Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Το καλοκαίρι είναι ο καιρός των ευανάγνωστων περιπετειωδών αναγνωσμάτων, των page-turner, και ιδίως αυτών που έχουν ζωντανούς χαρακτήρες, κλιμακούμενη αγωνία, ανατροπές και twist της τελευταίας στιγμής. Ένα από αυτά, ένα από μεγάλα μπεστ-σέλερ του φετινού καλοκαιριού, έχει όλα τα παραπάνω, και πολλά περισσότερα. Και δεν είναι μυθιστόρημα.
Δυστυχώς.
Είναι η σχεδόν μέρα με την ημέρα εξιστόρηση των διαπραγματεύσεων της ελληνικής κυβέρνησης με τους διεθνείς συμμάχους της και με τους μεγάλους ευρωπαϊκούς θεσμούς το 2015.
Το βιβλίο της Ελένης Βαρβιτσιώτη και της Βικτωρίας Δενδρινού, «Η τελευταία μπλόφα», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος, είναι ένα επιβλητικό βιβλίο: είναι η λεπτομερής, χωρίς μεγαλοστομία, χωρίς κραυγές, χωρίς καμία απολύτως πρόθεση να κάνει οτιδήποτε άλλο από το να παραθέσει πραγματικά στοιχεία και αξιόπιστες μαρτυρίες, καταγραφή ενός δράματος που γράφτηκε, σκηνοθετήθηκε και παραστάθηκε μόλις 4 χρόνια πριν: η «πιο αναλυτική, ολοκληρωμένη και κυρίως νηφάλια αφήγηση της πιο κρίσιμης χρονιάς για την Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση», όπως θα διαβάσετε παντού. Γιατί είναι ακριβώς αυτό. Ένα αποκαλυπτικό βιβλίο. Και ένα βιβλίο που θα μείνει.
Μοναδικός σκοπός του παρόντος σημειώματός μας είναι να το διαβάσετε όλοι. Ο πλούτος των λεπτομερειών, η σκιαγράφηση των χαρακτήρων, οι παίκτες του δράματος, οι πρωταγωνιστές και οι δευτεραγωνιστές, τα συναισθήματά τους, οι εκρήξεις τους, οι ραδιουργίες, οι παλινωδίες, οι αποφάσεις τους, οι εκφράσεις των προσώπων, τα ξενύχτια, τα τηλεφωνήματα — είναι πράγματα στα οποία δεν έχουμε συχνά, αν όχι ποτέ, την ευκαιρία να συμμετέχουμε. Επιπλέον: αυτή εδώ είναι η δικιά μας ιστορία. Μας αφορά, και μας αφορά απολύτως.
Παραθέτουμε εδώ τον πίνακα των Περιεχομένων, για να πάρει μία ιδέα ο αναγνώστης για την κλιμάκωση της αφήγησης — μιας αφήγησης που ξεδιπλώνεται αριστοτεχνικά μέσα σε 400 σελίδες, άψογα μεταφρασμένες από τη Ρηγούλα Γεωργιάδου, και με επιμέλεια και συντονισμό από την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη:
Εισαγωγή: Σημείωμα των συγγραφέων
1. Ιανουάριος: «Ελπίδα»
2. Φεβρουάριος: «Σύγχυση»
3. «Ξέρεις τι υπέγραψες;»
4. Μάρτιος: «Κατανόηση»
5. Πριν από τον ΣΥΡΙΖΑ
6. Απρίλιος: «Θυμός»
7. Σχέδιο Β΄
8. Αρχές Ιουνίου: «Απόγνωση»
9. Τέλη Ιουνίου: «Έκπληξη»
10. Εβδομάδα Δημοψηφίσματος: «Μούδιασμα»
11. Η εβδομάδα μετά το Δημοψήφισμα: «Πανικός»
12. Η Σύνοδος Κορυφής: «Μετάνοια»
Επίλογος: Μπλόφα ή αυταπάτη;
Και ας μας επιτραπεί μόνο μία προσωπική εξομολόγηση:
Διαβάζοντας βουλιμικά το κείμενο, στον υπολογιστή μου, διατρέχοντάς το «χιαστί» και προσπαθώντας να δω λέξεις και ονόματα-κλειδιά, σταματούσα συνεχώς — συνεχώς. Δεν γινόταν να πάω παρακάτω αν δεν διάβαζα και εκείνο το κομμάτι, και αυτή τη στιχομυθία, και την παραδίπλα αποκάλυψη. Είμαι παραπάνω από σίγουρος ότι αυτό θα συμβεί στον καθένα σας. Εξ ου και προτείνω να διαβαστεί από την αρχή, με όσο μεγαλύτερη ψυχραιμία μπορεί να αντλήσει κανείς από τα αποθέματά του. Ας παραστήσει, όποιος μπορεί, ότι διαβάζει στ' αλήθεια ένα μυθιστόρημα… Ή το χρονικό μιας περιπέτειας που αφορά μιαν άλλη χώρα — κατά προτίμηση μακρινή.
