαιοποίηση του χρέους, τους κανόνες δαπανών και τη δημοσιονομική προσαρμογή.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ρήτρα γενικής διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας παραμένει σε ισχύ για το 2022. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν χρειάζεται να τηρήσουν τους δημοσιονομικούς κανόνες φέτος. Καμία χώρα δεν θα μπει στη λεγόμενη «Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος» επειδή θα εμφανίσει δημοσιονομικό έλλειμμα άνω του 3% του ΑΕΠ, δημόσιο χρέος άνω του 60% του ΑΕΠ ή δεν θα καταφέρει να μειώσει ετησίως το χρέος κατά 1/20 του υπερβάλλοντος χρέους.
Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί το 2023 και η απάντηση αναμένεται να δοθεί τον ερχόμενο Μάιο, όταν θα παρουσιαστούν οι νέες μακροοικονομικές προβλέψεις της Κομισιόν. Οι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι τον Μάιο το τοπίο τόσο σε ό,τι αφορά στον πληθωρισμό όσο και σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία θα είναι πολύ πιο ξεκάθαρο κι έτσι θα μπορούν να αποφασίσουν αν πρέπει να ισχύσει η ρήτρα γενική διαφυγής και το 2023.
Στο ίδιο πλαίσιο, υπάρχει και ένα άλλο ερώτημα που μένει να απαντηθεί: Πόσο μεγάλα θα είναι τα δημοσιονομικά περιθώρια που θα επιτρέψει η Ευρώπη; Θα δώσει χώρο για επιπλέον δαπάνες έτσι ώστε να μην κινδυνεύσει η ανάπτυξη ή θα αφήσει την οικονομία να πέσει σε ύφεση για να συγκρατήσει τον πληθωρισμό;
Η αλήθεια είναι ότι άπλετος δημοσιονομικός χώρος δεν υπάρχει. Ούτε καν επαρκής για να απορροφήσει τις επιπλέον δαπάνες χωρίς να αυξηθεί το χρέος, χωρίς να χρειαστούν περικοπές δαπανών ή χωρίς να απαιτηθούν αυξήσεις φόρων. Όλα αυτά βέβαια αν τηρηθούν οι κανόνες. Η Ευρώπη είναι σε φάση ανάπτυξης και είναι σαφές ότι αν απαιτηθούν αυξήσεις φόρων και περικοπές δαπανών κινδυνεύει να μπει και πάλι σε φαύλο κύκλο κρίσης. Παρ' όλα αυτά, με τα κρατικά χρέη να παραμένουν υψηλά και τα ελλείμματα να διατηρούνται άνω του 3% του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη, οι κυβερνήσεις δεν έχουν μαγικές λύσεις, ούτε σημαντικά «μαξιλάρια».
Εδώ υπάρχουν δύο ενδεχόμενα. Το ένα είναι να δούμε μια νέα ύφεση η οποία θα ενεργοποιήσει αντανακλαστικά και θα οδηγήσει κατά πάσα πιθανότητα στην έκδοση ευρωομολόγου. Το άλλο είναι να υπάρξει συμφωνία για ένα νέο Ταμείο.
Στην άτυπη Σύνοδο των Βερσαλλιών, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν συμφώνησαν σε κάποιο πρόγραμμα που θα προβλέπει αμοιβαιοποίηση του χρέους ή την έκδοση ευρωομολόγου. Όμως η απόφαση των Ευρωπαίων να μειωθεί η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία απαιτεί πόρους.
Οι ίδιες πηγές αναφέρουν πως οι ενέργειες της Ευρώπης θα εξελιχθούν σε τρεις πυλώνες. Ο πρώτος αφορά στις δημόσιες δαπάνες που θα προστατεύουν την αγοραστική δύναμη νοικοκυριών και επιχειρήσεων, αλλά θα είναι σε εθνικό επίπεδο. Όποιος μπορεί θα δίνει όσα μπορεί. Ο δεύτερος σχετίζεται με τις αμυντικές δαπάνες που και εκεί το κάθε κράτος-μέλος θα δαπανήσει περίπου 2% του ΑΕΠ.
Ο τρίτος πυλώνας είναι ο κρισιμότερος γιατί αφορά στην ενεργειακή μετάβαση και ανεξαρτησία, και θα απαιτήσει μία πανευρωπαϊκή αντιμετώπιση. Οι εν λόγω δαπάνες που θα γίνουν σε εθνικό επίπεδο δεν θα υπολογίζονται στο χρέος ενώ είναι πιθανό να δημιουργηθεί ένα νέο πρόγραμμα που θα μοιάζει με το SURE ή να επεκταθεί το υφιστάμενο Ταμείο Ανάκαμψης. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, θα πρόκειται για ένα «Στρατηγικό Ταμείο» που θα αρχίσει να λειτουργεί από το 2023.
