Στην πορεία της ελληνικής οικονομίας, στην αβέβαιη εξέλιξη της τρίτης αξιολόγησης και στις πολιτικές εξελίξεις που θα διαμορφωθούν μέσα στον πρώτο προεκλογικό χειμώνα έως τις επόμενες εκλογές εστιάζει το δελτίο πολιτικής ανάλυσης του Δικτύου.
Με αφορμή το νέο επεισόδιο στο σήριαλ της κεντροαριστεράς, οι Γιάννης Μαστρογεωργίου και Γιώργος Παπούλιας παρουσιάζουν την εικόνα κρίσης που επικρατεί στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Η ψευδαίσθηση της ελληνικής οικονομίας
Η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί με αφορμή την ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης, την έξοδο στις αγορές, την προετοιμασία για την ΔΕΘ και την επικείμενη τρίτη αξιολόγηση να επιχειρηματολογήσει ότι η Ελλάδα αρχίζει να βλέπει φως, ότι ανακάμπτει και ότι πλησιάζει την πόρτα της εξόδου από τα μνημόνια.
Η αλήθεια όμως στην οικονομία δεν είναι υποκειμενική. Είναι πάντα αντικειμενική και μία και εν προκειμένω πιστοποιείται από αδιαμφισβήτητους παράγοντες:
- Οι καταθέσεις δεν αυξάνονται
Τον Ιούλιο του 2015 μεσούσης της εθνικής κρίσης, οι καταθέσεις ιδιωτών -νοικοκυριών και επιχειρήσεων υποχώρησαν στα 120,8 δισ. ευρώ.
Τον Ιούνιο 2017 σχεδόν 2 χρόνια μετά, οι καταθέσεις ανέρχονται σε 120,4 δισ. Περίπου στο ίδιο μέγεθος δηλαδή.
Να υπογραμμίσουμε ότι ιστορικά οι καταθέσεις ήταν 120 δισ. τον Μάιο του 2003 δηλαδή πριν από 14 χρόνια.
- Τα δάνεια ως μοχλός κίνησης της οικονομίας έχουν παγώσει
Το δάνειο είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος ανάπτυξης και επέκτασης των επιχειρηματικών σχεδίων. Τα δάνεια πριν από 10 χρόνια συμμετείχαν περίπου στο 50% της διαμόρφωσης της αύξησης του ΑΕΠ δηλαδή είχαν πολύ ενεργή συμμετοχή στην ανάπτυξη. Τα δάνεια, τα υπόλοιπα δανείων συνεχώς μειώνονται έχουν υποχωρήσει στα 190 δισ. δηλαδή στα επίπεδα του Απριλίου του 2007 πριν από 10 χρόνια δηλαδή. Συρρίκνωση δανείων σημαίνει ότι οι εξοφλήσεις είναι περισσότερες από τις νέες χορηγήσεις. Σημαίνει ότι οι τράπεζες ελλείψει ρευστότητας και περιορισμένων κεφαλαίων δεν μπορούν να δανείσουν την οικονομία. Σημαίνει ότι λόγω της έκρηξης των προβληματικών δανείων οι τράπεζες συρρικνώνονται με στόχο την εξυγίανση τους.
Όταν δεν χορηγούνται δάνεια δεν υπάρχει ανάπτυξη και αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα, τα δάνεια συρρικνώνονται και θα συνεχίσουν να συρρικνώνονται.
- Τα κόκκινα δάνεια ανέρχονται σε 106 δισ. ή σε 58% του ΑΕΠ
Στην Ευρώπη τα προβληματικά δάνεια φθάνουν το 1 τρισ. ευρώ.
Σε όλες τις χώρες όπου το πρόβλημα ήταν ακραίο όπως σε Ιρλανδία, Ισπανία και μερικώς στην Ιταλία επελέγησαν λύσεις τύπου bad bank.