Για να κλείσουμε, θα παραθέσω εδώ μόνο ένα μικρό απόσπασμα. Αφού όμως πρώτα σημειώσω το εξής: είναι πολύ δύσκολο να επιλέξει κανείς ένα ή δύο αποσπάσματα από το κείμενο. Ουσιαστικά, ΚΑΘΕ υποκεφάλαιο έχει ισότιμη αξία με όλα τα άλλα. Γι' αυτό και παραθέτω σχεδόν στην τύχη αυτό που θα διαβάσετε.
Είναι αυτό:
* * *
Από ποιον πλανήτη είσαι;
Βράδυ Τρίτης 7 Ιουλίου
Το ίδιο απόγευμα, η σκυτάλη μεταβιβάστηκε στους ηγέτες της ΕΕ. Η σύνοδος κορυφής είχε οριστεί για τις 8 η ώρα το βράδυ. Έξω είχε ακόμα φως όταν ο Αλέξης Τσίπρας έφτασε με το συνηθισμένο του χαμόγελο για να αντιμετωπίσει, αυτή τη φορά, μια οργισμένη ομάδα ηγετών της Ευρωζώνης και έναν καταιγισμό επικρίσεων για τους χειρισμούς του.
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος είχε συγκαλέσει τη συνάντηση, δεχόταν ήδη πυρά, καθώς πολλοί από αυτούς δεν ήθελαν να ξαναμπλεχτούν με τις καφκικές τεχνικές λεπτομέρειες που συνεπαγόταν ένα νέο ελληνικό πρόγραμμα: Θεωρούσαν ότι αυτές θα έπρεπε να διευθετηθούν στο Eurogroup και δεν ήταν διατεθειμένοι να σπαταλούν τον χρόνο τους.
Άλλοι ήταν ακόμα πιο απογοητευμένοι από την τακτική του Τσίπρα. «Καμία χώρα δεν αξίζει μια κυβέρνηση που ψεύδεται. Μας λες ψέματα, λες ψέματα στον λαό σου, είναι ντροπή!» είπε στον Έλληνα πρωθυπουργό η Λιθουανή πρόεδρος Ντάλια Γκριμπαουσκάιτε, γνωστή ως «Steel Magnolia» για τα ειρωνικά και συχνά καυστικά της σχόλια.
Η Μέρκελ και ο Ολάντ κράτησαν κοινή στάση ζητώντας από τον Τσίπρα να υποβάλει τις προτάσεις του για ένα νέο, πλήρες μνημόνιο. Ο φιλικά διακείμενος Γάλλος πρόεδρος ύψωσε τους τόνους όταν κατάλαβε ότι, παρόλο που είχε συμβουλεύσει τον Αλέξη Τσίπρα να έρθει στη συνάντηση με λεπτομερείς, αξιόπιστες μεταρρυθμιστικές προτάσεις, τόσο ο ίδιος όσο και ο υπουργός Οικονομικών του έφτασαν στις Βρυξέλλες με άδεια χέρια, με τον Τσίπρα μάλιστα να καταφεύγει στη συνηθισμένη ρητορική του για την «ανάγκη της πολιτικής λύσης».
«Ο κριτής είναι το Eurogroup, δεν είμαστε δικαστήριο για να έρχεσαι να κάνεις έφεση» τον επέπληξε ο Ολάντ.
Η Ντάλια Γκριμπαουσκάιτε ξαναχτύπησε: «Είσαι από άλλο πλανήτη; Αυτό που κάνεις είναι έγκλημα κατά του ίδιου του λαού σου. Κανονικά δεν έπρεπε να ασχολούμαστε και να σπαταλάμε τον χρόνο μας με κυβερνήσεις που λένε ψέματα και εξαπατούν!». Η Γκριμπαουσκάιτε ήταν από τους Ευρωπαίους ηγέτες που βρίσκονταν στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να εξηγούν στους ψηφοφόρους τους για ποιο λόγο βοηθούσαν οικονομικά μια κυβέρνηση που ζητούσε αυξήσεις σε συντάξεις και κατώτατους μισθούς πολύ υψηλότερους από τους δικούς τους. Οι Βαλτικές χώρες, πρώτες και καλύτερες, θεωρούσαν ότι καλούνταν να χρηματοδοτήσουν τη σπατάλη και την κακοδιαχείριση της ελληνικής κυβέρνησης.
Στο τέλος της συνάντησης, το συμπέρασμα ήταν σαφέστατο: Το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε αποφασίσει να διεξαγάγει δημοψήφισμα δεν άλλαζε τα δεδομένα. Η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να εργαστεί στο πλαίσιο του Εurogroup και να ζητήσει ένα νέο πρόγραμμα διάσωσης. Οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις της έπρεπε να είναι συγκεκριμένες, αξιόπιστες και να παρουσιαστούν μέσα στις επόμενες 48 ώρες. Ο Τουσκ έληξε τη συνάντηση, καθώς δεν είχε νόημα να συζητήσουν περαιτέρω χωρίς προτάσεις στο τραπέζι. «Η ωμή πραγματικότητα είναι ότι έχουμε μόνο πέντε ημέρες για να καταλήξουμε στην τελική συμφωνία. Μέχρι τώρα, απέφυγα να μιλήσω για προθεσμίες. Αλλά απόψε οφείλω να δηλώσω ξεκάθαρα ότι η τελική προθεσμία λήγει αυτή την εβδομάδα» δήλωσε ο Τουσκ.
