Οι κίνδυνοι ενδεχόμενης επικράτησης του "όχι" στο ιταλικό δημοψήφισμα έχουν υπερεκτιμηθεί, δηλώνει με συνέντευξή του στο Liberal ο Lorenzo Codogno, καθηγητής του London School of Economics και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του υπουργείου Οικονομικών της Ιταλίας.
Ωστόσο, τονίζει ότι οι πολιτικές εξελίξεις στο απόηχο του δημοψηφίσματος είναι καθοριστικές για την σταθερότητα των χρηματαγορών και, αν υπάρχει κάποιος κίνδυνος, αυτός είναι της μετάδοσης στον τραπεζικό κλάδο. Έτσι, δεν αποκλείει μία γενικευμένη τραπεζική κρίση στην Ευρώπη, ως αποτέλεσμα μίας ψήφου διαμαρτυρίας.
Σε ό,τι αφορά το θέμα της Ελλάδας, εκτιμά ότι μπορεί η χώρα μας να επανέλθει σύντομα στην επικαιρότητα και πως θα πρέπει να βρεθεί επιτέλους μία οριστική λύση για το χρέος.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μαριόλη
Κύριε Codogno, γίνεται μεγάλη συζήτηση για τη σημασία που έχει το ιταλικό δημοψήφισμα για την ιταλική οικονομία αλλά και για την πολιτική συνοχή στην Ευρωζώνη. Τι θα πρέπει να περιμένουμε; Ισχύει κατά τη γνώμη σας, ότι το δημοψήφισμα έχει εξελιχθεί σε ψήφο εμπιστοσύνης για την κυβέρνηση του Matteo Renzi;
Στις 4 Δεκεμβρίου, οι Ιταλοί ψηφοφόροι θα κληθούν να απαντήσουν αν εγκρίνουν την αναθεώρηση του ιταλικού συντάγματος, που θα αλλάξει τον τρόπο εκλογής και τις εξουσίες του Κοινοβουλίου καθώς και την κατάτμηση των εξουσιών του Δημοσίου, των Περιφερειών και των διοικητικών φορέων. Η μεταρρύθμιση έχει ως στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας των νομοθετικών διαδικασιών και την ενίσχυση της κυβερνητικής σταθερότητας. Συνδέεται με ένα νέο εκλογικό νόμο, που τεχνικά δεν αποτελεί μέρος των προτεινομένων συνταγματικών αλλαγών. Αν επικρατήσει το «ΟΧΙ» θα είναι υπέρ του υφιστάμενου καθεστώτος και κατά των μεταρρυθμίσεων που προτείνει ο πρωθυπουργός Matteo Renzi και η κυβέρνησή του.
Ο αντίκτυπος για την Ευρώπη θα γίνει αισθητός μέσω του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Ο τραπεζικός κλάδος της Ιταλίας δέχεται ισχυρές πιέσεις εδώ και πολύ καιρό. Η αρχαιότερη ιταλική τράπεζα, Monte dei Paschi di Siena, αναγκάστηκε να αυξήσει τα κεφάλαιά της και παράλληλα να επιταχύνει την πώληση μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Το σχέδιο αναδιάρθρωσης θα μπορούσε να είναι καταλύτης για μία γενικευμένη τραπεζική κρίση αν δεν στεφθεί με επιτυχία, ή να επιταχύνει την εξεύρεση λύσης αν εξελιχθεί ομαλά. Στην ουσία, η εξυγίανση του τραπεζικού κλάδου εξαρτάται από την ομαλή και θετική εξέλιξη του μεγάλου εγχειρήματος της Monte Paschi, που θα αποτελέσει θετικό παράδειγμα για όλα τα υπόλοιπα μικρότερα εγχειρήματα. Στην περίπτωση που αποτύχει η αναδιάρθρωση, θα δεχτεί πλήγμα ολόκληρος ο τραπεζικός κλάδος και πιθανότατα ακόμη και η Ευρώπη.
Για να είναι θετικό το αποτέλεσμα του εγχειρήματος, χρειάζεται ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον που θα δώσει στους επενδυτές την απαιτούμενη εμπιστοσύνη για να επενδύσουν. Στον αντίποδα, ενδεχόμενη αποτυχία του σχεδίου της Monte Paschi θα πυροδοτήσει κρατική παρέμβαση, κάτι που ενδεχομένως αποδειχθεί δύσκολο αν δεν υπάρχει κυβέρνηση ή αν η νέα κυβέρνηση είναι αδύναμη και με περιορισμένη πλειοψηφία. Θα αναζωπύρωνε, επίσης, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα στην Ευρώπη.