Η Ελλάδα με 106 δισ. αντιπροσωπεύει το 10% του προβλήματος της Ευρώπης και ως ποσοστό μπορεί να είναι μικρό αλλά ως μέγεθος για τις ελληνικές τράπεζες είναι πολύ μεγάλο. Όσο οι τράπεζες έχουν αυτό το βάρος NPLs και NPEs θα παραμένουν καθηλωμένες.
- Οι αποδόσεις των ομολόγων δεν υποχωρούν
Στο προηγούμενο δελτίο μας είχαμε υπογραμμίσει ότι η έξοδος στις αγορές ήταν αναγκαία, απαραίτητη, αλλά εν μέρει επικοινωνιακή. Το μείζον όμως ζητούμενο είναι η εμπιστοσύνη και για να γυρίσει αυτή θέλει δουλειά πολλή… Η Ελλάδα δεν μπορεί να δανειστεί για μία 10ετία γιατί ουδείς επενδυτής θα δανείσει την Ελλάδα για διάστημα πέραν της συμφωνημένης περιόδου με τους δανειστές, δηλαδή μέχρι το 2022.
Η Ελλάδα μπορεί να δανειστεί για 3 χρόνια ή 1 χρόνο ή 2 χρόνια αλλά όχι για 10 χρόνια. Η απόδοση του 10ετούς στο 5,60% αυτό αποδεικνύει.
Η (καθ) οριστική αξιολόγηση
Η τρίτη αξιολόγηση επιδεικνύεται από όλους ως το νέο μεγάλο πολιτικό παιχνίδι στρατηγικής. Και αυτό γιατί εμπεριέχει όλα τα στοιχεία που συνθέτουν μία πολιτική διελκυστίνδα στρατηγικής σημασίας. Αναδιάταξη δυνάμεων με τις γερμανικές εκλογές, σχέσεις ΔΝΤ με ΕΕ, τακτική ΣΥΡΙΖΑ εν όψει δύσκολων αποφάσεων και συγκεκριμένα χρονικά ορόσημα και δημοσιονομικές ανάγκες. Αλλά ας δούμε πιο αναλυτικά την ακτινογραφία της τρίτης αξιολόγησης.
Η τρίτη αξιολόγηση αν η Κυβέρνηση θέλει να την ολοκληρώσει έχει διαθέσιμα κάποια συγκεκριμένα χρονικά ορόσημα.
Το πρώτο και πιο... ομαλό "παράθυρο" ευκαιρίας κλείνει στα μέσα Οκτωβρίου με κορύφωση το Eurogroup (9/10) αλλά και τη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον που θα ακολουθήσει στις 13-15 Οκτωβρίου.
Το δεύτερο "παράθυρο" λήγει ουσιαστικά στις 4 Δεκεμβρίου, όταν έχει προγραμματιστεί το τελευταίο για φέτος Eurogroup.
Ο πρώτος και σημαντικότερος σταθμός, όμως, για την ελληνική κυβέρνηση είναι η εκπλήρωση 90 από τα 113 προαπαιτούμενα, ως το τέλος του χρόνου στο πλαίσιο της τρίτης αξιολόγησης. Οι πρώτες επαφές για την εκκίνηση της τρίτης αξιολόγησης αναμένεται ότι θα γίνουν στο τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου, για τον καθορισμό του χρονοδιαγράμματος που προφανώς είναι άμεσα συνυφασμένο με τις γερμανικές εκλογές και τον σχηματισμό κυβέρνησης στο Βερολίνο.
Η σημαντικότερη πρόσκληση που θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση, είναι οι περικοπές κοινωνικών επιδομάτων και η σχεδόν βέβαιη πλέον απόφαση εφαρμογής των μέτρων για τις συντάξεις και το αφορολόγητο από το 2018. Θεωρείται ωστόσο δεδομένο πως η τρίτη αξιολόγηση θα γίνει το πρελούδιο για το επόμενο μνημόνιο, με όσες οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις μπορεί να συνεπάγεται αυτή η διαπραγμάτευση…
Οι αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του Κράτους είναι προαπαιτούμενο της τρίτης αξιολόγησης και ενδεχόμενη μη συμμόρφωση της Κυβέρνησης συνεπάγεται οριζόντια μέτρα μείωσης του μισθολογικού κόστους του Δημοσίου.
