Η κανονικοποιημένη Άκρα Δεξιά μετατοπίζει τους πολιτικούς συσχετισμούς και επανακαθορίζει τις ισορροπίες στην Ευρώπη, είτε «ανεβάζοντας και κατεβάζοντας» κυβερνήσεις όπως συνέβη στην Ολλανδία, είτε επικρατώντας σε μία καθοριστική προεδρική αναμέτρηση που αναγκάζει τον φιλελεύθερο πρωθυπουργό της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, να καταφύγει σε ψήφο εμπιστοσύνης, καλούμενος να διαχειριστεί τη θεσμική πίεση μετά την εκλογή του τραμπικού εθνικιστή Κάρολ Ναβρότσκι.
Στην Ολλανδία, η κυβέρνηση υπό τον Ντικ Σχοφ κατέρρευσε χθες αφότου ο Χερτ Βίλντερς έκανε πράξη τις απειλές ότι θα αποσύρει το Κόμμα της Ελευθερίας (PVV) από τον τετρακομματικό συνασπισμό -στον οποίο η Άκρα Δεξιά είχε για πρώτη φορά στα χρονικά παρουσία- εάν δεν προωθούνταν το ακραίο σχέδιό του για την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, το οποίο περιλαμβάνει προτάσεις που αντιβαίνουν τόσο στο ευρωπαϊκό Δίκαιο για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσο και στη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες.
Τις ίδιες στιγμές στη Βαρσοβία, ο φιλελεύθερος πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ ανακοίνωνε ότι θα ζητήσει την ανανέωση της εμπιστοσύνης του Κοινοβουλίου μετά την οριακή νίκη του Κάρολ Ναβρότσκι έναντι του υποστηριζόμενου από την κυβέρνηση δημάρχου της Βαρσοβίας Ραφάλ Τρασκόφσκι στις εκλογές της Κυριακής. Το Κράτος Δικαίου, η σταθερότητα και το δημοκρατικό μέλλον της Πολωνίας ήταν το διακύβευμα της κάλπης και η επικράτηση Ναβρότσκι είναι κακός οιωνός για την Πολωνία και την Ευρώπη.
Οι εξελίξεις στην Ολλανδία και την Πολωνία ενισχύουν την εικόνα μιας Ευρώπης πολιτικά ρευστής και ασταθούς, όπου οι εθνικές στρατηγικές διαφέρουν αλλά ο κοινός παρανομαστής είναι η ολοένα αυξανόμενη επιρροή της Ακροδεξιάς. Στην Ολλανδία, η σύγκρουση για το μεταναστευτικό και την πολιτική ασύλου ρίχνει μία ήδη εύθραυστη κυβέρνηση - για την ακρίβεια ξαναρίχνει μία κυβέρνηση μετά την κατάρρευση του κεντροδεξιού συνασπισμού υπό τον Μαρκ Ρούτε το καλοκαίρι του 2023, όταν και δρομολογήθηκαν οι πρόωρες εκλογές που ανέδειξαν την Άκρα Δεξιά πρώτη δύναμη στα χρονικά.
Αν και ο ίδιος δεν έγινε πρωθυπουργός, όπως επεδίωκε, ούτε και μέλος της κυβέρνησης, το Κόμμα της Ελευθερίας (PVV) του Βίλντερς συμμετείχε στο κυβερνητικό σχήμα με τρεις ακόμα εταίρους: το συντηρητικό-φιλελεύθερο Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD), το λαϊκιστικό κόμμα Αγροτών-Πολιτών BBB και το νεοϊδρυθέν Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο (NSC).
Η ρήξη επήλθε καθώς Βίλντερς επέμεινε σε δέσμη μέτρων που περιλαμβάνουν την κινητοποίηση του στρατού για την επιτήρηση των συνόρων, την επαναπροώθηση όλων των αιτούντων άσυλο στα σύνορα, το κλείσιμο όλων των υφιστάμενων δομών φιλοξενίας προσφύγων, τον επαναπατρισμό όλων των Σύρων προσφύγων, την αναστολή οικογενειακής επανένωσης για πρόσφυγες και την αναστολή της συμμετοχής της Ολλανδίας στο ευρωπαϊκό σύστημα κατανομής αιτούντων άσυλο.
