«Οι καλλιτέχνες με τους οποίους δουλεύουμε ενδιαφέρονται να εμπλακούν ενεργά με δομές που έχουν κάποιον αντίκτυπο στους ανθρώπους», λέει η Deborah Fisher, εκτελεστική διευθύντρια του μη-κερδοσκοπικού A Blade of Grass (ABOG). Αυτός είναι ένας αρκετά δομημένος τρόπος για να περιγράψει κανείς τα έργα που έχουν δημιουργηθεί από το πρόγραμμα υποτροφιών της ομάδας, η οποία, από το 2013, έχει δώσει ένα σύνολο 580.000 δολαρίων σε καλλιτέχνες όπως οι Dread Scott, Simone Leigh και Rulan Tangen.
Αυτοί οι καλλιτέχνες δεν ασκούν απλώς κριτική από απόσταση στην εξουσία ή μέσα από την ασφάλεια των τοίχων ενός μουσείου: έρχονται σε επαφή με ιδρυματικές δομές στον έξω κόσμο. Αυτό κάνει την οικονομική στήριξη από τον ABOG ακόμη μεγαλύτερης ζωτικής σημασίας: η τέχνη που ασχολείται ενεργά με την κοινωνία έχει τις δικές της δυσκολίες λογιστικά, οικονομικά και εννοιολογικά. Παρόλο που υπάρχει μια ολοένα και αυξανόμενη υποδομή για την ενίσχυση τέτοιου τύπου έργων, το δίκτυο στήριξης είναι ακόμη σχετικά μικρό: λίγα χρήματα μπορεί να πάρουν πολύ καιρό για να εκταμιευθούν.
Την άνοιξη η ABOG ανακοίνωσε τους υποτρόφους του 2017, τους οποίους μπορείτε να δείτε στην παραπάνω εικόνα: από αριστερά προς τα δεξιά, στην επάνω σειρά, είναι οι Freeman Word, Aviva Rahmani, Ashley Sparks και Rick Lowe, ενώ με την ίδια φορά, στην κάτω σειρά, είναι οι Jackie Sumell, η κολλεκτίβα Hello Velocity, Stephanie Dinkins και Ronny Quevedo. Ο καθένας έλαβε το ποσό στήριξης των 20.000 δολαρίων, μαζί με επιπλέον στήριξη για τα πρότζεκτς τους (όπως, για παράδειγμα, πρόσβαση στο δίκτυο προηγούμενων υποτρόφων). Από αυτό το πρόγραμμα έλαβε ενίσχυση και θα συνεχίσει για έναν ακόμη χρόνο το πρότζεκτ του στην Πλατεία Βικτωρίας της Αθήνας ο Rick Lowe, ο οποίος στο πλαίσιο της documenta 14ξεκίνησε το Victoria Square Project, το οποίο προσπαθεί να δημιουργήσει βιώσιμες επιχειρήσεις που τρέχουν μετανάστες.
Οι καλλιτέχνες Dancing Earth σε μια περφόρμανς/εγκατάσταση στο Hunter Arts and Agriculture Center © Moving Arts Espanola / Paulo T Photography / A Blade of Grass
Ο Freeman Word σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει τα χρήματα για να φτιάξει το Zakatu Madrasa,έναν κοινοτικό χώρο που θα βρίσκεται στο North Side του Σαιντ Λούις. Χωρίς να είναι συνδεδεμένος με οποιαδήποτε θρησκεία, ο μεντρεσές του είναι ένας εκπαιδευτικός χώρος, με μια βιβλιοθήκη, ο οποίος θα παρέχει την ευκαιρία για καθοδήγηση μεταξύ διαφορετικών γενεών μέσα στην κοινότητα και όπου τα νεότερα μέλη θα μπορούν να δημιουργούν και να εκθέτουν έργα τέχνης (και να πληρώνονται για τις προσπάθειές τους).
Πέρα από το οικονομικό βραβείο του ABOG, ο μεντρεσές θα εξαρτάται οικονομικά από πωλήσεις βιβλίων και οικονομική ενίσχυση από τα μέλη της κοινότητας. "Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πληρώνουν μόνο για κάτι που πιστεύουν ότι παρέχει μια αξιόλογη υπηρεσία ή προσφορά στην κοινότητα", λέει. Ο Word έχει λάβει ήδη επιπλέον αναγκαίες δεσμεύσεις για να εξασφαλίσει χρηματοδότηση -μια σημαντική επιτυχία δεδομένου ότι η ανησυχία με την κοινωνικά ενεργή τέχνη είναι ότι τα πρότζεκτς μπορεί να αφήσουν τους συμμετέχοντες στον αέρα αν τελειώσει η αρχική χρηματοδότηση.