Ο κ. Τσίπρας και ο κ. Τσακαλώτος δεσμεύτηκαν, με την επιστολή τους προς το ΔΝΤ, ότι θα νομοθετήσουν έως τον Σεπτέμβριο του 2017 ανώτατο όριο στις συμβάσεις ορισμένου χρόνου για το 2017 και το 2018. Αναλαμβάνουν επίσης την υποχρέωση ότι όσες συμβάσεις μετατραπούν από ορισμένου σε αορίστου χρόνου με δικαστικές αποφάσεις δεν θα επηρεάσουν τους στόχους του μεσοπρόθεσμου προγράμματος 2018-2021.
Το Μνημόνιο 3 δεσμεύει την Κυβέρνηση να περιορίσει τον αριθμό των δημοσίων Υπαλλήλων (σήμερα ανέρχονται σε 640.000 εκ των οποίων οι περίπου 70.000 είναι συμβασιούχοι), να σταματήσει τις προσλήψεις «από το παράθυρο», να προχωρήσει την αξιολόγηση όλων όσοι εργάζονται στο Δημόσιο και να ενεργοποιήσει την κινητικότητα μέσα στο Δημόσιο ώστε το υπερβάλλον προσωπικό ορισμένων υπηρεσιών να αξιοποιηθεί σε άλλες υποστελεχωμένες δομές.
Οι «θεσμοί» έχουν διαμηνύσει, επίσης, ότι απαιτούν από την ελληνική κυβέρνηση να μην ανανεώσει τις συμβάσεις τουλάχιστον 30.000 σημερινών εργαζομένων στο Δημόσιο.
Πολιτικές τακτικές εν μέσω αξιολόγησης
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει ακόμα εκπονήσει το σχέδιο του για τη χώρα τον Αύγουστο του 2018. Ο αισιόδοξος Πρωθυπουργός και ο απαισιόδοξος Υπουργός Οικονομικών δεν έχουν βρει ακόμα τη χρυσή τομή για την επόμενη ημέρα και το αναγκαίο αφήγημα της Κυβέρνησης. Ο κ. Τσακαλώτος εμφανίζεται, ως ο δυσάρεστος «πραγματιστής» της κυβέρνησης και εμφανίζεται τελικά πολύ πιο συγκρατημένος σε σχέση με τους επιτελείς του Μαξίμου, όντας βέβαιος ότι η αυστηρή πιστοληπτική γραμμή με όσα αυτή συνεπάγεται, είναι μονόδρομος για την οικονομία, ακόμη και αν χρειαστεί η κυβέρνηση να μην κλείσει ποτέ την τρίτη αξιολόγηση ή να καταφύγει σε πρόωρες κάλπες στις αρχές του 2018, για να μην επωμιστεί το πολιτικό κόστος.
Μία ισχυρή πιθανότητα είναι η αρχή του νέου έτους να βρει το ΣΥΡΙΖΑ και να έχει ψηφίσει τη μείωση των συντάξεων και μείωσης του αφορολόγητου και να μην έχει λάβει τις αποφάσεις του για το τι μέλλει γενέσθαι μετά το τέλος του τρίτου Μνημονίου.