Ζήτησε από όλους τους ηγέτες της ΕΕ και όχι μόνο τους 19 της Ευρωζώνης να αφήσουν ελεύθερο το πρόγραμμά τους για την προσεχή Κυριακή. Αν σημειωνόταν αρκετή πρόοδος μέσα στις επόμενες ημέρες, τότε οι 19 της Ευρωζώνης θα συναντιούνταν ξανά για να εγκρίνουν ένα νέο πρόγραμμα. Εάν όχι, όμως, τότε οι ηγέτες των 28 χωρών της ΕΕ θα καλούνταν στις Βρυξέλλες αυθημερόν για να συζητήσουν πώς θα έβγαινε η Ελλάδα από την Ευρωζώνη, γεγονός που θα είχε επιπτώσεις και για ολόκληρη την ΕΕ.
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αυτή είναι ίσως η πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης» δήλωσε ο Τουσκ. «Η αδυναμία μας να καταλήξουμε σε συμφωνία μπορεί να οδηγήσει στην πτώχευση της Ελλάδας και την κατάρρευση του τραπεζικού της συστήματος. Κάτι σίγουρα οδυνηρότερο για τον ελληνικό λαό».
[…]
Νέες προτάσεις
Πρωί Τετάρτης 8 Ιουλίου
Το πρωί, ο Τσακαλώτος και ο Χουλιαράκης έφτασαν στο γραφείο του Γερούν Ντάισελμπλουμ στο κτίριο Justus Lipsius στις Βρυξέλλες, μαζί με τον κορεατικής καταγωγής Αμερικανό Γκλεν Κιμ, τον σύμβουλο του υπουργείου Οικονομικών, τον οποίο είχε αρχικά προσλάβει ο Βαρουφάκης. Έπρεπε να συντάξουν την επιστολή με την οποία ζητούσαν ένα νέο πρόγραμμα και έπρεπε να φροντίσουν αυτή να περιέχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία και να είναι διατυπωμένη στον σωστό τόνο. Ο Τόμας Βίζερ και ο Χανς Φάιλμπριφ, που γνώριζαν καλύτερα απ' όλους τους περιορισμούς κάθε χώρας στο Eurogroup, ήταν επίσης παρόντες.
Μόλις συμφώνησαν για το τι έπρεπε να λέει η επιστολή της αίτησης, οι Έλληνες κατευθύνθηκαν προς την πρεσβεία της Γαλλίας στην ΕΕ. Ο Μπρουνό Μπεζάρ, ο Γάλλος εκπρόσωπος του Euroworking group, ανέλαβε τον ρόλο του μεσολαβητή και συνεργάστηκε με τον ομόλογό του Γιώργο Χουλιαράκη, βοηθώντας τους Έλληνες στη σύνταξη των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων ώστε να γίνουν αποδεκτές από την Ευρωζώνη. Οι Γάλλοι είχαν επίσης καλέσει για βοήθεια τον Ντέκλαν Κοστέλο, τον μοναδικό εκπρόσωπο των θεσμών που συμμετείχε σε αυτή την άσκηση.
«Ας επικεντρωθούμε σε τρεις αλλαγές» είπε ο Κοστέλο, δείχνοντας στους Έλληνες σε ποια σημεία θα μπορούσαν να αλλάξουν τη γλώσσα στην υπάρχουσα συμβιβαστική πρόταση χωρίς να αλλάξουν την ουσία: Για παράδειγμα, σε θέματα ιδιωτικοποιήσεων, έγινε ξεκάθαρο ότι «δεν θα γίνει ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας». Αυτό σήμαινε ότι οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις που ετοιμαζόταν να στείλει η Ελλάδα δεν διέφεραν σε μεγάλο βαθμό από εκείνες που η πλειονότητα του κόσμου είχε μόλις καταψηφίσει στο δημοψήφισμα. Μετά από πολύωρες συνομιλίες με συνοδεία σάντουιτς, το έργο στη γαλλική πρεσβεία ολοκληρώθηκε. Το ίδιο απόγευμα ο Τσακαλώτος, ο Χουλιαράκης και οι ομάδες τους επέστρεψαν με την τελευταία πτήση της Aegean Airlines στην Αθήνα έχοντας μαζί τους το οριστικό κείμενο που περιέγραφε τι ήταν πρόθυμη να κάνει η Ελλάδα για να λάβει νέα δάνεια.
Προς μεγάλη έκπληξη του στενού του κύκλου, ο Τσίπρας δέχθηκε ασυζητητί τα μέτρα που του πρότεινε η οικονομική του ομάδα. Στις 9:30 το βράδυ ώρα Βρυξελλών, πριν ακόμη η ομάδα προσγειωθεί στην Αθήνα, οι προτάσεις είχαν πάρει την έγκριση του πρωθυπουργού και βρίσκονταν ήδη στα εισερχόμενα e-mail του Γερούν Ντάισελμπλουμ.