Ο Word εμπνεύστηκε το πρότζεκτ μεταξύ άλλων από τους W.E.B. Du Bois, Carter G. Woodson και την ακαδημαϊκό Jessica Gordon Nembhard, της οποίας το βιβλίο Collective Courage (Συλλογικό Κουράγιο) χαρτογραφεί την ιστορία των αφρο-αμερικανικών οικονομικών συλλογικοτήτων, όπως κοινότητες αμοιβαίας βοήθειας, ήδη από την εποχή των σκλάβων. "Υπάρχει μια πραγματική κληρονομιά από την οποία δανείζομαι στοιχεία". λέει ο Word. "Δεν είναι καινοτομία, ακόμη και αν φαίνεται ως καινοτομία."
Οι παλιοί και οι νέοι υπότροφοι πιστεύουν ότι ο όρος "κοινωνικά ενεργή τέχνη (socially engaged art)" δεν είναι σωστός, διότι προσπερνά το απλό γεγονός ότι στις περισσότερες κοινότητες, η τέχνη δημιουργείται πάντοτε για κάποιον άλλο πέρα από τον εαυτό σου.
Ο ABOG τονίζει την υπευθυνότητα και την ορατότητα -μέσα από τη συνεργασία με καλλιτέχνες για να δημιουργήσουν βίντεο και γραπτό υλικό που περιγράφει και καταγράφει το έργο τους. Παρόλο που ο οργανισμός αφήνει τους καλλιτέχνες να αναλάβουν τα ηνία, ο στόχος είναι να καταμετρηθεί και να ποσοτικοποιηθεί η επιτυχία των πρότζεκτς: μέρος των κριτηρίων είναι ότι οι καλλιτέχνες δουλεύουν τόσο με κοινότητες όσο και με παράγοντες. Ο ABOG κάνει έρευνα πεδίου, δουλεύοντας με τον καλλιτέχνη για να βρει ένα τρίτο μέρος (έναν καθηγητή, κάποιον άλλο καλλιτέχνη), το οποίο ασχολείται με οποιοδήποτε πεδίο για να καταγράψει τα γεγονότα, να μιλήσει με τους ντόπιους κατοίκους και να κάνει μια αναφορά του πώς η υποτροφία εμπλέκει ενεργά το κοινό στο οποίο στοχεύει.
Τέτοιου είδους ενεργοποίηση είναι το σήμα-κατατεθέν των προσπαθειών του ABOG. Για το έργο Higher Sails, ο Ronny Quevedo δουλεύει στο Νότιο Μπρονξ με το La Morada, κάτι που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει ως κοινωνικά ενεργό εστιατόριο (καθώς παρουσιάζει ακτιβιστικά έργα τέχνης και έχει και μια δανειστική βιβλιοθήκη). Μια ομάδα ντόπιων εφήβων συμμετείχε σε ένα εργαστήριο διάρκειας 12 εβδομάδων, για να δημιουργήσει την ταμπέλα του La Morada, βασιζόμενη στην ιστορία της γειτονιάς, καθώς και στις πιέσεις που υφίσταται αυτήν τη στιγμή.
Το πρότζεκτ είναι συνειδητά επηρεασμένο από καλλιτέχνες όπως η Jenny Holzer, λέει ο Quevedo, καθώς και από αντίστοιχες προσπάθειες καλλιτεχνικών-ακτιβιστικών ομάδων στο παρελθόν. Είναι, επίσης, ένας ενδιαφέρων τρόπος για να έρθει κανείς σε επαφή με το ίδιο το Μπρονξ, τονίζοντας το δημουργικό ταλέντο που υπήρχε ανέκαθεν σε ένα μέρος που ο κόσμος της τέχνης θεωρεί ακόμη ότι περιμένει να εξευγενιστεί από καλλιτεχνικές ορδές.
Ronny Quevedo, Higher Sails για το συνεργείο Sergio Grajeda Mechanic, 2015 © A Blade of Grass
Μια άλλη υπότροφος του 2017, η Aviva Rahmani θεωρεί ότι πολλά πολιτικά ζητήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν με την καλλιτεχνική σκέψη, βάζοντας τις ανθρώπινες σχέσεις στο επίκεντρο. "Έχει να κάνει με το πώς αντιμετωπίζεις τα συστήμα, ώστε να παίρνεις δεξιότητες από την εννοιολογική τέχνη και την κοινωνική γλυπτική και να τις εφαρμόζεις στο πρόβλημα", λέει η Rahmani.
Η εγκατάσταση και περφόρμανς της με τίτλο Blued Trees Symphony, η οποία ξεκίνησε το 2015, αναμειγνύει καλλιτεχνικές και νομικές δομές. Έχει ζωγραφίσει δέντρα πάνω σε σωληνώσεις, ελπίζοντας να σταματήσει ή να αποδιοργανώσει την κατασκευή πετρελαϊκής υποδομής, ελπίζοντας να χρησιμοποιήσει τους νόμους για τα πνευματικά δικαιώματα των καλλιτεχνών στην πολιτεία της Βιρτζίνια.