Σε αυτό το πλαίσιο μία σημαντική παράμετρος είναι το μέγεθος της αποπληρωμής των χρεολυσίων από την Ελλάδα το 2018. Η χώρα έχει υποχρεώσεις λίγες, μόλις 4,6 δισ. [1]. Αρα, δεν επείγεται να ολοκληρώσει καμία αξιολόγηση. Η Κυβέρνηση διαθέτει όλο το χρόνο για να τον σπαταλήσει σε νέα διαπραγματευτικά τερτίπια. Να ΜΗΝ ολοκληρώσει ποτέ την τρίτη αξιολόγηση και να προχωρήσει σε σχεδιασμούς που να την βολεύει. Σε αυτό το σενάριο θα προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί την σχεδόν βέβαιη αποχώρηση του ΔΝΤ από το ελληνικό πρόγραμμα και τη σημειολογία της, αφού όλες οι πλευρές έχουν πλέον κατανοήσει ότι το ΔΝΤ δεν θα συνεχίσει στο ελληνικό πρόγραμμα, ωστόσο η Γερμανία δεν θα δεχθεί αλλαγές στα πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% με βάση το χρονοδιάγραμμα έως το 2022 αλλά θα συμφωνήσει να δοθούν ορισμένα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους για το 2018.
To ΔΝΤ για λόγους αρχής θα αναμένει την λήξη του Μνημονίου τον Αύγουστο του 2018 ώστε να αποχωρήσει οριστικά από το ελληνικό πρόγραμμα με τον ESM να αναλαμβάνει το ρόλο του.
Είναι προφανές ότι μαζί με τις αλλαγές στα εργασιακά και τον συνδικαλιστικό νόμο οι απαιτήσεις της τρίτης αξιολόγησης διαμορφώνουν ένα ασφυκτικό πολιτικό πλαίσιο από το οποίο θα προσπαθήσει να αποδράσει ο Πρωθυπουργός με παραδοσιακές πρακτικές όπως ο ανασχηματισμός (που θα αγοράσει λίγο πολιτικό χρόνο) και κατόπιν με την προκήρυξη εκλογών σε χρονικό ορίζοντα που θα βολεύει τους σχεδιασμούς του πρωθυπουργού…
Τέλμα δίχως αύριο;
Στην Ελλάδα το σήριαλ της ανασύστασης εκ των έσω της κεντροαριστεράς συνεχίζεται. Στην Ευρώπη από την άλλη, τα διδάγματα από την εκλογική απήχηση των σοσιαλιστών δείχνουν μία τάση και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Οι τελευταίες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία και οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές επιβεβαίωσαν μια φαινομενικά ασταμάτητη πτωτική τάση στην εκλογική απήχηση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Για δεύτερη φορά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, ο επίσημος υποψήφιος του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PS) αποκλείστηκε από τον δεύτερο γύρο.
Οι βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν στη Γαλλία, επιβεβαίωσαν αυτή την τάση: το σοσιαλιστικό κόμμα και οι σύμμαχοί τους έλαβαν μόνο το 9,5% των ψήφων.
Πριν από τις γαλλικές εκλογές, το Εργατικό Κόμμα (PvdA) στην Ολλανδία έλαβε μόλις 5,7%. Μεταξύ αυτών των αποτελεσμάτων, άλλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα υπέστησαν μεγάλες απώλειες, είτε ως κυβερνήσεις και κυβερνητικοί εταίροι είτε ως κόμματα στην αντιπολίτευση. Το γράφημα δείχνει πώς άλλαξε η εκλογική εικόνα για δεκατρία σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στη Δυτικής Ευρώπης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990[2].
Η μία σαφής εξαίρεση στον εκλογικό κατήφορο των σοσιαλιστικών κομμάτων, ήταν το έκπληκτο αποτέλεσμα που πέτυχαν οι εργατικοί στις εκλογές του Ηνωμένου Βασιλείου στις 8 Ιουνίου.
