Στο «και πέντε» του προηγούμενου ΕΣΠΑ, το υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να χρησιμοποιήσει μια προγραμματική σύμβαση αξίας άνω του μισού εκατομμυρίου ευρώ και να αναβαθμίσει την Ηετιώνεια Πύλη του Πειραιά. Πρόκειται για προγραμματική σύμβαση που υπεγράφη το 2010 μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Αττικής (Περιφερειακή Ενότητα Πειραιά), η οποία ενεργοποιήθηκε το 2012, με λήξη τον Ιούλιο του 2017. Ενώ η μελέτη είχε συζητηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το 2013, φτάσαμε στο 2016 για να «περάσει» από αυτό και η μελέτη εφαρμογής.
Όσο για την τύχη των τεσσάρων μουσείων (Εναλίων Αρχαιοτήτων, Θεματικό Αρχαιολογικό, Μετανάστευσης και Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας) που επρόκειτο να δημιουργηθούν εκεί, και αυτή αγνοείται. Παρότι είχε γίνει προεργασία για τα περισσότερα από αυτά, δεν έχουμε έστω ένα. Όπως όλα δείχνουν δηλαδή, η «Πολιτιστική Ακτή Πειραιά» μάλλον… βυθίζεται.
Όπως αναφέρθηκε χτες στο ΚΑΣ, όπου συζητήθηκε η μελέτη εφαρμογής για τη διαμόρφωση και ανάδειξη της Ηετιώνειας Πύλης, ο χώρος πρόκειται να αναδειχτεί με στόχο να γίνονται κατανοητά τα οχυρωματικά τμήματα. Επίσης, μέσα από ήπιες διαδρομές και σημεία θέασης, οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν όχι μόνο τα αποκατεστημένα μνημεία (αυτή τη στιγμή συνεχίζονται οι εργασίες αποκατάστασης σε δυο αρχαίους πύργους), αλλά και το λιμάνι του Πειραιά.
Η είσοδος θα βρίσκεται στην οδό Κανάρη και εκεί θα θα κατασκευαστεί μικρό πολυγωνικό φυλάκιο. Σκιασμένη γωνία με καθιστικό θα επιτρέπει στους επισκέπτες να βλέπουν τον αποκατεστημένο ανατολικό πύργο και την εντυπωσιακή τάφρο. Τα τμήματα της οχύρωσης που δεν διατηρούνται θα υποδηλωθούν διακριτικά, όπως και τα ίχνη του αρχαίου λατομείου και του «Αφροδίσιου» που βρίσκονται στον χώρο. Φυτά που θα είναι συμβατά με το παραθαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής και, όσο δυνατόν, με το παλαιοπεριβάλλον, θα φυτευτούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύονται οι διαδρομές. Όπου χρειάζεται θα γίνει εξομάλυνση των κλίσεων του εδάφους και θα προστεθούν κιγκλιδώματα για λόγους ασφαλείας ενώ η περίφραξη κατά τόπους θα διατηρηθεί.
Ο χώρος βρίσκεται κοντά στην περιοχή του ΣΙΛΟ, όπου προβλέπεται να δημιουργηθεί το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, ενώ γειτνιάζει με πάρκο του Δήμου Δραπετσώνας που εξωραΐζεται
Η Ηετιώνεια Πύλη, που βρίσκεται στον λόφο Καστράκι στη Δραπετσώνα είναι ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος της πειραϊκής ακτής, με έκταση περίπου 20 στρέμματα. Βρίσκεται στα δυτικά του κεντρικού λιμανιού, το οποίο και προστάτευε στην αρχαιότητα. Είχε διττή σημασία, όχι μόνο επειδή ήταν ο προμαχώνας του λιμανιού και μία από τις δυο εισόδους του τειχισμένου Πειραιά (η δεύτερη ήταν στις Αστικές Πύλες), αλλά και γιατί μπορεί κανείς να «διαβάσει» σε αυτήν τις οχυρωματικές τεχνικές που αναπτύχθηκαν από τον 5ο ως τον 3ο αι. π. Χ.
Από τη συγκεκριμένη πύλη περνούσαν μόνο στρατιωτικές δυνάμεις (δεν ήταν αστική πύλη). Κατασκευάστηκε το 411 π.Χ. για την προστασία του αρχαίου λιμένα του Πειραιά. Στην εποχή του αποτελούσε ένα μεγάλο οχυρωματικό έργο, που δέσποζε στο λιμάνι γιατί ήταν πάνω σε ένα βραχώδες ύψωμα. Εκλεινε με δίφυλλη πόρτα πλάτους 3,70 μ, ανάμεσα σε δύο κυκλικούς πύργους διαμέτρου περίπου 10 μ.
Το μέτωπο της πύλης προστάτευε προτείχισμα μια μεγάλη σκαμμένη τάφρος πλάτους 3,5 μ. που στένευε μπροστά από την είσοδο, από όπου περνούσε μια ξύλινη γέφυρα. Το τείχος εκτεινόταν σε όλο το μήκος της βορειοδυτικής παραλίας του αρχαίου λιμανιού και κατέληγε στον πύργο της Ηετιώνειας πύλης όπου συναντούσε το παλαιό τείχος του Θεμιστοκλή. Η πύλη πήρε το όνομά της από τον μυθικό ήρωα του Πειραιά Ηετίωνα.
Στα νεώτερα χρόνια το μνημείο με την ανάμνηση των προσφύγων της μικρασιαστικής καταστροφής γιατί γύρω του είχε δημιουργηθεί μια παραγκούπολη. Ενας από τους δύο πύργους του όμως γκρεμίστηκε αργότερα, το 1944 από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων. Τέλος, στη δεκαετία ΄70 επί χούντας η περιοχή απαξιώθηκε ολοσχερώς γιατί δόθηκε στον ΟΛΠ για τις εγκαταστάσεις του. Τα πρώτα έργα αναστήλωσης του μνημείου ολοκληρώθηκαν το 2005, αλλά οι πληγές δεν επουλώθηκαν πλήρως. Κάτι που ας ελπίσουμε ότι θα γίνει τώρα.
Αντιγόνη Καρατάσου