Το να μπλέκουν με τα δικαστήρια και άλλα συστήματα εξουσίας είναι μια προσφιλής τακτική των καλλιτεχνών που στηρίζει το ABOG. Συνεχίζοντας το έργο καλλιτεχνών όπως η Mierle Laderman Ukeles, η ομάδα έχει δουλέψει με καλλιτέχνες που έχουν συνεργαστεί με ιδρύματα, όπως οι Jody Wood και Sol Aramendi.
Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι όλοι πολύ υποστηρικτικοί απέναντι σε πρότζεκτς που στοχεύουν στην ενεργοποίηση της κοινωνίας. Το να ασχολείσαι με την εξουσία θέτει τα δικά του ερωτήματα, δεδομένου ότι τα ιδρύματα μπορεί να εμπλέκονται συχνά στη διαιώνιση συστημάτων ανισότητας. Οι κριτικοί αυτού του είδους της καλλιτεχνικής πρακτικής θεωρούν ότι είναι περισσότερο "επίδεσμος" παρά μια ουσιαστική μετατόπιση.
Aviva Rahmani, Blued Trees Symphony, 2016 © Sarah Mille / A Blade of Grass
Παρόλο που σημειώνει ότι αυτές οι παρατηρήσεις μπορεί να είναι βάσιμες. η Fisher λέει ότι "δεν έχουμε την πολυτέλεια να σβήσουμε αυτά τα τεράστια ιδρυματικά συστήματα." Η τέχνη, υποστηρίζει, μπορεί να ανατρέψει βαθιά ριζωμένα συστήματα, σπρώχνοντάς τα σε νέες κατευθύνσεις. Δίνει ως παράδειγμα την κολλεκτίβα Hello Velocity, η οποία είναι φετινή υπότροφος και αναπτύσσει το Gradient, ένα σύστημα που επιτρέπει στους χρήστες να πληρώσουν για αγορές με μία διαβαθμιζόμενη κλίμακα, ανάλογα το εισόδημά τους. "Είμαστε όλοι μπλεγμένοι με τον καπιταλισμό", λέει η Fisher. "Για να αλλάξει αυτό πρέπει να τον φανταστούμε ξανά, όσο ζούμε μέσα σε αυτόν."
Αναγνωρίζουν ότι το να ασχολείσαι τόσο ενεργά και ανοιχτά με τον καπιταλισμό και το εμπόριο είναι κάτι που οι καλλιτέχνες -ειδικά οι κοινωνικά ενεργοί- προτιμούν να αποφεύγουν εντελώς. Αλλά, όπως είπε ο Lukas Bentel των Hello Velocity, "αν θες να μιλήσεις για κάτι, είναι πάντοτε καλύτερο να ασχοληθείς με αυτό."
Έπειτα, υπάρχει το επιπλέον πλεονέκτημα του να παρατάσσεις την τέχνη στο πλευρό σου για την λύση των προβλημάτων: λειτουργεί ως ασπίδα για τη γραφειοκρατία ή για εμπορικές πλατφόρμες, οι οποίες ούτε που θα φαντάζονταν διαφορετικά το να πειραματιστούν. Πάρτε για παράδειγμα το έργο της υποτρόφου του 2014 Jody Wood: ένα κινητό βανάκι που προσέφερε αισθητική περιποίηση σε αστέγους της Νέας Υόρκης. Ή της Jackie Sumell, φετινής υποτρόφου, η οποία δημιουργεί μια "κινητή μονάδα κατάργησης της φυλακής", η οποία προσπαθεί να δημιουργήσει διάλογο μεταξύ των εγκλείστων και του ευρύτερου κοινού. Ή της Stephanie Dinkins, η οποία δουλεύει με έγχρωμους ανθρώπους για να καταλάβει πώς οι αλγόριθμοι τείνουν να αντιγράφουν τις προκαταλήψεις της κοινωνίας, πριν εν τέλει σχεδιάσει ένα πιο δίκαιο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης.
Η κοινωνικά ενεργή τέχνη είναι πάντοτε γεμάτη από αντιθέσεις. Οι καλλιτέχνες που εμπλέκονται με αυτήν κάνουν μεγάλες προσπάθειες να αφήσουν έναν αντίκτυπο -αλλά επίσης διατυμπανίζουν την ικανότητά τους, ή ίσως την προθυμία τους, να αποτύχουν. Αμφισβητούν τα συστήματα της εξουσίας -αλλά πρέπει να δουλέψουν μέσα σε αυτά για να έχουν πραγματικό αποτέλεσμα. Αλλά αυτές οι αντιθέσεις είναι στην πραγματικότητα η πηγή της δύναμης της κοινωνικά ενεργής τέχνης, όχι απλώς ως στρατηγική, αλλά ως φόρμα. Όπως το θέτει η Fisher, "η τέχνη είναι ένα μέρος όπου μπορούμε να διατηρούμε αντιθέσεις και εντάσεις."
Πηγή: Artsy
* Αναδημοσίευση από τα «Νέα της Τέχνης»