Οι κυβερνητικοί εταίροι, αμφισβητώντας τόσο τη νομική βάση των μέτρων όσο και τις πολιτικές συνέπειες, αρνήθηκαν να υιοθετήσουν το σχέδιο Βίλντερς, καλώντας τον να αναθεωρήσει και να συμπεριφερθεί υπεύθυνα. Αντ’ αυτού εκείνος απέσυρε τη στήριξη του κόμματος στην κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός Ντικ Σχοφ υπέβαλε παραίτηση και θα παραμείνει υπηρεσιακός έως τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών σε ημερομηνία που θα ανακοινωθεί προσεχώς. Μία υπηρεσιακή κυβέρνηση θα είναι πλέον εκείνη που θα φιλοξενήσει την κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στα τέλη Ιουνίου.
Παρά την κατάρρευση του συνασπισμού, οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν πως οι πρόωρες εκλογές ενδέχεται να επιφέρουν την ανασύνταξη του κεντρώου, μετριοπαθούς χώρου. Οι δύο νεότεροι κυβερνητικοί εταίροι, NSC και BBB, καταγράφουν σημαντική πτώση στην πρόθεση ψήφου και ίσως να μην έχουν θέση στη νέα Βουλή, ενώ αντίθετα τα παραδοσιακά κόμματα του Κέντρου, οι Φιλελεύθεροι (D66) και οι Χριστιανοδημοκράτες (CDA), ανακάμπτουν. Το ίδιο ισχύει και για τον αριστερό συνασπισμό των Πρασίνων και των Εργατικών, ο οποίος κινείται σταθερά πάνω από το 15%.
Αν και ο Χερτ Βίλντερς παραμένει ισχυρός και λέει ότι θα δώσει μάχη στις επερχόμενες εκλογές με στόχο να ενισχύσει περαιτέρω το PVV και να διεκδικήσει ο ίδιος την πρωθυπουργία, πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι οι εκλογές μπορεί να σηματοδοτήσουν την αποδυνάμωση της ακροδεξιάς επιρροής και την επιστροφή σε διακυβέρνηση με κεντρώο πρόσημο, ειδικά αν το Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) στραφεί προς συμμαχίες με παραδοσιακούς ή προοδευτικούς εταίρους.
Σε αντίθεση με την Ολλανδία, όπου οι πρόωρες εκλογές ίσως λειτουργήσουν ως καταλύτης για την ανασύνταξη των φιλοευρωπαϊκών και κεντρώων δυνάμεων, στην Πολωνία η πιθανότητα μίας πρόωρης προσφυγής στις κάλπες φαντάζει απειλητική.
Ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ ζήτησε την ανανέωση της εμπιστοσύνης της Βουλής σε μία προσπάθεια να ενισχύσει την κυβερνητική συνοχή και να αποκρούσει το ενδεχόμενο πολιτικής κρίσης λόγω της εκλογής του ακροδεξιού Κάρολ Ναβρότσκι. Με οριακό ποσοστό 50,89% επικράτησε ο «εκλεκτός» του εθνικιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), το οποίο κυβέρνησε την Πολωνία από το 2025 έως το 2023, σφραγίζοντας τη διάβρωση του Κράτους Δικαίου και τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της χώρας. Ακολούθησε με 49,11% ο κεντρώος Ραφάλ Τρασκόφσκι, υποψήφιος της φιλελεύθερης συμμαχίας Πλατφόρμα Πολιτών, με την οποία ο Τουσκ, βετεράνος της ευρωπαϊκής σκηνής, ήλθε το 2023 να επαναφέρει την Πολωνία σε τροχιά σεβασμού των αξιών της Ευρωπαϊκούς Ένωσης και του Κράτους Δικαίου.
Παρόλο που οι βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου 2023 ανέδειξαν μια φιλοευρωπαϊκή, δημοκρατική κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Ντόναλντ Τουσκ, η προεδρία της χώρας -αξίωμα που κατείχε ο Αντρέι Ντούντα, σύμμαχος του PiS- παρέμενε ισχυρό εμπόδιο για το έργο της κυβέρνησης και η κατάσταση έτσι θα παραμείνει. Ο πρόεδρος έχει δικαίωμα βέτο, γεγονός που καθιστά σχεδόν αδύνατη την προώθηση κρίσιμων μεταρρυθμίσεων, όπως ο εκδημοκρατισμός της Δικαιοσύνης και η προστασία των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων. Επιπλέον, εγείρεται αβεβαιότητα γύρω από θεσμικές αλλαγές που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και οι οποίες οδήγησαν στη μερική αποδέσμευση ευρωπαϊκών πόρων.