Πως μπορεί το «φαινόμενο Trump» να επηρεάσει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;
Φαίνεται πως υπάρχει ένα κύμα λαϊκισμού σε πολλές χώρες, με τους ψηφοφόρους να φαίνονται διατεθειμένοι να δείξουν την διαφωνία τους, επαναστατώντας κατά του κατεστημένου και ψηφίζοντας «ΟΧΙ». Είναι πάρα πολύ εύκολο να δούμε το ιταλικό δημοψήφισμα και να το ερμηνεύσουμε ως ένα ακόμη επεισόδιο της αυξανόμενης διεθνούς δυσφορίας για το status quo. Η πραγματικότητα είναι πιθανώς πολύ πιο σύνθετη και λεπτή.
Με το ιταλικό ΑΕΠ να τρέχει ακόμη κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα από τα προ-κρίσης επίπεδα, δεν αποτελεί έκπληξη που υπάρχει κάποια δυσαρέσκεια και επιθυμία για αλλαγή. Ωστόσο, ποια θα είναι η ψήφος διαμαρτυρίας στην Ιταλία;
Περιέργως, το «ΟΧΙ» θα ήταν υπέρ του status quo και κατά των μεταρρυθμίσεων που προτείνει ο πρωθυπουργός Renzi και η κυβέρνησή του. Ο πρωθυπουργός μοιάζει απομονωμένος στο κατεστημένο της Ιταλίας, μερικές φορές ακόμη και στο ίδιο του το κόμμα. Άρα, ποιος είναι το αουτσάιντερ σε αυτή την περίπτωση; Η αντίθεση στη συνταγματική αναθεώρηση εκτείνεται από την άκρα δεξιά έως την άκρα αριστερά και συμπεριλαμβάνει το λαϊκό Κίνημα των Πέντε Αστέρων και ορισμένους κεντρώους, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Mario Monti. Ακόμη πιο περίεργο είναι το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός βουλευτών που ψήφισαν 6 φορές υπέρ της αναθεώρησης τα τελευταία δυόμιση χρόνια, σήμερα αγωνίζονται υπέρ του «ΟΧΙ». Έχουν έρθει τα πάνω κάτω στην ιταλική πολιτική σκηνή, με αποτέλεσμα οι δημοσκοπήσεις μέχρι και 2 εβδομάδες πριν το δημοψήφισμα να είναι ενδεχομένως παραπλανητικές. Έχει να κάνει περισσότερο με την εγχώρια πολιτική σκηνή παρά με το φαινόμενο Trump.
Πιστεύετε ότι αν επικρατήσει το «ΟΧΙ» θα κλονιστούν οι χρηματαγορές, κατά παρόμοιο τρόπο με το Brexit ή ακόμη περισσότερο;
Νομίζω ότι οι κίνδυνοι έχουν υπερεκτιμηθεί. Παρ'' όλα αυτά, αν υπάρχει κάποιος κίνδυνος αυτός είναι της μετάδοσης στον τραπεζικό κλάδο. Οι πολιτικές εξελίξεις στο απόηχο του δημοψηφίσματος είναι καθοριστικές για την σταθερότητα των χρηματαγορών. Ο συνδυασμός των κινδύνων τόσο για την πολιτική όσο και για την χρηματοοικονομική σταθερότητα καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την κατάσταση. Τα spreads των κρατικών ομολόγων δέχονται ήδη πιέσεις. Το spread των 10ετών ιταλικών κρατικών ομολόγων έχει φτάσει στις 180 μονάδες βάσης, ενώ το spread των ομολόγων Bonos στις 50 μονάδες βάσης. Οι επιδόσεις των χρηματιστηριακών δεικτών του ιταλικού τραπεζικού κλάδου διαφέρουν σημαντικά από την υπόλοιπη Ευρωζώνη. Και έχω ήδη αναφερθεί στην κατάσταση του τραπεζικού κλάδου.
Υπάρχει, λοιπόν, συστημικός κίνδυνος για τον ιταλικό τραπεζικό κλάδο;
Στο πλαίσιο του σχεδίου αναδιάρθρωσης, η Monte Paschi πρέπει να ολοκληρώσει την κεφαλαιακή της ενίσχυση ύψους 5 δισ. ευρώ, εξαιτίας των αποτελεσμάτων των stress tests της EBA νωρίτερα μέσα στο 2016. Το σχέδιο μπορεί να προχωρήσει με πολλούς τρόπους, όπως η πρόσφατη ανακοίνωση για την εθελοντική ανταλλαγή των υφιστάμενων ομολόγων της Monte Paschi ύψους 4,3 δισ. ευρώ με μετοχές, από τα οποία τα μισά περίπου βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών.