Πολλές εκτιμήσεις για το τι οδήγησε τη σοσιαλδημοκρατία σε αυτή τη θέση. Απόψεις που έχουμε και εμείς εκφράσει κατά το παρελθόν. Ίσως το μοιραίο χτύπημα να ήταν η λογική της συγκυβέρνησης σε πολλές χώρες της ΕΕ που θόλωσε τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη δεξιά και την αριστερά. Και οι δυο, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά αντιμετωπίστηκαν ως δυνάμεις κατεστημένου, ενώ η σοσιαλδημοκρατία έχασε το πλεονέκτημα της δύναμης αλλαγής. Ίσως να είναι η αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να απαντήσει στις νέες εξελίξεις παραγωγής και διανομής του πλούτου σε συνθήκες ισχυρής διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Ίσως να επωμίζεται και το βάρος διατήρησης των κοινωνικών κατακτήσεων των περασμένων δεκαετιών, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις εθνικών οικονομιών -όπως της Ελλάδας- κοστίζουν πολύ περισσότερο στους φορολογούμενους απ' όσο αποδίδουν.
Πρέπει οι πολίτες να αποκτήσουν ξανά καθαρές επιλογές, εκσυγχρονίζοντας την παρωχημένη γραμμή πρόοδος- συντήρηση και αριστερά – δεξιά, δίνοντας νέο περιεχόμενο στις αφυδατωμένες ιδεολογίες του χθες, στον ρόλο της εργασίας, του κράτους, των ιδιωτικών κεφαλαίων και επενδύσεων και των σύγχρονων αναγκών κοινωνικής προστασίας και περίθαλψης.
Ο αέναος διχασμός μας
Για ψύλλου πήδημα. Για λόγους ήσσονος σημασίας. Για θέματα που τα έχει λύσει μόνη της η ζωή και η εξέλιξη της κοινωνίας, έχουμε συνεχώς λυμένο το ζωνάρι, έτοιμοι για καβγά.
Από τη σημαία στα δημοτικά και την επιλογή των σημαιοφόρων μέχρι τα εγκλήματα του κομμουνισμού… και την απουσία του Γ. Αντετοκούμπο από την Εθνική Ελλάδος, ψάχνουμε συνεχώς αφορμές για να διχαστούμε, χωρισμένοι σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, όχι μόνο για όσα συμβαίνουν στην εποχή μας, αλλά και σχετικά με το παρελθόν. Επιβεβαιώνουμε συνεχώς τα λόγια του Ουίλιαμ Φόκνερ, «το παρελθόν δεν είναι νεκρό, δεν είναι ούτε παρελθόν». Το παρελθόν του διχασμού μας γίνεται συνεχώς παρόν.
Η αντιπαλότητα μεταξύ αριστερών και καθεστωτικών, μεταξύ ντόπιων παλικαριών και ξενόδουλων υποταγμένων, είναι μια σταθερά της ελληνικής πολιτικής σκηνής, με Δεξιά και Αριστερά να ανταλλάσσουν ρόλους και υβρεολόγιο με αξιοθαύμαστη ευκολία.
Από τον εμφύλιο σπαραγμό την εποχή της Επανάστασης, που παραλίγο να κοστίσει την ελευθερία μας, έως τη σημερινή αντιπαλότητα μεταξύ «μνημονιακών» και «πατριωτών», που υπονομεύει τις προσπάθειες ανόρθωσης της χώρας, ζούμε παγιδευμένοι σε ρόλους που ελάχιστη σημασία έχουν για τους Έλληνες σήμερα.
Με την ευθύνη να απλώνεται αμφότερα στους πόλους και τους παράγοντες του πολιτικού συστήματος, αφού, ακόμα κι αν η κυβέρνηση ξεκινάει το χορό, προσπαθώντας να αντλήσει ιδεολογικές «ανάσες» κομματικής συσπείρωσης στο πλαίσιο της απόλυτης προεκλογικής ασυνέπειας, σχεδόν πάντοτε βρίσκει πρόθυμους αντιπολιτευόμενους «παρτενέρ», κρατώντας τα βλέμματα μακριά από την ουσία…
* Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Διευθυντής του Δικτύου και ο Γιώργος Παπούλιας είναι Πολιτικός Επιστήμονας, συνεργάτης του Δικτύου.
[1] https://graphics.wsj.com/greece-debt-timeline/
[2] http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2017/07/10/is-social-democracy-facing-extinction-in-europe/