Οι πρόωρες εκλογές θα ήταν το χειρότερο σενάριο, καθώς οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πτώση και για τα τέσσερα κόμματα του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού σε σχέση με τις εκλογές του 2023. Τυχόν κάλπες ενδέχεται να ανοίξουν τον δρόμο για την επιστροφή των εθνικιστών του PiS στην εξουσία, αυτήν τη φορά και με την προεδρία στα χέρια τους.
Εφόσον δεν υπάρξει εσωτερική ανταρσία, ο κυβερνητικός συνασπισμός διαθέτει την απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να αποσπάσει ψήφο εμπιστοσύνης. Μια καθαρή νίκη θα αποδυνάμωνε επίσης κάθε συζήτηση για πιθανή εναλλακτική πλειοψηφία από τα δεξιά του πολιτικού φάσματος, σε περίπτωση αποστασίας κυβερνητικών βουλευτών.
Ο επικεφαλής του PiS και πρώην πρωθυπουργός Γιάροσλαβ Καζίνσκι έσπευσε να χαρακτηρίσει το εκλογικό αποτέλεσμα της Κυριακής «κόκκινη κάρτα» για την κυβέρνηση, καλώντας τον πρωθυπουργό να παραιτηθεί. Με μια έμμεση, αλλά σαφή αναφορά σε πιθανές διεργασίες για νέο κυβερνητικό σχήμα, πρότεινε τη συγκρότηση «κυβέρνησης τεχνοκρατών», η οποία, όπως είπε, δεν θα ήταν απαραίτητο να έχει δεσμούς με το PiS. Επιδιώκοντας να υπονομεύσει τη συνοχή της παρούσας πλειοψηφίας, ο Καζίνσκι υποστήριξε ότι μια νέα κυβέρνηση θα μπορούσε να διατηρεί καλές σχέσεις με τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο και επίσης «να αποκαταστήσει την σταθερότητα στη χώρα, να μειώσει τις κοινωνικές εντάσεις και να βελτιώσει την κατάσταση σε όλους τους βασικούς τομείς της δημόσιας ζωής»…
Η εθνικιστική κυβέρνηση του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη, συνοδοιπόρος του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, ενεπλάκη συστηματικά σε σκληρές συγκρούσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της διάβρωσης του Κράτους Δικαίου στο… όνομα της υπεράσπισης της εθνικής κυριαρχίας και της εθνικής ταυτότητας. Μετατροπή των μέσων ενημέρωσης σε όργανα προπαγάνδας, πλήρης υποταγή των δικαστηρίων στην πολιτική εξουσία και υπονόμευση των δικαιωμάτων των γυναικών και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σφράγισαν την οκταετία που έληξε με την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Ντόναλντ Τουσκ τον Δεκέμβριο του 2023.
Ο Κάρολ Ναβρότσκι, ο οποίος έλαβε δημόσια στήριξη από ανώτατα στελέχη της κυβέρνησης Τραμπ, διατηρεί έντονα επικριτική στάση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αναμένεται να αναζητήσει συμμαχίες με άλλους ευρωσκεπτικιστές ηγέτες, όπως ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας. Η στάση αυτή ενέχει τον κίνδυνο να οξύνει τις διαιρέσεις εντός του ευρωπαϊκού μπλοκ, σε μια περίοδο που δοκιμάζεται από τους αμερικανικούς δασμούς και τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία.
«Σύμμαχος του Τραμπ κερδίζει στην Πολωνία, προκαλώντας σοκ στην Ευρώπη. Συγχαρητήρια Πολωνία, διαλέξατε έναν νικητή», ήταν η ανάρτηση του Ντόναλντ Τραμπ για την εκλογή Ναβρότσκι. Για «φανταστική νίκη» μίλησε ο Βίκτορ Όρμπαν, λέγοντας ότι «αδημονεί να συνεργαστεί» με τον νέο πρόεδρο. Ήταν μία νίκη που πανηγύρισε σύσσωμη η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, με την Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία να χαρακτηρίζει την επικράτηση Ναβρότσκι «καλά νέα» για την Ευρώπη, κάνοντας λόγο για «αποδοκιμασία της ολιγαρχίας των Βρυξελλών», η οποία προσπαθεί να επιβάλει «αυταρχικές φιλοδοξίες, αγνοώντας τη δημοκρατική βούληση των λαών».
