Τι πραγματικά συμβαίνει με τις πατέντες των εμβολίων

Τι πραγματικά συμβαίνει με τις πατέντες των εμβολίων

Χθες οι ΗΠΑ πήραν την απόφαση να στηρίξουν την πρόταση περί άρσης της προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν τις ευρεσιτεχνίες, τις πατέντες των εμβολίων κατά του COVID-19. Η κίνηση αυτή, η οποία άλλωστε αποτελούσε και προεκλογική δέσμευση του προέδρου Μπάιντεν, αποτελεί μία ιδιαίτερα επικίνδυνη ακροβασία που όχι μόνο ενδέχεται να μην αποφέρει τα βραχυπρόθεσμα οφέλη που υπόσχεται, αλλά είναι βέβαιο ότι θα επιφέρει και πολύ αρνητικές συνέπειες μακροπρόθεσμα.

Η λογική πίσω από την άρση της προστασίας των πατεντών των εμβολίων είναι ότι με αυτόν τον τρόπο απελευθερώνονται από το φόβο μηνύσεων οι παραγωγοί των αναπτυσσόμενων χωρών ώστε  να μπορέσουν να συμβάλλουν στην παραγωγή περισσότερων δόσεων και εν τέλει εμβολιασμών.

Φυσικά, το αίτημα για την αξιοποίηση κάθε πιθανού μέσου που έχει η ανθρωπότητα στη διάθεσή της για την καταπολέμηση της πανδημίας είναι πολύ εύλογο στις μέρες μας, ιδιαίτερα όταν διατυπώνεται από χώρες όπως η Ινδία που πραγματικά βιώνουν έναν εφιάλτη κρουσμάτων και θυμάτων. Ενώ όμως αυτή η λογική έχει τεράστια απήχηση παγκοσμίως, είναι πολύ αμφίβολο το κατά πόσο αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη λύση στο πρόβλημα της έλλειψης εμβολίων.

Για να αιτιολογηθεί μία κίνηση σαν αυτή του προέδρου Μπάιντεν, θα έπρεπε πρώτα απ’ όλα να είμαστε σίγουροι ότι οι πατέντες όντως αποτελούν εμπόδιο στην παραγωγή περισσότερων εμβολίων - κάτι όμως για το οποίο δεν έχουν παρουσιαστεί συγκεκριμένα στοιχεία που να το στοιχειοθετούν. Αντιθέτως, αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι υπάρχουν πολύ σοβαρότεροι λόγοι για τους οποίους οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν σήμερα επαρκή αριθμό εμβολίων στη διάθεσή τους. Οι κυριότεροι από αυτούς αφορούν την έλλειψη τεχνογνωσίας στην παραγωγή, την έλλειψη των αναγκαίων πρώτων υλών και την απουσία αξιόπιστων δικτύων διανομής. Τα εμπόδια αυτά είναι μάλιστα ακόμα μεγαλύτερα σε ό,τι αφορά τα εμβόλια mRNA, που χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά μαζικά, πράγμα που ίσως εξηγεί τον λόγο που καμία εταιρία της Ινδίας δεν έχει ακόμη “αντιγράψει” το εμβόλιο της Moderna παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη εταιρία έχει παραιτηθεί της προστασίας των πατεντών της εδώ και ένα χρόνο.

Αυτό που ίσως διαφεύγει (ή επιμελώς αποσιωπάται) από τον πρόεδρο Μπάιντεν είναι το ότι τα εμβόλια κατά του COVID-19 είναι περίπλοκα προϊόντα βιοτεχνολογίας των οποίων η ασφαλής παραγωγή αποτελεί ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.

Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί μόνο η “συνταγή” του εμβολίου προκειμένου αυτό να παραχθεί σωστά αλλά και ένας ασφυκτικά πιεστικός ποιοτικός έλεγχος σε κάθε στάδιο της παραγωγής ώστε το τελικό προϊόν να είναι ασφαλές και αποτελεσματικό.

Η άρση της προστασίας των πατεντών μπορεί να αποδεσμεύει τα “μυστικά” της συνταγής, αλλά χωρίς την ανταλλαγή τεχνογνωσίας από τις 5 μεγάλες εταιρίες που παράγουν το 90% των διαθέσιμων εμβολίων και τις απαραίτητες υποδομές καμία βελτίωση δεν θα προκύψει.

Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι αυτές οι ενέργειες γίνονται αποτελεσματικότερα υπό καθεστώς προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων παρά εν τη απουσία τους. Όπως χαρακτηριστικά γράφουν οι επικεφαλής των μεγαλύτερων φαρμακευτικών εταιριών του κόσμου σε επιστολή τους προς τον Τζο Μπάιντεν από τα μέσα του Απριλίου “η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων υπήρξε καθοριστική όχι μόνο για την ταχύτητα της έρευνας και ανάπτυξης νέων θεραπειών και εμβολίων, αλλά και για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής τεχνολογίας και πληροφοριών προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή εμβολίων ώστε να καλυφθούν οι παγκόσμιες ανάγκες. Η κατάργηση αυτής της προστασίας υπονομεύει την παγκόσμια ανταπόκριση στην πανδημία.”

Μπορεί κάποιοι εδώ να υποστηρίξουν ότι πλέον η σημασία αυτής της ένστασης κάπως μετριάζεται καθώς τα εμβόλια έχουν ήδη εφευρεθεί και παράγονται. Όμως ακόμη κι έτσι, το σημαντικότερο σφάλμα στην πρόταση του Τζο Μπάιντεν, και το πιο επικίνδυνο για την παγκόσμια κοινότητα μακροπρόθεσμα, είναι το μήνυμα που στέλνει προς το πιο καινοτόμο και δυναμικό τμήμα της κοινωνίας μας.

Η εκπληκτική φαρμακευτική καινοτομία που βελτιώνει τις ζωές όλων μας υπάρχει επειδή επενδύονται τεράστια κεφάλαια στην έρευνα και την καινοτομία κάθε χρόνο. Η κατάργηση των πατεντών, ακόμα και σε περιπτώσεις παγκόσμιου συναγερμού, θα καταστήσει αυτού του είδους τις επενδύσεις πολύ πιο επισφαλείς, ασύμφορες και κατά συνέπεια λιγότερο πιθανές.

Η κατάργηση των πατεντών (πέρα από τις υπάρχουσες ρυθμίσεις της Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS) Agreement) θα αλλάξει οριστικά το τοπίο σε ότι αφορά τη φαρμακοβιομηχανία και την καινοτομία.

Ακόμα και αν όλες οι επιφυλάξεις που εκφράζονται παραπάνω αποδειχτούν υπερβολικές, η κίνηση αυτή θα δημιουργήσει ένα πολύ αρνητικό προηγούμενο το οποίο θα καταστήσει τα εμβόλια κατά της επόμενης πανδημίας (που με βεβαιότητα κάποια στιγμή θα έρθει) λιγότερο πιθανά, ή έστω πολύ πιο χρονοβόρα στην ανάπτυξη, την παραγωγή και διάθεσή τους.