Αν η Monte Paschi δεν καταφέρει να ολοκληρώσει την κεφαλαιακή της ενίσχυση, το μοναδικό plan B που υπάρχει είναι η παρέμβαση της κυβέρνησης σε συνδυασμό με καταμερισμό των βαρών, με τη συμμετοχή των ομολογιούχων και των μετόχων. Όπως προείπα, η εξυγίανση του τραπεζικού κλάδου εξαρτάται από την ομαλή και θετική εξέλιξη του μεγάλου εγχειρήματος της Monte Paschi, έτσι ώστε να αποτελέσει θετικό παράδειγμα για τις υπόλοιπες τράπεζες.
Μπορεί να επηρεαστεί και ο ευρύτερος ευρωπαϊκός τραπεζικός κλάδος; Γιατί δεν είναι μόνο οι ιταλικές αλλά και οι ελληνικές και οι πορτογαλικές τράπεζες που πρέπει να μειώσουν τα «κόκκινα» δάνεια.
Είναι πολύ πιθανό. Οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν υποτιμήσει τη συστημική φύση των τραπεζικών προβλημάτων της Ιταλίας και σαφέστατα υπάρχει ο κίνδυνος τα προβλήματα της Ιταλίας να μεταδοθούν σε άλλες χώρες, δεδομένων των παρόμοιων προβλημάτων που υφίστανται και του υψηλού επιπέδου μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Πιστεύετε ότι η Ιταλία είναι «πολύ μεγάλη για να αφεθεί να χρεοκοπήσει» (too big to fail) για την Ευρώπη;
Σίγουρα η Ιταλία είναι «too big to fail», δηλαδή πολύ μεγάλη για να αφεθεί να χρεοκοπήσει, αλλά την ίδια ώρα είναι και «too big to be saved», δηλαδή πολύ μεγάλη για να διασωθεί εύκολα, και επομένως θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα υπαρξιακό πρόβλημα για την Ευρώπη.
Η Ελλάδα -και ο κίνδυνος που σχετίζεται με την εφαρμογή του προγράμματος διάσωσης- αποτελεί ένα ακόμη μεγάλο πρόβλημα για την Ευρώπη. Βρίσκεται ακόμη ψηλά στην ατζέντα το ελληνικό πρόβλημα, όπως στο παρελθόν;
Η Ελλάδα έχει βγει από… τα ραντάρ, όμως δεν αποκλείεται να επανέλθει σύντομα. Αν δεν υπάρξει συμφωνία για την ελάφρυνση του χρέους σύντομα, θα περίμενα να υπάρξουν προβλήματα όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Θα ήταν καλύτερο να υπάρξει συμφωνία σύντομα και να πάμε στο επόμενο πρόβλημα. Αυτό θα μπορούσε να είναι η Ιταλία, η μεταναστευτική κρίση, η Πορτογαλία, ή ο ευρωπαϊκός τραπεζικός κλάδος. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν πολλά ανοιχτά μέτωπα στην Ευρώπη και θα ήταν καλύτερο να βρούμε μία οριστική λύση για την Ελλάδα το ταχύτερο δυνατό.
Who is who
Πριν γίνει μέλος του LSE, ο Lorenzo Codogno διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος και γενικός διευθυντής του υπουργείου Οικονομικών της Ιταλίας από τον Μάιο του 2006 έως τον Φεβρουάριο του 2015. Ήταν επικεφαλής της διεύθυνσης οικονομικών αναλύσεων και σχεδιασμού. Ήταν επίσης υπεύθυνος για τις μακροοικονομικές προβλέψεις για την ιταλική και τη διεθνή οικονομία. Συνετέλεσε στην τεχνική προετοιμασία του Προγράμματος Σταθερότητας και του Εθνικού Προγράμματος Μεταρρυθμίσεων της Ιταλίας. Επίσης, ήταν επικεφαλής της ιταλικής αντιπροσωπείας στην Επιτροπής Οικονομικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως πρόεδρος της Επιτροπής έλαβε μέρος στις συνεδριάσεις του Ecofin και του Eurogroup με τους υπουργούς Οικονομικών.
Πριν αναλάβει τα καθήκοντά του στο υπουργείο Οικονομικών εργάστηκε στην Bank of America για 11 συναπτά έτη, στις θέσεις του γενικού διευθυντή και επικεφαλής αναλυτή με έδρα το Λονδίνο. Προηγουμένως εργάστηκε στο τμήμα ερευνών της ιταλικής τράπεζας UniCredit.
